حرکات موزون دال بر یک نمایش

در تئاتر میان حركات ساده و حركات موزون بازیگران تفاوتهای بسیاری وجود دارد و این تفاوتها, فقط در شكل ظاهری آن خلاصه نمی گردد بلكه به معنای آنها نیز باز می گردد مجموع حركات بازیگران اندیشه نمایش را به تماشاگر انتقال می دهد زیرا تفكر حاكم بر نمایش نحوه حركت بازیگران را شكل می دهد و هر حركت اندیشه متناسب با خود را دارد

نمایش بر اساس حركات موزون طراحی شده است و تمام عناصر نمایش به سود حركت از اجرا حذف شده‌اند تا حركت چشم‌نوازتر دیده شود. پس از حركت، موسیقی مهم‌ترین عنصر نمایش به شمار می‌آید. موسیقی حضور می‌یابد تا حركت را تكمیل كند و ریتم نمایش به شكل شنیداری (موسیقی)‌ و دیداری (حركت موزون) تجل‍ّی یابد اما آیا تماشای حركت می‌تواند لذ‌ّت نمایش را برای تماشاگر پدید آورد؟ تعق‍ّل یا احساسات در جست‌وجوی كدام گزینه‌اید؟

▪ حركت ساده: هرگونه جابه‌جایی در نمایش را حركت می‌نامیم.(در این نوشتار مقصود ما فقط جابه‌جایی انسان است.)

▪ حركت موزون: هرگونه جابه‌جایی كه بر اساس ریتم شكل بگیرد.

▪ حركت ساده: یك بُعدی است و بر اساس خط، شكل می‌گیرد.

▪ حركت موزون: چند بُعدی است كه بر اساس حجم شكل می‌گیرد.

▪ حركت ساده: تفكر برانگیز است و بر اساس انتخاب عقلی شكل می‌گیرد.

▪ حركت موزون: بیانگر احساس است كه بر اساس احساسات قلبی شكل می‌گیرد.

▪ حركت ساده: واقعگرایانه است و مورد تأیید عقل دوراندیش است.

▪ حركات موزون: ‌تخیلی است. خوش‌آیند روح و روان آدمی است.

▪ حركت ساده: به لحاظ گرافیكی به شكل خط مستقیم شكل می‌گیرد.

▪ حركت موزون: به لحاظ گرافیكی به شكل خط مارپیچ، شكل می‌گیرد.

در تئاتر میان حركات ساده و حركات موزون بازیگران تفاوتهای بسیاری وجود دارد و این تفاوتها،‌ فقط در شكل ظاهری آن خلاصه نمی‌گردد. بلكه به معنای آنها نیز باز می‌گردد؛ مجموع حركات بازیگران اندیشه نمایش را به تماشاگر انتقال می‌دهد زیرا تفكر حاكم بر نمایش نحوه حركت بازیگران را شكل می‌دهد و هر حركت اندیشه متناسب با خود را دارد.

به عنوان مثال هنگامی كه بازیگر راه می‌رود یا می‌ایستد با هنگامی كه بازیگر حركات موزونی را انجام می‌دهد (چه از لحاظ شكل و چه از لحاظ محتوا) تفاوتهای بسیاری وجود دارد اما این تفاوتها مورد توجه كارگردان نمایش قرار نمی‌گیرد. نمایش حاضر یك اثر ایدئولوژیك است و پیام روشنی دارد كه به صراحت اعلام می‌كند «تمام انسانها می‌باید به حبل متین چنگ بزنند تا رستگار شوند.» ام‍ّا این نمایش در قالب حركات موزون تجل‍ّی می‌یابد و این نكته نقیضه آشكار اثر است.

آیا حركات موزون می‌تواند بیانگر یك ایدئولوژی باشد.

● به چكیده‌ای از نمایش توجه فرمایید:

«نمایش به دو گروه سفیدها و سیاه‌ها تقسیم می‌شود. سیاه‌ها قصد تعرض به سفیدها را دارند و سفیدها در صددند تا بر سیاه‌ها، فایق آیند اما ناتوان‌اند. سرانجام نوری سبز و مقدس در نمایش پرتو می‌افكند. سفیدها به سوی او رجعت می‌كنند و با یاری او و اتحاد خویش بر سیاه‌ها چیره می‌شوند و در پایان آیه شریف ”حبل المتین“ در صحنه طنین‌انداز می‌گردد و زنجیری از آسمان صحنه فرود می‌آید.»

