نشریات سینمایی و چالش های پیش رو

مطبوعات سینمایی پس از انقلاب البته با نگاه تازه ای فعالیت خود را آغاز كردند هدف اولیه و مهم این نشریات اطلاع رسانی و ارتقاء سطح دانش و فرهنگ سینمایی مردم بود از این رو شكل و فرم نشریات بیش از هر چیز متأثر از محتوا و مطالب آن نشریات بود

در این نشریات تلاش می‌شود كه فهم و درك مخاطب را نسبت به فیلم و وضعیت سینمای ایران و جهان افزایش دهند و گزینه‌های مختلفی را برای انتخاب فیلم‌های خوب ایجاد نمایند. اما این نشریات با مشكلاتی هم روبرو هستند. این مشكلات گاهی به دلیل ناآشنایی سازمان‌ها و مراكز دولتی نسبت به موضوع هنر سینما ایجاد می‌شود و انرژی و هزینهٔ بسیاری در راه حل این مشكلات صرف می‌شود. در این گزارش به موضوع‌هایی چون مشكلات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری مطبوعات سینمایی، بررسی كمی و كیفی نشریات سینمایی، جایگاه مطبوعات سینمایی در ایران و جهان، رقابت میان آن نشریات و نیز ارائه راهكارهایی برای حل مشكلات مطبوعات سینمایی پرداخته می‌شود.

● مشكلات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری

برخی از كارشناسان مطبوعات سینمایی مشكل اصلی نشریات سینمایی را نرم‌افزاری می‌دانند و برخی سخت‌افزاری. البته برخی نیز بر وجود هر دو مشكل تأكید می‌كنند. ابوالقاسم طالبی مدیرمسؤول هفته‌نامه سینما ویدئو از جمله كسانی است كه در این باره به جمله‌ای كوتاه اكتفا می‌كند.

او می‌گوید: مشكلات مطبوعات سینمایی در هر دو بخش (سخت‌افزاری و نرم‌افزاری) با كمی پایین و بالا وجود دارد. نصرت‌الله تابش - سردبیر و جانشین مدیرمسؤول ماهنامه تخصصی فیلم‌نگار - نیز در این‌باره می‌گوید: مشكلات نرم‌افزاری شامل حضور نداشتن نویسندگان متخصص به تعداد مناسب و نبود امكان پژوهش برای تولید مطلب به‌دلایل افزایش هزینه‌های جانبی مهم‌ترین مشكلات نشریات تخصصی هستند اما این موضوع از اهمیت مشكلات دیگر مثل كمبود و گرانی كاغذ كه موجب كاهش تیراژ، افزایش قیمت و در نتیجه از دست دادن اغلب مخاطبان احتمالی است نمی‌كاهد.

اما سعید مستغاثی - سردبیر هفته‌نامه سینما - بیشتر بر مشكل نرم‌افزاری تأكید می‌كند و می‌گوید: به نظر من بیشترین مشكل مطبوعات سینمایی در بخش نرم‌افزاری است و اینكه افراد متخصص و دارای دانش تجربه كافی در این حیطه مشغول نیستند. این نقیصه خصوصاً در صاحبان این نشریات یعنی مدیران مسؤول و سردبیران بیشتر به چشم می‌خورد. یعنی موجب و علت ناكارآمدی و نابلدی سایر اعضای تحریریه از ندانم‌كاری و بی‌سوادی مسؤولان اصلی مطبوعات سینمای است كه نسبت به عرصه تحت مسؤولیت خود احاطه و آگاهی كافی و لازم ندارند و از همین‌روست كه اغلب آسیب‌های محتوایی و ساختاری مطالب و محتوایی این نشریات از دید این صاحبان ناآگاه پنهان مانده و نشریاتی پرغلط و اشتباه به مخاطبانشان ارائه می‌دهند. شهرام جعفری‌نژاد - مدیرمسؤول و سردبیر ماهنامه صنعت سینما - نظر دیگری در این زمینه دارد. او می‌گوید: مانند سایر زمینه‌ها در كشور ما، نه سخت‌افزاری است و نه نرم‌افزاری. بلكه مشكل نبود مدیریت و برنامه‌ریزی صحیح و كنترل شده مسؤولان در این امر است كه به مشكلاتی نظیر كمبود و گرانی كاغذ، گرانی و كیفیت بد امور فنی و چاپ، گرانی و بی‌مسؤولیتی توزیع، نبود راهكارهایی برای ترغیب بخش‌های اقتصادی به كمك بخش‌های فرهنگی، نظارت‌های غیركارشناسانه و... است.

