در ستایش دغدغه‌های انسانی

تقریبا از همان سکانسی که بهرام رادان و آن دختر آلمانی نشسته بودند روبه‌روی عزت‌الله انتظامی در آن کشتی که خانه‌اش بود، داشتم به رمان‌ها و فیلم‌هایی فکر می‌کردم که داستانش …

تقریبا از همان سکانسی که بهرام رادان و آن دختر آلمانی نشسته بودند روبه‌روی عزت‌الله انتظامی در آن کشتی که خانه‌اش بود، داشتم به رمان‌ها و فیلم‌هایی فکر می‌کردم که داستانش به جای پرداختن به یک یا چند آدم، داستان نسل‌ها باشد. هرچه بیشتر در ذهنم کندوکاو کردم، کمتر یافتم، نه که هیچی نباشد، هست اما کم است و از آن تعداد کم هم در برخی از فیلم‌ها و رمان‌ها آنقدر مفاهیم کلی غلبه دارند که آدم‌ها گم شده‌اند. در میان فیلم‌ها و رمان‌های خارجی، اما تا دلتان بخواهد از آثاری می‌توانیم اسم ببریم که به جای داستان آدم‌ها، داستان نسل‌ها را می‌گویند و وقتی از نسل‌ها می‌گویند آدم‌ها گم نمی‌شوند و قربانی مفهوم‌های بزرگ‌تر و مقدس‌تر نمی‌شوند. آدم‌ها با زندگی‌شان و دغدغه‌های انسانی‌شان اهمیت دارند. اتفاقا یکی از دلایلی که بسیاری از آنچه در ایران به نام <رمان> منتشر می‌شود، بیشتر داستان بلندند، همین است. رمان می‌تواند بستری فراهم کند تا در آن زندگی حداقل یک نسل و رابطه‌اش با نسل پس و پیشش روایت شود.

بیشتر رمان‌ها و فیلم‌های ما گستره زمانی محدودی را دربر می‌گیرد و موقعیت‌های انسانی در همین دایره محدود به نمایش درمی‌آید، مانند خرده حادثه‌ای در روایت اصلی که ما از آن چیزی نمی‌بینیم. برای همین است که بسیاری از این آثار شناسنامه زمانی و جغرافیایی ندارند و موقعیت به‌وجود آمده می‌تواند هر جایی تکرار شود و انگار در خلا‡ روی داده است و از این همه حادثه بزرگ و کوچکی که بر ما رفته و بر همه کنش‌های ما تاثیر گذاشته است ما چیزی نمی‌بینیم جز در فیلم‌هایی خاص با موضوع‌هایی خاص. حالا فیلم <زادبوم> ابوالحسن داوودی درست همان چیزی است که جایش خالی بود.

زادبوم هرچه باشد و هر عیب و ایرادی که منتقدان و غیرمنتقدان برایش بنویسند، این یک حسن بزرگ را دارد که به سینمایی تعلق دارد که روایت نسل‌ها را می‌گوید و مهم‌تر اینکه در این روایت، مفاهیم کلان و مقدس بر زندگی و دغدغه‌های انسانی ترجیح داده نمی‌شود و این دومین حسن بزرگ این فیلم است، هرچند ممکن است در لابه‌لای آن شعارهایی هم بشنویم که اگر نمی‌شنیدیم بهتر بود یا در شخصیت‌پردازی‌ها و نحوه روایت هم اما و اگرهایی داشته باشیم، اما هیچ‌کدام از اینها از ارزش بنیادی این فیلم کم نمی‌کند. نکته دیگر اینکه داوودی نشان داد که به زمینه‌های اجتماعی و سیاسی روایتش مانند بقیه فیلم‌ها بی‌توجه نیست. او در داستانی که روایت می‌کند به شناسنامه جغرافیایی و زمانی اهمیت می‌دهد. این فیلم نشان داد که این به یکی از ویژگی‌های آثار داوودی تبدیل شده است. او در <مرد بارانی> و <نان عشق موتور هزار> با شیفتگی و موضعگیری شخصی به این زمینه‌ها توجه کرده بود، این بار اگرچه با نشانه‌هایی می‌توان به موضع او رسید، اما نگاهی بی‌طرفانه‌تر دارد و این نشانه‌ها گاهی جای خالی اطلاعات را پر می‌کند، مثلا اطلاعاتی درباره گذشته پدر را از روی عکس‌های روی دیوار می‌بینیم. به هر حال فیلم <زادبوم> با همه اما و اگرهای پیرامونش یکی از فیلم‌هایی است که ارزش تحسین کردن دارد.

علی‌اصغر سیدآبادی