چهار ضابطه ای هانتینگتون برای نهادینگی سیاسی

معیارهای نهادینگی سیاسی ساموئل هانتینگتون در قالب ۴ مفهوم دو پایه ی دو قطبی بیان شده است

معیارهای نهادینگی سیاسی ساموئل هانتینگتون در قالب ۴ مفهوم دو پایه‌ی (دو قطبی) بیان شده است.

۱) سادگی - پیچیدگی:

هر اندازه یك سازمان پیچیده‌تر باشد درجه نهادینگی بیشتری دارد. به عبارت دیگر توانایی آن نهاد برای پاسخگویی به نیازهای محیطی بیشتر می‌شود. به هر حال آن نهاد می‌تواند همزمان هدفهای متعددی را دنبال كند. خلاصه نظامهای پیچیده‌تر بخت بیشتری برای دوام و بقا دارند و اگر یكی از عناصر نظام (نهاد) دچار اختلال شود، نظام دستخوش فروپاشی نمی‌گردد. نظامهای استبدادی (سلطنتی مطلقه) از پیچید‌گی كمتری برخوردارند و به همین جهت با كنار گذشته شدن یا مركز رهبر مستبد بحران جانشینی پیش می‌آید و غالبا این گونه نظامها دستخوش فروپاشی می‌شوند. به همین دلیل در عصر جدید قابل دوام نیستند (با پیرامون نمی‌توانند تطبیق پیدا كنند.)

۲) وابستگی - خودمختاری:

یعنی به چه میزان یك نظام می‌تواند روشها و شیوه‌های تعریف و مستقلی را فراهم آورد به طوری‌ كه این هویت مستقل مانع از مداخله‌ی نیروهای بیرونی در تصمیم خودمختاری هر اندازه هم ظاهر سخت و استبدادی داشته باشند از نظر نفوذپذیری سخت آسیب پذیرند (نفوذ یك قوم، نفوذهای خانوادگی، شخصی و ...) [مثل راسپوتین در حكومت تزاری روسیه، مهد علیا در دربار ناصرالدین شاه، چند نفر از اطرافیان شاه] به علاوه در وجه اجتماعی این گونه نظامها در برابر فشار نیروهای اجتماعی نیز از خود ضعف نشان می‌دهند، به طوری كه قشرها و طبقات منتفذ می‌توانند یكسره مهار تصمیم‌گیری كلان را برعهده گیرند.

حال آن كه نظام سیاسی زمانی می‌تواند وظایف خود را بهتر انجام دهد و به اصطلاح در جهت خیر عمومی قدم بردارد كه بتواند در برابر فشار نیروهای اجتماعی از خود مقاومت نشان دهد. (ایراد ماركس به دولت: كمیته اجرایی طبقه بورژوازی) (ژاپنی‌ها دین درست كردند در ارتباط با سلطنت شاه؛ خدایگان) (امریكا به این دلیل بعد از جنگ ویتنام و سوء استفاده‌های نیكلسون دچار فروپاشی نشد كه یك نهاد سالم قضایی وجود داشت (مستقل) كه مردم به آن تكیه كردند - فاسدها را پاك كرد.) (دیكتاتورها در آخر كار همه می‌گویند: چی شد؟!) نقطه‌ای دیگر در نظامهای فاقد خود مختاری این است كه وقتی نیروهای اجتماعی می‌خواهند در نظام سیاسی مشاركت كنند، این كار را بدون پذیرش شیوه‌های عمل سیاسی انجام می‌دهند و نظام هم تاب مقاومت در برابر آنها را ندارد. بنابراین كسانی وارد نظام می‌شوند كه آموزشهای لازم را ندیده‌اند یا صلاحیتهای لازم را احراز نكرده‌اند.

۳) پراكندگی - همبستگی:

سطح نهادینگی هر نظام نیازمند درجاتی از اتفاق نظر و هماهنگی در بین مدیران و سیاستگزارن و سیاستمداران است. به عبارت دیگر باید روشهای معینی برای تصمیم‌گیری و نیز حل اختلاف (در صورت بروز اختلاف نظر) وجود داشته باشد. و همگان بدانند كه نظام سیاسی بر پایه‌ی ارزشها و روشهای معینی اداره می‌شود و تابع سلیقه‌ی شخصی نیست.

با استقرار این ساز و كارها دیگر افراد ستیزه‌جو یا نفاق افكن نمی‌توانند نظام را دچار چند دستگی و تفرقه‌های شدید نمایند. البته عامل همبستگی با عوامل دیگر هم ارتباط دارد، یعنی وقتی نظام ما به پیچیدگی دست یابد خود به خود با ورود نیروهای جدید مواجه می‌شوند و همبستگی میان نخبگان و كارگزاران سیاسی تضعیف می‌گردد. بنابراین در نظامهایی كه با تحولات و جابجایی نسلی سر و كار دارند، همبستگی به شدت در معرض تفرقه قرار می‌گیرد و این جاست كه كاركرد عضو گیری سیاسی اهمیت می‌یابد.

۴) انعطاف‌ناپذیری - انعطاف‌پذیری:

منظور این است هر اندازه یك نظام در طول زمان شیوه‌های و راه حلهای متنوع‌‌تری برای حل و فصل مشكلات یا بحرانها به دست آورده باشد، توانایی آن برای جذب نیروهای جدید پاسخگویی به نیازهای نو بیشتر می‌شود كه معمولا تابع سن نهادی (عمر نهادی) است كه از دو زاویه می‌تواند بدان نگریست: یكی صرف قدمت و دیگری تعداد نسلهایی كه یك نهاد از سر گذارنده است. در مورد نخست همان مقیاس عددی برای سنجش مورد استفاده قرار می‌گیرد.

و به طور ساده می‌توان گفت نهادی كه ۱۰۰ سال از عمرش می‌گذرد به طور بالقوه از توانایی بالاتری برای پاسخگویی به نیازهای جدید و چالشهای محیطی برخوردار است. اما ضابطه دوم اهمیت بیشتری دارد به این معنا كه اگر نظامی توانسته نسلهای متعددی را با مطالبات مختلف پاسخگو باشد، احتمال این كه در آینده نیز بتواند موج نیروهای جدید را بدون تن دادن به خطر بی‌نظمی و فروپاشی پذیرا شود بیشتر است. مثلا حزب كمونیست اتحاد جماهیر شوروی نسل اول و دوم انقلاب را پذیرا شد اما در برابر نسل سوم فاقد انعطاف لازم بود و با وجود نسل سوم دستخوش فروریختگی شد. اما حزب كمونیست چین با این كه به یك معنا نسل سوم را پذیرا شده است، هنوز آثار شكافهای عمیق و فرور ریختگی در آن مشاهده نمی‌شود بنابراین از انعطاف‌پذیری بیشتری برخوردار است.