پوست کلفت ها پوستشان واقعا کلفت است

تشخیص و درمان درماتیت تحریکی در گفت وگو با دکتر غلامحسین غفارپور متخصص پوست

خواهر من از آن گروه آدم‌هایی است که در آشپزخانه دست به سیاه و سفید نمی‌زند. یعنی اصلا به شست‌وشوی ظروف هیچ کاری ندارد. نه اینکه تنبلی کند، در واقع بهتر است بگویم نمی‌تواند این کار را انجام دهد...

پوست دست‌های او بعد از هربار تماس با مایع ظرفشویی قرمز و متورم می‌شود و به شدت می‌خارد به حدی که خارش آن بیشتر شبیه درد است تا خارش. اوایل این مشکل چندان جدی نبود و دلیل آن را هم نمی‌دانستیم اما بعد که موضوع را با پزشک مطرح کردیم متوجه شدیم که پوست دست خواهرم به این مواد شوینده حساس است. یکی از دوستانم نیز چنین مشکلی دارد. پوست دوستم هم که تکنسین فنی یک کارخانه است به بسیاری از روغن‌های صنعتی، نفت و بنزین حساسیت دارد و او همیشه برای کار باید از دستکش مخصوص استفاده کند.به همین دلیل موضوع را با یکی از متخصصان پوست، دکتر غلامحسین غفارپور، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در میان گذاشتیم.

▪ ما در یکی از گفت‌وگوهای قبلی به بررسی دلایل حساسیت پوست برخی افراد نسبت به زیورآلات، وسایل فلزی و چرم پرداختیم. آیا حساسیت پوست افراد به موادی از قبیل مواد شوینده یا نفت و بنزین را هم می‌توان جزو همین حساسیت‌ها تلقی کرد؟

در واقع حساسیت یک اصطلاح کلی است که می‌توان به همه واکنش‌های پوست نسبت به محیط نسبت داد. آنچه درباره این ۲ موضوع می‌توان گفت این است که آنها ۲ نوع مختلف از درماتیت‌ها یا اگزماها هستند. آنچه در مورد واکنش پوست افراد به زیوآلات، فلزات و چرم است جزو درماتیت آلرژیک و واکنش نسبت به موادی از قبیل مواد شوینده جزو «درماتیت تحریکی» دسته‌بندی می‌شوند. در واقع درماتیت تحریکی بر اثر تماس با موادی موسوم به محرک‌های ضعیف با پوست افراد مستعد به وجود می‌آید.

▪ منظور از «محرک‌های ضعیف» چیست؟

بعضی از محرک‌ها، محرک‌های قوی محسوب می‌شوند و تقریبا پوست همه افراد نسبت به آنها واکنش نشان می‌دهد. موادی مثل اسید کلریدریک یا اسید سولفوریک قوی باعث می‌شوند تا پوست فرد آسیب ببیند و حتی روی پوست ضایعه‌هایی مثل تاول و زخم ایجاد شود. در مقابل این محرک‌های قوی، موادی نیز وجود دارند که محرک ضعیف نام دارند. این مواد روی پوست افراد عادی اثر چندانی نمی‌گذارند ولی پوست تعداد معدودی از افراد نسبت به آنها واکنش نشان می‌دهد و در صورت عدم توجه حتی می‌تواند مشکلات جدی پوستی را نیز برای آنها در پی داشته باشد.

▪ این مشکل در چه افرادی دیده می‌شود؟

۲ مولفه اصلی در این‌باره وجود دارد؛ اول پوست مستعد به درماتیت تحریکی که جنبه ژنتیکی دارد و دیگری میزان تماس پوست فرد با محرک‌های ضعیف. به همین دلیل این نوع درماتیت یا اگزما بیشتر در پوست خانم‌های خانه‌دار، کارگران ساختمانی، مکانیک‌ها، شاغلان در حرفه‌های مربوط به موادغذایی و به‌طور کلی افرادی که پوست آنها به‌طور مداوم با مواد شوینده، روغن‌های صنعتی، نفت، بنزین و محرک‌های ضعیف دیگر سروکار دارد، دیده می‌شود.

