کیفیت و نوسازی آرزوی دور ناوگان هوایـی

آقا این چه هواپیماهاییه این چه صندلی هاییه نمیشه نشست صورتت توی سر جلوییته میزش باز نمی شه یااگه بازه, بسته نمی شه سقف هواپیماها کوتاه, مهماندارها بی اعتنا, یه لیوان آب به زور می دن دست آدم

آقا این چه هواپیماهاییه؟ این چه صندلی‌هاییه؟ نمیشه نشست! صورتت توی سر جلوییته؟ میزش باز نمی‌شه یااگه بازه، بسته نمی‌شه! سقف هواپیماها کوتاه، مهماندارها بی‌اعتنا، یه لیوان آب به زور می‌دن دست آدم.

ماشاءالله تاخیرها هم که بیا و ببین... با این قیمت های بلیت... پس کی می خواد این وضع اصلاح بشه؟ تازه اگه با صد سلام و صلوات و صدقه سلامت برسیم مقصد و چرخ و بال و موتور و ده جای دیگر این هواپیماها عیب نکنه... .

شنیدن این گلایه ها شاید دیگر عادی شده باشد. سال هاست که مردم ایران در آرزوی سوار شدن بر هواپیماهایی نو و ایمن و دریافت خدماتی باکیفیت هستند، با این حال شرایط و عوامل مختلف طوری پیش می رود که دست کم در افق، چشم انداز بهبود روشن نیست.

صنعت حمل و نقل هوایی ایران تحت تاثیر تحریم هایی طولانی غرب، چالش مدیریت، کمبود منابع مالی و البته سوداگری غیرمتخصصانی که فقط به فکر پول پارو کردن بودند، به این روز افتاده است. بیماری این صنعت به حدی است که به گفته دبیر انجمن شرکت های هواپیمایی، رفع تحریم های غرب نیز نمی تواند چندان به آن کمک کند؛ زیرا تازه آن موقع پای سرمایه گذاری های کلان لازم برای خرید هواپیما پیش می آید و پولی که در بساط نیست.

ناوگان فرسوده هوایی

با این که متوسط سن ناوگان هوایی همسایگان ایران شش سال است، سن این ناوگان در ایران به ۲۲ سال می رسد. هواپیماهای ایران که زمانی مدرن ترین نوع خود در جهان محسوب می شدند و خطوط هوایی غرب به هواپیماهایی چون ایرباس ۳۰۰ غبطه می خوردند، اکنون باید نگران ترکیدن چرخ جلو هنگام فرود باشند. غرب سال هاست فروش هواپیما، قطعات و فناوری آن به ایران را ظالمانه ممنوع کرده و همین امر مانع نوسازی ناوگان هوایی کشور شده است. ایران برای کاهش این مشکل سه راه را همزمان برگزید: خرید قطعه و هواپیما از بازار سیاه، اتکا به توانایی داخل و سرانجام استفاده از هواپیماهای جایگزین غربی. آن گونه که ارزیابی مدیران عامل شرکت های بزرگ هواپیمایی کشور نشان می دهد تنها راه اول به موفقیت نسبی منجر شده است. استفاده از اهرم های دورزدن تحریم ها باعث ورود تعداد زیادی هواپیماهای غربی مانند ایرباس و بوئینگ به ناوگان هوایی کشور شده است. همچنین با این که قطعات هواپیما گاه تا ۵۰ درصد قیمت متعارف خریداری می شود، اما به هر حال کشور از این بابت لنگ نمانده است. به قول فرهاد پرورش، مدیرعامل هما، «سخت است، اما دوام آورده ایم؛ البته راه دوم نیز تا حدی به موفقیت منجر شده، اما به خاطر نبود فناوری، موفقیت محدود بوده است.»

راه سوم!

اما راه سوم که همانا استفاده از هواپیماهای شرقی به عنوان جایگزین ناوگان موجود بوده، به شکستی تلخ انجامید. هزاران کشته و بروز ده ها سانحه در کنار واکنش منفی و ناراضی افکار عمومی به ورود توپولف ها، یاک، ایلوشین و... و تنها دستاورد استفاده از این هواپیماها برای جبران کاستی های صنعت هوایی بود تا جایی که دولت مجبور شد عطای این هواپیماها را به لقایش ببخشد و آنها را تا جلوی در بدرقه کند.

به دنبال خروج این هواپیماها از ناوگان هوایی کشور هواپیماهای جایگزین نیز چندان دردی از ناوگان هوایی دوا نکردند.

بوئینگ های ام دی تقریبا دارای همان مشخصات کیفی و رفاهی توپولف ها بودند تا جایی که بزرگ ترین شرکت های هواپیمایی کشور نظیر ایرا ن ایر و ماهان همان گونه که حاضر به استفاده از توپولف ها نشدن، از ورود بوئینگ های ام دی هم استقبال نکردند و اینچنین شد که این هواپیماها نصیب شرکت های کوچک شد.

