تصویر وقایع انقلاب به شیوه میدانی

نگاهی به نمایش ”۵۷ ” به کارگردانی ”عباس اقسامی”

"عباس اقسامی" به منظور روایت وقایع تاریخی انقلاب اسلامی ایران از آغاز تا سال ۱۳۵۷ با گروهی از دانشجویان، نمایش ۵۷ را در سالن فرهنگسرای رازی و در بیست‌ونهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر اجرا می‌کند. نمایش با حضور گروهی بیش از ۸۰ بازیگر و عوامل اجرایی به عنوان یک اثر میدانی در سالن ورزشی اجرا می‌شود.

در این نمایش وقایع اولین جرقه‌های تاریخی انقلاب اسلامی از سال ۱۳۳۲ تا پیروزی انقلاب در سال ۱۳۵۷ در صحنه‌های مختلف نمایش داده می‌شود.

نمایش با پرداخت یک قصه درباره شخصیت سیاه و زن که در روایت حوادث تاریخی زندگی آنها مرور می‌شود، سعی دارد به مرور انقلاب و نقش مردم بپردازد. یکی از نکاتی که باید در اجرای نمایش‌های میدانی به آن توجه داشت، ساختار نمایش و چگونگی استفاده از شخصیت‌ها و خلق صحنه‌های نمایشی است. در یک فضای غیرتئاتری که سالن ورزشی تبدیل به مکانی برای اجرای نمایش می‌شود نیاز است از شرایط همان محل استفاده شود. شرایط محیطی در اجرای میدانی بسیار متفاوت با اجرای صحنه‌ای است. در نمایش ۵۷ نمایش با معرفی گروهی از مردم شکل می‌گیرد. در میان گروه مردم، شخصیت سیاه به عنوان یک قهرمان مردمی و مرد نظامی به عنوان مخالف معرفی می‌شود. سیاه نماد مردم مبارز است و مرد نظامی به عنوان نماد استبداد و حکومت همواره سعی در سرکوب و کشتن مردم دارد. در نمایش‌هایی با حضور شخصیت‌های زیاد یا گروهی، پرداخت ایده و ساختار نمایشنامه باید به گونه‌ای باشد که مخاطب به راحتی بتواند وقایع اثر را درک کند. پرداخت شخصیت‌ها و معرفی آنها نیاز به یک زبان ساده و موجز دارد. وقایع اصلی انقلاب برای نسل امروز آشنا و ملموس است و پرداختن به این موضوع نیاز به خلق شخصیت‌های اثرگذار و متنوع با زبان مناسب دارد که برای مخاطب جذابیت داشته باشد. در این صورت یا از قهرمانان شناخته شده چون شهدا و مبارزان و رهبران انقلابی و ملی استفاده می‌شود، یا اینکه با خلق شخصیت‌های نو و جدید سعی می‌شود وقایع تاریخی تحلیل شود.

”نمایش ۵۷ با استفاده از تصاویر آرشیوی که در دو طرف سالن پخش می‌شود به شیوه مستند می‌خواهد حضور گروهی شخصیت‌ها و وقایع را تلفیق کند که در برخی صحنه‌ها تاثیر خوبی بر مخاطب دارد.“

در نمایش "۵۷" داستان نمایش همان وقایع تاریخی است. در کل اثر در قالب صحنه‌های مختلف تاریخ انقلاب شکل می‌گیرد. انتخاب دو شخصیت سیاه و مرد نظامی یک ایده خلق شده برای روایت وقایع انقلاب است. این انتخاب در مرحله شکل‌دهی نمایش ایده مناسبی است که در صورت استفاده درست می‌توانست به موقعیت‌های نمایشی خوبی تبدیل شود. اما این ظرفیت به دلیل شیوه اجرای اثر که به شکل میدانی و با حضور انبوه بازیگران نمایش شکل می‌گیرد، در روند کلی نمایش دچار مشکل می‌شود. یکی از نقاط ضعف نمایش ۵۷ در نمایشنامه اثر است که با ساختار صحنه‌ای شکل گرفته است. مونولوگ‌های طولانی شخصیت‌های نمایش که در چند مورد به یک روش تکراری تمام طول صحنه را طی کرده و فریاد می‌زنند و یا دیالوگ‌های بین اشخاص که در حد پرسش و پاسخ باقی می‌ماند. ایده خوب نمایش در شکل اجرای صحنه‌ای با تعداد بازیگران محدود می‌توانست همین گفتگو و مونولوگ‌ها را به صحنه‌های جذابی تبدیل کند، اما در شکل فعلی اجرا این ساختار ناقص است.

نمایش ۵۷ با استفاده از تصاویر آرشیوی که در دو طرف سالن پخش می‌شود به شیوه مستند می‌خواهد حضور گروهی شخصیت‌ها و وقایع را تلفیق کند که در برخی صحنه‌ها تاثیر خوبی بر مخاطب دارد. اما تکرار چند باره این تصاویر که به نظر می‌رسد به دلیل محدودیت فیلم‌های موجود بوده این تاثیر را کاهش می‌دهد. موسیقی نمایش به عنوان اصلی‌ترین عامل هیجان در فضاسازی نمایش موفق می‌نماید، اما آنچه در کل نمایش خلاء آن احساس می‌شود سرود و شعارهای زمان مبارزه و انقلاب است که تلفیق آن با موسیقی می‌توانست منجر به هیجان و شور برای مخاطب شود.

استفاده مناسب از همه فضاهای صحنه و طراحی ساده و متنوع صحنه نمایش و هدایت گروهی بازیگران نشان از تجربه و تسلط کارگردان دارد. برخی صحنه‌های نمایش چون مبارزه مردم و شعار دادن آنها در برابر نظامیان و یا صحنه گروهی که در زیر چترهای تیره نشسته‌اند، تصاویر زیبا و متنوعی را ایجاد می‌کند. صحنه مردم مبارز که در زیر نایلون‌هایی که بر آنها کشیده‌اند با حالت خفگی فریاد می‌زنند و یا صورتک‌های رنگی که به عنوان نماد استبداد و خفقان سعی دارند اوضاع را عادی نشان دهند، قابلیت نمایشی اثر را نشان می‌دهد.

در اجرای نمایش آنچه قابل درک است، تلاش گروه برای اجرای متفاوت یک اثر نمایشی است. عباس اقسامی به شکل آگاهانه سعی داشته یک نمایش تاثیرگذار را خلق کند که در آن از اغراق و شعار پرهیز می‌کند. این نگاه جسورانه قابل تقدیر است، اما اگر در پرداخت نمایشنامه دقت بیشتری صرف می‌شد، نمایش ۵۷ به عنوان یک نمایش انقلابی می‌توانست بسیار موفق باشد. تلاش گروهی دانشجویان برای نمایش وقایع انقلاب ایران با خلاقیت گروه همراه است که در نهایت رضایت مخاطبان مردمی را جلب می‌کند.

شهرام کرمی