کودک و مسمومیت

گفتگو با دکتر فاطمه فرهمند درباره علل و راه حل مسمومیت در بچه ها

همه‌روزه تعداد زیادی از کودکان به واسطه سهل‌انگاری والدین خود یا به هر دلیل دیگری، به برخی مسمومیت‌ها دچار و راهی بیمارستان می‌شوند. مسمومیت یکی از علل شایع مراجعه کودکان به اورژانس‌ بیمارستان‌هاست که انواع مختلفی دارد و به علل گوناگونی ایجاد می‌شود. برای آشنایی بیشتر با راه‌های مبارزه با مسمومیت‌ها با دکتر فاطمه فرهمند، متخصص بیماری‌های گوارش کودکان، به گفتگو نشسته‌ایم تا با شیوه‌های پیشگیری از این مشکل در کودکان بیشتر آشنا شویم.

▪ آیا مسمومیت درکودکان فقط مسمومیت گوارشی است؟

ـ نه، مسمومیت در کودکان فقط به نوع گوارشی محدود نمی‌شود. کودکان ممکن است از طریق خوردن غذاهای آلوده، داروها و حتی استنشاق بعضی مواد دچار مسمومیت شوند. اما عمده‌ترین مسمویت‌ها از نوع گوارشی است یعنی مسمومیتی که از طریق میکروب‌هایی مثل استافیلوکوک طلایی است که ممکن است در یک مدرسه یا مهدکودک در یک جشن یا مهمانی یا مراسم تولد، همگی کودکان به دلیل مصرف کیک‌های خامه‌دار دچار علایم مسمومیت شوند. این علایم معمولا از نیم تا سه ساعت بعد از خوردن غذای آلوده ایجاد می‌شود و شامل استفراغ، تب و گاهی اسهال و دل درد است. گاهی ممکن است این مسمومیت به وسیله بعضی میکروب‌هایی ایجاد شود که از مواد غذایی حاوی گوشت‌های کاملا پخته نشده یا همبرگر ایجاد شود که در این صورت نیز علایمی نظیر دل درد، استفراغ، تب و حتی اسهال ایجاد می‌کند. مصرف بعضی کنسروها که ظاهرشان نیز نشان می‌دهد که نباید مورد استفاده قرار گیرد، می‌تواند سبب تولید بیماری بوتولیسم شود که سم آن موجب بروز اختلالات بینایی حرکتی و فلج شده و یبوست ایجاد می‌کند. مصرف بعضی قارچ‌های سمی که معمولا در کوه‌ها و کشتزار‌ها رشد می‌کند نیز ممکن است سبب بروز مسمومیت شود. همچنین مصرف بعضی گیاهان زمانی که کودکان برای تفریح به طبیعت برده می‌شوند دیده شده که سبب بروز مسمومیت و علایمی نظیر تنگی مردمک‌ها شده است.

▪ چه داروهایی و چگونه باعث مسمومیت می‌شوند؟

ـ مصرف اشتباه و بیش از حد برخی داروها از جمله استامینوفن باعث ایجاد مسمومیت می‌شود. گاهی به دلیل اینکه والدین داروهای ضدتشنج و اعصاب می‌خورند، این داروها اگر در دسترس کودکان قرار بگیرد و بچه چند تا با هم مصرف کند، دچار مسمومیت دارویی و بروز نشانه‌هایی مانند تهوع، استفراغ، اختلال هوشیاری و گیجی می‌شود. مصرف ایبوپروفن و آسپیرین هم می‌تواند در کودکان خونریزی گوارشی ایجاد کند. در بچه‌های شیرخوارگاهی والدین به علت بی‌قراری و ناآرامی و گریه زیاد به او ترکیبات حاوی‌ تریاک می‌دهند که مصرف این ماده یا حتی استنشاق آن در کودکان باعث ایجاد مسمومیت و علایمی مثل بی‌حالی و یا کاهش تعداد ضربان قلب و کاهش تعداد تنفس می‌شود. همچنین تنفس هوای آلوده به گاز کربونیک ناشی از بخاری هم سبب بروز مسمومیت‌های شدید در کودکان می‌شود.

▪ کمی هم از خطرات مسمومیت با مواد ضدعفونی کننده بگویید لطفا.