این یك چینش عقلایی است. زیرا تماشاگر به روشنی می‌داند سفیدها و سیاه‌ها و نور سبز دلالت بر چه معنایی دارد. زیرا به دلیل تكرار ویژگی شاعرانگی رنگها به كلیشه تبدیل شده است. این نكته ذات شاعرانگی حركات موزون را نابود می‌كند و تماشاگر به جای آنكه از تماشای حركات موزون تأثیر بپذیرد لحظه به لحظه حركات بازیگران را تفسیر می‌كند.

نكته دیگر آنكه حركات موزون بر اساس تخیل شكل می‌گیرد و تفاوت حركت موزون و حركات ساده از خلاقیت رقصنده شكل می‌گیرد.

حركات موزون بر اساس تقلید رفتار آدمیان شكل نمی‌گیرد بلكه رقصنده بر اساس تخیل بخشهایی از حركات آدمیان را در ذهن خود ثبت می‌كند و آن را به شكل استلیزه و در قالب حركات موزون انجام می‌دهد. بنابراین حركات موزون با آنكه اندیشهٔ روشنی را بیان نمی‌كند، از لحاظ روحی بسیار تأثیرگذارتر از اندیشه و حركات ساده در ذهن تماشاگر نقش می‌بندد. به عنوان مثال شما به آسانی تماشای یك دقیقه سماع را با صدها كتاب عرفانی درویشان تطبیق بدهید، آن صد كتاب نمی‌تواند تأثیر یك دقیقه سماع را به خواننده انتقال دهند. با آنكه حركات سماع‌گر به شكل رئالیست معنا و مفهوم روشنی ندارد و تماشاگر نمی‌تواند به صراحت بگوید وقتی كه رقصنده به دور خود می‌چرخد یا دست خود را حركت می‌دهد دقیقاً قصد دارد چه اندیشه‌ای را بیان نماید ام‍ّا تمام تماشاگران سماع از لحاظ روحی و قلبی می‌توانند تأثیر آن را در روح و جان خود احساس كنند. این ویژگی خاص رقص سماع نیست بلكه ویژگی منحصر به فرد حركات موزون است.

● حركات موزون از تركیب چهار عنصر شكل می‌گیرد.

۱) تخیل،

۲) احساسات،

۳) واقعیت بیرونی،

۴) ریتم

حركات موزون با حركات ساده تفاوتهای بسیاری دارد و تماشاگر نمی‌تواند حركات موزون را نعل به نعل تفسیر كند بلكه فقط با تماشای آن دچار احساسات روحی می‌شود ام‍ّا این حادثه در نمایش حاضر شكل نمی‌گیرد زیرا طراحی حركات موزون به شكل بسیار ساده و ابتدایی شكل می‌گیرد. عنصر خلاقیت در حركات موزون نادیده گرفته می‌شود و رقصندگان فقط به تقلید ساده و كلیشه‌مانند رفتار آدمیان اكتفا می‌كنند و این یك تناقض آشكار است.

حركات موزون یا باید بدون موسیقی شكل بگیرد یا در صورتی كه از عنصر موسیقی در نمایش استفاده می‌گردد باید میان حركت موزون و موسیقی هماهنگی لازم باشد كه این نكته در نمایش مورد غفلت قرار می‌گیرد.

در حركات موزون باید میان بازیگران هماهنگی باشد ام‍ّا هماهنگی لازم در نمایش وجود ندارد. نمایش با تمام كاستیهای فوق نكات ارزشمندی دارد كه در ادامه نوشتار به آن اشاره می‌كنیم.

▪ فضاسازی صحنه‌ای: كارگردان درصدد است تا با در نظر گرفتن نور، رنگ، فیزیك صحنه، طراحی صحنه و… به فضاسازی صحنه‌ای دست یابد كه این نكته از ویژگیهای ارزشمند نمایش به شمار می‌آید و بیانگر آن است كه كارگردان برای شكل‌گیری نمایش به فضاسازی صحنه‌ای توجه داشته است ام‍ّا متأسفانه به دلیل آنكه نمایش بر اساس طراحی حركات موزون شكل می‌گیرد و این حركات نه به شكل سنجیده‌ای طراحی شده، نه به شكل هماهنگی اجرا می‌گردد نمایش نمی‌تواند به اهداف خود دست یابد.

هومن نجفیان