تحولاتی که در راه است

با این حال دولت جدید برنامه های تازه ای برای نوسازی صنعت هوایی دارد. گشایش احتمالی در روابط ایران و غرب در چارچوب مذاکرات هسته ای، منابع موجود در صندوق توسعه ملی و سیاست های دولت برای آزادسازی قیمت بلیت هواپیما و خارج کردن آن از حالت دستوری، امیدهای کمرنگی را در این باره پدید آورده است.

هر چند که تحقق این برنامه ها بستگی به ده ها عامل داخلی و خارجی دارد، اما به گفته کارشناسان، برنامه ریزی و نگاه نوین به مدیریت حمل و نقل هوایی و تامین مالی آن می تواند راهگشای مشکلات این صنعت در دوره جدیدی باشد که تحول در همه زمینه های اقتصادی پیام آن است.راه اندازی شرکت های سرمایه گذاری بزرگ که بتواند وجود کلان لازم برای خرید هواپیماهای جدید را تامین و مالکیت آنها را تصاحب کند و بهره برداری آنان را به شرکت های هواپیمایی بسپارد یکی از این تحولات مورد نیاز محسوب می شود.

تحریم هوایی، نقض آشکار حقوق بشر

آمریکا سال هاست ایران را از نظر تحویل هواپیما، قطعات یدکی حساس آن و فناوری هوایی تحریم کرده است. براساس یکی از بندهای قانون داماتو که توسط سناتور ایتالیایی الاصل کنگره آمریکا ـ جوزف داماتو ـ به تصویب رسید، فروش هرگونه هواپیما یا قطعات هواپیما که بیش از ۴۶ درصد قطعات آن ساخت آمریکا باشد به ایران ممنوع است.

اینچنین شد که اکنون تمام شرکت های هواپیمایی غربی ـ که مهم ترین آنها ایرباس و بوئینگ است ـ با وجود این که به بازار بکر خدمات هوایی در ایران اذعان دارند، نتوانند به ایران جنس بفروشند. حتی ایرباس که یک کنسرسیوم بین المللی ساخت هواپیما و رقیب شرکت آمریکایی بوئینگ محسوب می شود، چون موتور هواپیماهایش ساخت شرکت جنرال الکتریک آمریکاست و موتور بیش از ۴۶ درصد قطعات هواپیما را تشکیل می دهد، نمی تواند هواپیماهایش را به ایران بفروشد.

چنین تحریم هایی باعث فرسوده شدن ناوگان هوایی ایران که تقریبا تمام هواپیماهایش غربی است، شده و اینها سوانح هوایی موجود در کشور را به طور غیرقابل چشم پوشی افزایش داده است.

جالب است آمریکا در کنار جلوگیری از فروش هواپیماهای نو به ایران، جلوی فروش لوازم و قطعات یدکی حساس هواپیما به ایران را نیز گرفته است؛ قطعاتی چون موتور یا ترمز هواپیما که در ساختار امنیت و ایمنی هواپیما نقش بسزایی ایفا می کند. اینچنین است که ایران در سال های اخیر با استفاده از بازارهای سیاه و غیررسمی برخی قطعات هواپیماها را به چند برابر قیمت تهیه یا حتی با تکیه بر توان داخلی آن را ساخته است. با این حال، این امر باعث نشده میزان حوادث ریز و درشت هوایی در کشور کاهش یابد بلکه گاهی شاهد بروز سوانح مختلف در خطوط هوایی کشور هستیم. نگاهی به این پیشینه، این پرسش جدی را در افکار عمومی ایجاد می کند که چرا آمریکا به عنوان بزرگ ترین مدعی حقوق بشر با تاکید بر ادامه تحریم های هوایی ایران به آسیب دیدن مداوم شهروندان عادی کمک می کند؟ بدیهی است فناوری هواپیمایی با هدف آرامش و امنیت مردم عادی طراحی شده و می خواهد آنان پروازی ایمن و راحت داشته باشند. حال چرا آمریکا ورود چنین فناوری غیرنظامی را به روی مردم ایران بسته است؟ چرا باعث می شود فرسودگی ناوگان هوایی روزانه امنیت و جان صدها ایرانی را به خطر بیندازد؟ آیا این اقدام با آن ادعای دفاع از حقوق بشر در تناقض نیست؟ آیا مسبب به خطرافتادن جان انسان ها در سوانح هوایی، مدافع شایسته ای برای حقوق بشر است؟ به نظر می رسد این روزها که روند مذاکرات نهایی برای اجرایی شدن توافقنامه ژنو در حال طی شدن است، رئیس جمهور و سایر مقامات ارشد آمریکایی به این پرسش ها پاسخ روشنی بدهند.