ـ بله، علاوه بر مواردی که ذکر شد، انواع شوینده‌ها و پاک کننده‌ها و ترکیباتی نظیر گاز پاک‌کن یا چنته نیز سبب بروز مسمومیت‌های شدیدی در کودکان و حتی منجر به بروز عوارص غیرقابل برگشت و زخم‌های مری و معده می‌شود. با توجه به شیوع بالای این نوع مسمومیت‌ها که بعضا دیده شده والدین در داخل ظروف آب ریخته و ماده حل‌کننده‌ای مثل چنته یا محلول ضدعفونی را در آن رقیق کرده‌اند و کودک به اشتباه آن را نوشیده است و دچار مشکلات شدیدی شده است. از این رو حتی به وزارتخانه اطلاع داده شده است که به بسیاری از کارخانه‌ها اطلاع دهند تا این مواد شوینده و تمیزکننده را در ظروف قشنگ و خوشرنگ نریزند و حتما علامت خطر و مرگ و نشانه‌های هشداردهنده روی آنها درج شود.

▪ مشاهده شده که گاهی کودکان حتی نفتی را که در داخل لیوان ریخته شده، نوشیده‌اند! در صورت بروز مسمومیت با نفت در خانه چه اقدامی باید کرد؟

ـ کمی آب جوشیده سرد شده را با کمی نمک و قند مخلوط کرده و به حالت سرم درآورید و یا سرم خوراکی به کودک دهید تا ماده سمی کمی رقیق شده و به دفع آن کمک کند. در صورت نبودن سرم خوراکی آب جوش و نبات کفایت می‌کند و نباید چیز دیگری به کودک بخورانید. اگر شیرخوار دچار مسمومیت شده دادن شیر مادر می‌تواند کمی ماده سمی را رقیق کند. بلافاصله نیز کودک باید به بیمارستان انتقال داده شود. در مسومیت دارویی نیز بلافاصله کودک باید به مرکز بهداشتی یا بیمارستان منتقل شود. اگر کودک دچار مسمومیت با مواد شوینده شده است، به هیچ وجه کودک را وادار به استفراغ نکنید و هرگز به او شیر ندهید، چون باعث سوختگی مسیر گوارشی و حتی راه هوایی او می‌شود.

▪ حرف آخر؟

ـ اگر قرار است کودکان به تفریح یا اردو بروند، توصیه می‌کنم حتی‌المقدور از خانه برایشان غذا آماده کنید و غذاهایی که دارای سس و یا تخم مرغ هستند نظیر الویه را تا جایی که می‌توانید به آنها ندهید. باقی مانده غذا را در یخچال نگه دارید و غذاهای مانده را هرگز استفاده نکنید. لازم است که والدین شیر را قبل از مصرف بجوشانند و از سالم بودن آنها مطمئن شوند.

● ۱۵ نکته برای پیشگیری از مسمومیت

۱) همیشه هنگام مراقبت از کودک او را دقیق تحت نظر داشته باشید. آنها سریع عمل می‌کنند و طبیعتا مسمومیت‌شان هم ممکن است سریع ایجاد شود.

۲) همه وسایل و امکانات اتاق نگهداری کودک را به دقت بررسی کنید.

۳) مواد مسمومیت‌زا را از دسترس کودکان دور نگه‌داشته و در‌ آنها را قفل کنید و دور از دید آنها قرار دهید.

۴) بلافاصله بعد از استفاده از این محصولات، آنها را به جای امنی انتقال دهید.

۵) قبل از استفاده از شوینده برچسب روی آنها را بخوانید.

۶) به کودکان بگویید که داروها و ویتامین‌ها شکلات نیستند.

۷) داروها را جلوی کودکان مصرف نکنید، آنها از شما تقلید می‌کنند.

۸) کیف لوازم بهداشتی و آرایشی‌تان را دور از دسترس کودکان قراردهید.

۹) داروهای قدیمی را دور بریزید. داروهای تاریخ گذاشته را نیز دور بریزید.

۱۰) محصولات خانگی خطرناک و مواد غذایی را به‌طور مجزا در جاهای مختلف ذخیره کنید.

۱۱) محصولات خانگی خطرناک را از محل اصلی خود خارج نکنید و آنها را در ظروف غذا نریزید.

۱۲) هنگامی که در حال کار با ماده‌ای خطرناک هستید، پشت به کودک ننشینید.

۱۳) کودک را تشویق کنید که به رنگ‌ نقاشی و سایر مواد خطرناک دست نزند.

۱۴) همه گیاهان سمی را در جایی بالاتر از دسترس کودکان قرار دهید.

۱۵) به کودک یاد بدهید که گیاهان را توی دهانش نکند.