نیکی به والدین

احترام به والدین در قرآن با خطاب های گوناگون وارد شده و به مقام و منزلت عظیم آنان و نقش و موقعیت خطیر آنها اشاره بسیاری شده است

احترام به والدین در قرآن با خطاب های گوناگون وارد شده و به مقام و منزلت عظیم آنان و نقش و موقعیت خطیر آنها اشاره بسیاری شده است. البته این دستور نه تنها شامل والدین مسلمان می شود، بلکه آیات قرآن احسان و نیکی به پدر و مادر غیر مسلمان را نیز در بر می گیرد و البته در دستورات انبیای پیشین نیز بر این مطلب تأکید شده است.در این نوشتار ما فقط به بعضی نکات که نشان ‌دهنده اهمیت احسان به پدر و مادر است (با استناد به آیات قرآن) اشاره می‌کنیم:

۱- نیکی به پدر و مادر در کنار توحید: «لا تَعْبُدُونَ إِلاَّ اللَّهَ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً» (سوره بقره، آیه ۸۳) «وَ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ لا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً» (سوره نساء، آیه ۳۶)«أَلاَّ تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً» (سوره انعام، آیه ۱۵۱)«وَ قَضی رَبُّکَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً» (سوره اسراء، آیه ۲۳)«یا بُنَیَّ لا تُشْرِکْ بِاللَّهِ إِنَّ الشِّرْکَ لَظُلْمٌ عَظِیمٌ وَ وَصَّیْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیْهِ» (سوره نعمان، آیه ۱۴،۱۳)از این آیات معلوم می‌شود که عقوق والدین بعد از شرک به خدا در شمار بزرگترین گناهان و یا خود این از بزرگترین آنهاست و از آن طرف هم معلوم می‌شود که واجب‌ترین واجب‌ها احسان به پدر و مادر است. ( المیزان، ج ۷).

۲- احترام انبیا نسبت به پدر و مادرشان: از بعضی آیات این درس مهم را از انبیاء می‌آموزیم، خداوند در مورد یحیی ـ علیه السلام ـ می‌فرماید: «وَ بَرًّا بِوالِدَیْهِ» (سوره مریم، آیه ۱۴) و در مورد عیسی می‌فرماید: «وَ بَرًّا بِوالِدَتِی وَ لَمْ یَجْعَلْنِی جَبَّاراً شَقِیًّا» (سوره مریم، آیه ۳۲) «خداوند مرا نسبت به مادرم نیکوکار قرار داده و جبار و شقی قرار نداده است.»

۳- سفارش به همه انسانها نسبت به تمام والدین: در آیات قرآن به انسان‌ها سفارش شده است که نسبت به پدر و مادر احترام و احسان کنند و نگفته است که ای مسلمان‌ها به پدر و مادر خود احترام کنید «وَ وَصَّیْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیْهِ حُسْناً» (سوره عنکبوت،‌آیه ۸).و از طرف مادران و پدران هم احترام آنها اختصاصی به والدین مسلمان ندارد بلکه هر کس که پدر و مادر است باید مورد احترام فرزندان قرار گیرد چون در آیات سخن از «والدین» است بدون هیچ قیدی به ایمان و اسلام.

۴- شکر والدین هم ردیف شکر خدا:«أَنِ اشْکُرْ لِی وَ لِوالِدَیْکَ» (سوره لقمان، آیه ۱۴) (به او توصیه کردم) که برای من و پدر و مادرش شکر به جا آور» همان طور که ملاحظه می‌شود در این آیه خداوند و شکر والدین در یک ردیف قرار گرفته‌اند، لذا امام رضا ـ علیه السلام ـ می‌فرمایند: خدا امر فرموده به شکرگزاری از خودش و برای والدین، پس اگر کسی والدین را شکر نکند خدا را هم نمی‌کند. (محمّدی ری‌شهری، میزان الحکمه).

۵- تواضع و فروتنی نسبت به آنها آشکار باشد: آیه «وَ اخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَهِ» (سوره اسراء،‌آیه ۲۴) در رابطه با تواضع و فروتنی نسبت به پدر و مادر است. جناح به معنای پر و بال گستران است که کنایه از مبالغه در تواضع و خضوع زیانی و عملی است مثل جوجه‌ای که بال و پر خود را باز می‌کند تا مهر و محبت مادر را تحریک کند و او را به فراهم ساختن غذا وادار سازد از این‌که در این آیه جناح مقید به «ذُل» شده استفاده می‌شود که انسان باید در معاشرت و گفت‌وگو با پدر و مادرش طوری رفتار کند که پدر و مادر تواضع و خضوع او را احساس کنند و بفهمند که او خود را در برابر آنها خوار می‌کند و نسبت به ایشان محبت و مهر دارد. (المیزان،ج ۱۳).

● نتیجه احترام به والدین

خداوند در سوره اسراء بعد از آنکه دستور می‌دهد که نسبت به پدر و مادر نیکی و احترام و خضوع داشته باشید می‌فرماید: «رَّبُّکُمْ أَعْلَمُ بِمَا فِی نُفُوسِکُمْ إِن تَکُونُواْ صَلِحِینَ فَإِنَّهُ کَانَ لِلْأَوَّ بِینَ غَفُوراً »(اسراء/ ۲۵) «خدا به آنچه در دلهای شماست از خود شما آگاهتر است اگر همانا در دل اندیشه صلاح دارید خدا هرکه را با نیت پاک به درگاه او تضرع و توبه کند البته خواهد بخشید.»

● نتیجه بی‌حرمتی به والدین

«وَ الَّذِی قَالَ لِوَلِدَیْهِ أُفٍ لَّکُمَا أَ تَعِدَانِنی أَنْ أُخْرَجَ وَ قَدْ خَلَتِ الْقُرُونُ مِن قَبْلی وَ هُمَا یَستَغِیثَانِ اللَّهَ وَیْلَک ءَامِنْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَیَقُولُ مَا هَذَا إِلا أَسطِیرُ الأَوَّلِینَ »(احقاف ۱۷) این آیه در مورد فرزند بی ایمان و حق نشناسی است که مورد عاق والدین واقع شده است و به پدر و مادر اف گفته و می‌گوید: «آیا به من وعده می‌دهید که من در روز قیامت مبعوث می‌شوم در حالی که قبل از من هم اقوامی بودند و مردند و هرگز مبعوث نشدند.» این پدر و مادر مومن در مقابل این فرزند تسلیم نمی‌شوند آنها فریاد می زنند و خدا را به یاری می‌طلبند که وای بر تو ای فرزند ایمان بیاور که وعده خدا حق است اما او همچنان لجاجت می‌کند و در مقابل پدر و مادر می‌گوید اینها چیزی جز افسانه‌های پیشین نیست. از این آیه معلوم می‌شود این فرزند کاملا به پدر و مادر بی احترامی کرده و به حرف پدر و مادر گوش نداده بلکه حتی آنها را مسخره هم کرده است سرانجام کار چنین افرادی را در آیه بعد روشن می‌کند و می‌فرماید: أُوْلَئِکَ الَّذِینَ حَقَّ عَلَیْهِمُ الْقَوْلُ فِی أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِم مِّنَ الْجِنِّ وَالْإِنسِ إِنَّهُمْ کَانُوا خَاسِرِینَ (احقاف ۱۸). آنها کسانی هستند که عذاب الهی درباره آنها حتمی است و همراه با اقوام کافر از جن و انس که قبلا از آنها بوده گرفتار مجازات دردناک می‌شوند و اهل دوزخ‌اند. (تفسیر نمونه).

آمنه اسفندیاری