محصول پرثمرگفت وگوی متفکران ایران و مصر

برگزاری همایش گفت وگوهای ایران و عرب, نگاه مصری, نگاه ایرانی توسط موسسه گفت وگوی تمدن ها و فرهنگ ها به ریاست آقای خاتمی از جهات متعددی قابل اهمیت است سابقه برگزاری این همایش که با هدف همگرایی بیشتر روشنفکران ایرانی و دنیای عرب و به طور خاص روشنفکران مصر برگزار شده بود, به سفر خاتمی به قاهره و دیدار ایشان با شخصیت های فرهنگی و سیاسی مصر باز می گردد

برگزاری همایش گفت‌وگوهای ایران و عرب، نگاه مصری، نگاه ایرانی توسط موسسه گفت‌وگوی تمدن‌ها و فرهنگ‌ها به ریاست آقای خاتمی از جهات متعددی قابل اهمیت است. سابقه برگزاری این همایش که با هدف همگرایی بیشتر روشنفکران ایرانی و دنیای عرب و به‌طور خاص روشنفکران مصر برگزار شده بود، به سفر خاتمی به قاهره و دیدار ایشان با شخصیت‌های فرهنگی و سیاسی مصر باز می‌گردد.

گروه مصری نیز که در این همایش شرکت کرده بودند اعضای یک موسسه مصری وابسته به دانشگاه قاهره هستند که فعالیت‌هایی شبیه به فعالیت موسسه گفت‌وگوی تمدن‌ها و فرهنگ‌ها را در مصر انجام می‌دهند. ‌ مباحث مطرح‌شده در این همایش بیشتر کلی و عمومی بود، به همین دلیل شرکت‌کنندگان مصری و ایرانی به این نتیجه رسیدند که در جلسات بعدی به مباحث جزئی‌تر نگاه کنند تا راه‌حل‌های عملی برای گفت‌وگو و همگرایی بین اندیشمندان ایرانی و اندیشمندان مصری به وجود بیاید. اهمیت این همگرایی از آنجا ناشی می‌شود که گفت‌وگوهای اهل سیاست درباره روابط ایران و مصر با کمال تاسف به جای درستی نرسیده و به سطح سفیر ارتقا پیدا نکرده است. جمهوری اسلا‌می بارها تمایل خود را برای ارتقای روابط اعلا‌م کرده و رئیس‌جمهور نیز اعلا‌م کردند که حاضریم بدون هیچ تعللی این رابطه برقرار شود اما در عمل، کاری انجام نمی‌شود.

این نوع نشست‌ها می‌تواند این معضل را کالبدشکافی کند و درنهایت منجر به رفع موانع برقراری روابط دو ملت شده و روابط مناسب و در حد شأن دو ملت ایران و مصر برقرار شود. ‌ با وجود ضرورت زیادی که در ایجاد روابط همه‌جانبه بین دو دولت و دو ملت وجود دارد، فضاسازی‌های بین‌المللی و تنگ‌نظری‌هایی در داخل دو کشور باعث می‌شود که این روابط به بار ننشیند و به ثمر نرسد. از این زاویه نتیجه این همایش‌ها می‌تواند در آینده نه چندان دور به بار بنشیند و این همایش‌ها و رفت و آمدها، اصحاب سیاست و ارباب دیپلماسی دو کشور را متوجه اهمیت روزافزون این موضوع کند. ‌ مساله دیگری که این همایش را دارای اهمیت می‌کرد این است که اصولا‌ روابط بین مصر و ایران در مقاطع تاریخی که در عرصه فرهنگ و بین اصحاب و فرهنگ برقرار می‌شده ثمربخش و موثر بوده است.

به طور مثال رابطه‌ای که مرحوم سید جمال الدین اسدآبادی با شیخ محمد عبده داشت در نهایت به همکاری بسیار درخشان و انتشار نشریه عروه الوثقی منتهی شد که تاثیر بسیار عمیقی در دنیای اسلا‌م داشت. نمونه دیگر این همکاری‌ها دارالتقریب بین مذاهب بود که در آن زمان مرحوم شیخ محمود شلتوت مفتی مصر و مرحوم حضرت آیت‌ا... العظمی بروجردی به این فکر افتادند که دارالتقریب را راه بیندازند و دبیرکل تقریب مرحوم شیخ محمدتقی قمی شد. و از این رهگذر بود که بخش زیادی از اختلا‌فات و مسائل منفی که در نگرش بین اصحاب مذاهب اسلا‌می بود برطرف شد و شیعه اثنی‌عشری و شیعه زیدی در نهایت به عنوان مذاهب فقهی رسمی در دارالتقریب اعلا‌ن شد. از این رهگذر است که هر جا اهل فرهنگ و اهل اندیشه گامی در رابطه با روابط ایران ومصر برداشتند مثمر ثمر بوده است. ‌

جامعه مصر یک جامعه استثنایی است و به تعبیر دیگر مرجعیت فکری و فرهنگی جهان عرب را تقریبا دانشمندان و علمای مصری دارا هستند. در بسیاری از کشورهای عربی، اسلا‌می، اروپایی و آمریکایی شخصیت‌های موثر و متنفذی وجود دارندکه تحصیلکرده حوزه فکری مصر در دانشگاه الا‌زهر و دانشگاه‌های دیگر هستند.

به این ترتیب جامعه مصر گسترده‌ترین و مهم‌ترین و اساسی‌ترین جامعه فکری دنیای عرب به شمار می‌رود و این امرخود بر اهمیت این هم‌اندیشی می‌افزاید و برضرورت این همگرایی بیشتر تاکید می‌کند. ‌ یکی از موضوعاتی که در سخنرانی ابتدایی آیت‌ا... موسوی بجنوردی و مطالب مطرح شده توسط دیگر سخنرانان مطرح شد، مساله افراط‌گرایی بود. این یک حقیقت انکارناپذیر است که افراط‌گرایی بین عده‌ای از مسلمان‌ها و من‌جمله در جامعه مصر وجود دارد اما افراط‌گرایان از نظر کمیت و کیفیت قدرت اینکه همه چیز را زیر سیطره خود در بیاورند، ندارند.

آنچه که امروزه نیاز به آن حس می‌شود شنیدن صدای اعتدال و تساهل و تسامح در بدنه متفکران و علمای مسلمان در مصر و دیگر کشورهای دنیای عرب است. این همایش‌ها می‌تواند کمک موثری برای تبلیغ این نکته باشد که صدای افراط‌گرایی در دنیای اسلا‌م صدای غالب نیست و کسانی هستند که عاقلا‌نه‌تر، معتدل‌تر و به طور طبیعی اسلا‌می‌تر می‌اندیشند. غفلت از این امر باعث می‌شود که مسلمانان در همان چنبره‌ای گرفتار شوند که غرب کوشش می‌کند و به این ترتیب اسلا‌م مساوی با خشونت قلمداد شود. ‌

نکته دیگری که می‌تواند از اثرات این همایش‌ها و رفت‌وآمدها باشد کمک به صلح و ثبات منطقه خاورمیانه بزرگ است. ایران و مصر دو قدرت در منطقه خاورمیانه هستند. این دو قدرت منطقه‌ای در مسائل مبرمی که مردم منطقه و به خصوص کشورهای اسلا‌می با آن درگیر هستند نقشی مهم و سازنده ایفا می‌کنند و هر نوع همگرایی بین دو کشور می‌تواند به صلح و ثبات در منطقه خاورمیانه کمک بزرگی کند.

علی حکمت