مسعود داودی - مدیرمسوول و سردبیر روزنامه بانی‌ فیلم نیز معتقد است: به‌دلیل آن كه نشریات سینمایی در میان نشریات هنری دیگر و نیز هنر سینما رد میان مردم مقبولیت بیشتری دارد حساسیت بیشتری نیز نسبت به آن وجود دارد. فكر و ایده مهم ركن نشریهٔ سینمایی است و مشكلات مطبوعات سینمایی بیشتر نرم‌افزاری است و مسائل نرم‌افزاری هسته بنیادین هر موضوعی را تشكیل می‌دهد. نشریات سینمایی و یا ورزشی آسیب‌پذیری‌شان مانند هم است. اگر مسوولان به لحاظ مالی به نشریه وابسته باشند، مسائل نرم‌افزاری آنها دچار مشكل می‌شود. این مطبوعات برای حل مشكلات خود راهكاری نیز در مقابل نمی‌بینند.

● وضعیت كمی

سینمای ایران هر سال حدود ۷۰ فیلم تولید می‌كند و این در حالی است كه نشریات تخصصی سینمایی، كمتر از ۱۵ نشریه است. آیا این نسبت نشان از وضعیت مناسبی دارد یا خیر. مسعود داودی در این زمینه می‌گوید: سینمای ایران دچار توهم است. قبل از انقلاب سینمای ایران دارای نشریات بسیاری بود اما آیا سینمای ایران وضعیت مناسبی داشت. به نظرمن اگر یك نشریه خوب در زمینه سینما وجود داشته باشد بهتر از ۷۰ نشریه ضعیف و نامناسب است. بنابراین نباید نسبتی میان تولید فیلم و تعداد نشریات سینمایی برقرار كرد. ما به تعداد انگشت‌شمار نشریه سینمایی داریم كه به شكل جدی به موضوع سینما می‌پردازد. متأسفانه فرهنگ شفاهی فرهنگ غالب كشور ماست و مطبوعات در این زمینه چندان تأثیرگذار نیستند. حتی نفوذ فرهنگ شفاهی در كشور باعث شده تا تماشاگران نسبت به نقد فیلم‌هایی كه در مطبوعات منتشر می‌شود توجه چندانی نداشته باشند و فیلم مورد نظر خود از طریق حرف‌های شفاهی افراد انتخاب می‌كنند. جعفری‌نژاد نیز نظر جالبی در این زمینه دارد. او می‌گوید: نه‌تنها نشریات سینمایی از نظر كمی بسیار زیادند، بلكه به لحاظ كیفی حدود ۱۰ نشریه آنها باید تعطیل شوند! سعید مستغاثی نیز می‌گوید: از نظر من همانقدر كه تولید ۷۰ فیلم برای سینمای ورشكسته ایران و ظرفیت محدود سالن‌هایش حكم ضیافتی پرآب و رنگ و خروارها غذا برای یك معده ناقص و خراب آدمی بیمار و رد حال موت دارد، همان ۱۵ نشریه هم مانند در حكم تهیه هزاران جلد كتاب فلسفی است برای آدمی كه سواد خواندن و نوشتن هم ندارد. ممكن است به نظر شما مقداری بدبینانه باشد ولی كافی است نگاهی به كشورهایی بیندازید كه دارای سینمایی پیشرفته هستند. به‌طور مثال در آمریكا سالانه حدود هزار فیلم سینمایی در سطح جهانی تولید می‌شود تعداد نشریات سراسری از تعداد انگشتان دست فراتر نمی‌رود و آن هم ۵۰ درصدشان تخصصی رشته‌های فنی هستند و بیشتر نشریات سینمایی محلی و ایالتی هستند. در واقع این نشریات كه در ایران تحت عنوان نشریات سینمایی به چاپ می‌رسند و اغلب شبیه یكدیگر هستند دردی از مخاطب سینمای ایران كه سال‌هاست از سالن‌های آن هم گریزان شده، دوا نمی‌كند. البته حكایت سایر روزنامه‌ها و مطبوعات است كه در كشوری كه سرانه مطالعه روزنه‌اش برای هر نفر از چند ثانیه فراتر نمی‌رود و اغلب مردمش اصلاً هیچ روزنامه‌ای را مطالعه نمی‌كنند (طبق آمار منتشره)، ۱۵ نشریه تخصصی سینمایی بسیار زیاد است. طالبی نیز نظری مشابه دیگران دارد و معتقد است این نشریات تنها نشاندهنده كمیت است و می‌گوید: این نشریات و صفحات سینمایی مطبوعات دیگر و سایت‌های اینترنتی و... قصه آفتابه لگن هفت‌دست و شام و ناهار هیچی را به یاد می‌آورد.

از سوی دیگر تابش نیز می‌گوید: برقراری نسبت میان تعداد فیلم‌های تولیدی سینمای ایران و تعداد نشریات آنچنان واضح به‌نظر نمی‌رسد البته این نسبت بین تعداد تولید و تعداد سینماها و مشكلات عدیده آنها وضوح بیشتری دارد. به عبارت دیگر تعداد فیلم‌های تولیدی بیش از توان نمایش آنهاست.