▪ مکانیسم به وجود آمدن درماتیت تحریکی به چه صورت است؟

اگزمای این افراد به دلیل شکسته‌شدن آخرین لایه‌ پوست آنها که به لایه شاخی پوست موسوم است اتفاق می‌افتد. وقتی لایه شاخی پوست دچار شکستگی می‌شود، اگر شخص استعداد اگزما در اثر عوامل محرک را نداشته باشد، علایمی به بخش زایای پوست انتقال می‌یابد و به این صورت لایه شاخی دوباره ترمیم می‌شود. حال اگر پوست فرد از لحاظ ژنتیکی به محرک‌های ضعیفی مانند مواد شوینده، بنزین، روغن، گازوییل و... حساس باشد و استعداد ابتلا به درماتیت را داشته باشد، شکاف‌های ایجادشده روی لایه شاخی پوست ترمیم نمی‌شود یا سرعت این عمل بسیار کند است. در این حالت این محرک‌های ضعیف خود را به لایه میانی پوست می‌رسانند و با تجمع در این قسمت باعث ایجاد درماتیت یا اگزما می‌شوند. اصطلاح «پوست‌کلفت» هم که از قدیم برای افرادی که به کار شست‌وشوی لباس و ظروف اشتغال داشتند به کار می‌رفت، در واقع به دلیل ضخامت پوست آنها نبود بلکه در این افراد، بخش زاینده لایه شاخی پوست با فعالیت مطلوب به صورت مداوم در حال ترمیم لایه شاخی پوست این افراد بود و مانع ایجاد درماتیت تحریکی به‌رغم تماس مداوم پوست آنها با مواد شوینده -که اغلب نیز غیراستاندارد بودند- می‌شد.

▪ مقاومت پوستی این افراد «پوست کلفت» فقط در برابر محرک‌هاست یا در برابر عوامل دیگری مثل سرما و خشکی و... هم مقاوم هستند؟

به‌طور کلی سالم بودن لایه شاخی پوست به دلیل اینکه جلوی خروج رطوبت از پوست، ورود مواد سمی و رطوبت بیش از حد به پوست و همچنین داخل‌شدن عوامل محرک و باکتری‌ها به بدن فرد را می‌گیرد اهمیت دارد. با این استدلال می‌توان نتیجه گرفت که افرادی که اصطلاحا پوست‌کلفت نامیده می‌شوند به طور نسبی در برابر عواملی مثل سرما، گرما، رطوبت یا خشکی نیز مقاومت بیشتری از خود نشان می‌دهند.

▪ آیا روش درمانی برای درماتیت تحریکی وجود دارد؟

نه، همان‌طور که پیش‌تر نیز گفتم، این پدیده (دارا بودن پوست مستعد برای درماتیت تحریکی) بیش از هرچیز مربوط به نقشه ژنتیکی فرد است و عوامل محیط تاثیر چندانی بر شدت و ضعف آن ندارند. درماتیت تحریکی در فرد با توجه به نقشه ژنتیکی او ممکن است حاد، تحت حاد یا مزمن باشد و مانند درماتیت آلرژیک بدون سابقه قبلی از یک زمان آغاز شوند یا برعکس، پس از سال‌ها خودبه‌خود برطرف شوند. در هر حال هنوز راه درمان پزشکی خاصی برای این مشکل پیدا نشده است.

▪ افرادی که دارای پوست مستعد برای درماتیت تحریکی هستند، برای جلوگیری از بروز عوارض محرک‌های ضعیف چه اقدام‌هایی را می‌توانند انجام دهند؟

اولین، ساده‌ترین و در واقع تنها راه برای پیشگیری از بروز این عوارض، جلوگیری از تماس محرک‌های ضعیف با پوست است. فرد دارای این استعداد، باید حتی‌المقدور از تماس با محرک‌های ضعیفی که پوست به آن واکنش نشان می‌دهد، اجتناب کند. البته از کرم‌های مرطوب‌کننده یا نرم‌کننده در طول روز و بعد از استحمام می‌توان برای پوشش پوست آسیب‌دیده استفاده کرد این کار موثر اما راه درمانی نیست.

▪ ولی برخی افراد مانند خانم‌های خانه‌دار و کسانی که مثلا در کارخانه‌های صنعتی مشغول به کار هستند، غالبا مجبورند با محرک‌های ضعیف تماس داشته باشند.

بله، این مشکل وجود دارد. خانم‌های خانه‌دار برای شست‌وشوی ظروف می‌توانند از دستکش‌های ظرفشویی استفاده کنند. البته چون ممکن است پوست آنها به لایه داخلی دستکش‌های ظرفشویی نیز واکنش نشان دهد، بهتر است زیر آن از دستکش‌های نخی استفاده کنند. افراد با پوست مستعد که شغل آنها به نحوی است که اجتناب از تماس با محرک‌ها برای آنها امکان‌پذیر نیست نیز باید محل کار خود را تغییر دهند تا با عوارض جدی پوستی مواجه نشوند. البته این تغییر محل کار تا حدود زیادی به کارفرمایان بستگی دارد. در بسیاری از کشورهای پیشرفته قوانینی وجود دارد که با ارائه مدارک پزشکی مبنی بر مضر بودن نوع کار برای او، محل کار خود را تغییر داده و مثلا به قسمت‌های اداری منتقل شود. به نظر می‌رسد که این شیوه می‌تواند یک راه‌حل مناسب برای افراد دارای پوست مستعد باشد.

پیمان صفردوست