▪ رشد یا نزول

به نظر می‌رسد یكی از مسائل مهم عرصه مطبوعات بررسی این موضوع است كه آیا مطبوعات سینمایی در حال حاضر روند روبه‌رشدی را طی می‌كنند یا نزول داشته‌اند. و دیگر اینكه این رشد یا نزول در كدام زمینه‌ها بوده است. داودی در این زمینه می‌گوید: اگر روند رو به رشدی نداشتیم قطعاً این تعداد نشریه سینمایی منتشر نمی‌شد.

البته بیشتر تأثیرگذاری این مطبوعات در عرصه نقد و گزارش است.

در روزنامه بانی‌فیلم بیشتر وجه اطلاع‌رسانی و خبری آن مطرح است اما به هرحال این نشریات تأثیرگذار هستند و نشریه‌ای مانند ماهنامه فیلم با سابقه طولانی انتشار تأثیر بسیاری بر مخاطبان فیلم داشته است. مستغاثی نیز اگر معتقد است كه در مواردی مطبوعات كارهای خوبی انجام داده‌اند اما به آفت تكرار كه به جان مطبوعات سینمایی افتاده است، تأكید می‌كند. او می‌گوید: نمی‌توان كتمان كرد كه بعضی مواقع جرقه‌هایی در برخی مطبوعات سینمایی به چشم می‌خورد و بر اثر ارتباط بعضی مطبوعاتی‌ها با رسانه‌ها و نشریات روز خارجی، مطالب و مقالات و گزارشات و بخصوص تصاویر بعدیعی به‌چشم می‌خورد ولی این مسأله چندان فراگیر نیست و تكرار و تكرار بزرگترین روندی است كه در مطبوعات سینمایی به چشم می‌خورد. طالبی نیز تنها به جمله‌ای كوتاه اكتفا می‌كند و بر روند رشد صعودی مطبوعات تأكید می‌كند و می‌گوید: هم به لحاظ كیفی و هم به لحاظ كمی رشد داشته‌ایم. اما تابش نظر دیگری دارد و معتقد است نشر یافت به لحاظ كیفی با افت مواجه شده‌اند. وی می‌گوید: غیر از ماهنامه فیلم‌نگار و فصلنامه فارابی نشریه سینمایی تخصصی دیگری را نمی‌شناسم. نشریات سینمایی اغلب عمومی هستند و به همه وجوه سینما می‌پردازند.

البته به‌نظر می‌رسد كه پس از انتشار فیلم‌نگار و تداوم آن توجه به فیلمنامه‌نویسی در اغلب نشریات سینمایی جدی‌تر شده است. اما برخی از پرتیراژترین نشریات سینمایی در اغلب موارد با افت كیفیت مواجه شده‌اند.

جعفری‌نژاد نیز بر رشد كیفی مطبوعات تأكید می‌كند و می‌گوید: در مجموع در دو سه نشریه سینمایی تخصصی، روند رو به رشد محسوس است. از جمله توجه دقیق‌تر و فنی‌تر به مسائل سینمای ایران و جهان، زیرساخت‌ها، بحران‌ها و...

● مشكل انتشار پی در پی

یكی دیگر از مسائل موجود در زمینه مطبوعات سینمایی آن است كه برخی از نشریات به‌صورت مرتب و در زمان مقرر منتشر نمی‌شوند.

به‌عنوان نمونه ممكن است هفته‌نامه‌ای سینمایی به‌صورت دوهفته‌نامه یا ماهنامه منتشر شود و یا اینكه ماهنامه‌ای به‌صورت دو ماه یكبار و... منتشر شود. سؤال این است كه چرا این نشریات به‌صورت منظم و در سر موعد منتشر نمی‌شوند. تابش در این زمینه می‌گوید: نشریات سینمایی به‌ویژه آنهایی كه جنبه تخصصی دارند به‌دلایل مختلف امكان گردش مالی مناسب ندارند به‌عنوان مثال ماهنامه فیلم‌نگار پس از نزدیك به سه سال انتشار هنوز برای قشر عظیمی از علاقه‌مندان به سینما ناشناخته مانده است. عمده‌ترین دلایل آن جنبه اقتصادی دارند. ماهنامه فیلم‌نگار بدون احتساب درآمد حاصل از آگهی برای سر به سر شدن هزینه و درآمد باید در تیراژ ۴۰۰۰۰ نسخه چاپ شود تا از محل تك‌فروشی بتواند هزینه‌های خود را جبران كند. علاوه بر آن ما به دلیل دولتی بودن نمی‌توانیم وارد بازار آگهی كه اغلب از مناسبات ناسالمی برخوردار است، بشویم. در نتیجه به‌شدت وابسته به یارانه دولتی هستیم كه آن هم سقف معینی دارد و در چارچوب اهداف معاونت سینمایی پرداخت می‌شود. هم‌اكنون ماهنامه فیلم‌نگار تبدیل به یكی از مهمترین منابع آموزشی مؤسسات سینمایی و حتی دانشگاه‌ها شده است، بنابراین این یارانه توجیه فرهنگی دارد و نه اقتصادی.

مسعود توكلی - صدیقه حسنی

---