چهارشنبه, ۳ بهمن, ۱۴۰۳ / 22 January, 2025
مدیریت کیفیت جامع در مدرسه
کیفیت در آموزش و پرورش و در مدارس به‌تغییراتی گفته می‌شود که در رفتارهای‌دانش‌آموزان بروز می‌کند. پس تنها معیار معتبر کیفیت، تغییر رفتار مطلوب دانش‌آموزان‌است. کیفیت در مدارس و در سطح کلان آموزش و پرورش جلب رضایت و حتی خشنودی‌دانش‌آموزان و والدین آنان است. زیرا به‌انتظارهای ایشان پاسخ می‌دهد. هدف تحقیق در این‌پژوهش تعیین مدیریت کیفیت جامع در مدرسه است. در این پژوهش به‌سؤال‌های ذیل پاسخ‌گفته شده است.
- کیفیت یعنی چه؟
- مدیریت کیفیت جامع یعنی چه؟
- راهبردهای شروع مدیریت کیفیت جامع در مدرسه چیست؟
در ادبیات تحقیق به‌این مباحث اشاره شده است. مفهوم کیفیت در TQM که شامل:
۱) تطبیق با استاندارد
۲) تطبیق برای کاربرد
۳) تطبیق با هزینه
۴) تطبیق با آخرین نیاز
در پایان ضمن نتیجه‌گیری، فواید مدیریت کیفیت جامع مطرح شده است از جمله:مدرسه‌ای که از مدیریت کیفیت جامع برخوردار است به‌دانش‌آموزان، معلمان و برآورده شدن‌نیازها و خواسته‌های آنان توجه ویژه‌ای دارد. بنابراین در مقابل نیازهای آنان قادر است ازخود واکنشی سریع نشان بدهد و می‌تواند منابع محدود خود را بر روی فعالیت‌هایی متمرکزکند که به‌رضایت ایشان منتهی می‌شود (تورانی، ۱۳۸۲، ص ۱۷۷).
● مقدمه
کیفیت در آموزش و پرورش و مدارس به‌تغییر یا تغییراتی گفته می‌شود که دررفتارهای دانش‌آموزان بروز می‌کند. تنها معیار معتبر کیفیت، تغییر رفتار مطلوب‌دانش‌آموزان است. کیفیت در همه‌ی ابعاد رفتاری دانش‌آموزان ظاهر می‌شود یعنی ازنوعی جامعیت و کلیت برخوردار است (همان منبع، ص ۱۷۹).
کیفیت بهتر کالاها و خدمات، نتیجه فرایند مطلوب آموزش یا تعلیم و تربیت وبه‌عبارت دیگر ناشی از افزایش دانش، نگرش و مهارت نیروهای انسانی است. از این‌رو خیلی سریع توجه به‌کیفیت و ارتقای مستمر کیفیت در نزد اهل علم و دانش،مؤسسه‌ها، مراکز علمی و فرهنگی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار شد. دانشگاه‌ها،مدارس، مراکز علمی و پژوهشی جهان هر روز با نوآوری‌های جدید به‌دنبال ارتقای‌کیفیت خدمات و ارائه‌ی آن به‌مشتریان خود هستند. مؤسسه‌ها و شرکت‌ها به‌خوبی‌این نکته را که رضایت مشتریان و گیرندگان خدمات، توجه به‌خواسته‌ها و نیازهای‌آنان، تأثیر مستقیم در افزایش درآمد و سود و اعتبار اجتماعی آنان دارد رادریافته‌اند. از طرف دیگر با رشد دانش و آگاهی مردم، تنوع نیازها و خواسته‌های‌آنان و هم‌چنین پافشاری مردم و حکومت‌ها برای بازسازی و بهسازی گسترده‌ی نظام‌آموزشی و درسی، توجه به‌کیفیت نسبت به‌گذشته اهمیت بیشتری پیدا کرده است(همان منبع، ص ۱۴۷).
● بیان مسأله
مدیریت کیفیت جامع روش انجام دادن کار مبتنی بر همیاری است برای بهبودمداوم کیفیت و بهره‌وری در سازمان، از قابلیت‌ها و استعدادهای گروه مدیران و گروه‌کارکنان بهره می‌گیرد (علاقه‌بند، ۱۳۷۴، ص ۴(
مدیران سازمان‌های فاقد مدیریت کیفیت جامع ۳۰% وقت خود را به مقابله با شکست‌واحدها، شکایات و مشکل‌گشایی اختصاص می‌دهند. از آنجا که مدیریت کیفیت‌جامع این وقت را صرف‌جویی می‌کند، مدیران وقت بیشتری در اختیار دارند تابه‌رهبری، برنامه‌ریزی پیشاپیش و پردازش اندیشه‌های جدید اختصاص داده و ازنزدیک با مشتریان کار کنند (محمد حسینی، ۱۳۷۸ ،ص ۵۸).
● اهمیت و ضرورت تحقیق
امروزه بهبود کیفیت در زمینه‌هایی مثل صنعت و تولید، بهداشت و آموزش وپرورش یک ضرورت محسوب می‌شود. در قلمرو آموزش و پرورش، به‌دلایلی نظیرکاهش روزافزون بودجه‌ها، پایین بودن سطح دانش و مهارت دانش‌آموختگان وپافشاری مردم و دولت‌ها برای بازسازی یا بهسازی گسترده‌ی نظامهای آموزشی،توجه به‌کیفیت اهمیت بیشتری پیدا کرده است.
اقدامات فزاینده‌ای که در سطح جهانی از نظر خودگردان کردن مدیریت مدارس،ارج نهادن به‌ابتکار عمل مدیران و طولانی کردن ساعات درسی و سال تحصیلی‌صورت می‌گیرد، از نشانه‌های بارز این توجه است. در این شرایط، صاحب‌نظران‌مدیریت در آموزش و پرورش، مفاهیم >مدیریت کیفیت جامع< را با مختصری تغییر وتعدیل، ابزارهای مهمی برای بازسازی نظامهای آموزش و پرورش قلمداد می‌کنند.(علاقه‌بند، ۱۳۷۴، ص ۴).
● هدف و سؤال‌های تحقیق
هدف این تحقیق تعیین مدیریت کیفیت جامع در مدرسه می‌باشد و سؤال‌های آن‌عبارتند از:
▪ کیفیت یعنی چه؟
▪ مدیریت کیفیت جامع یعنی چه؟
▪ راهبردهای شروع مدیریت کیفیت جامع در مدرسه چیست؟
● تعریف کیفیت
کیفیت در آموزش و پرورش و در مدارس به‌تغییراتی گفته می‌شود که در رفتارهای‌دانش‌آموزان بروز می‌کند. پس تنها معیار معتبر کیفیت، تغییر رفتار مطلوب‌دانش‌آموزان است. کیفیت در مدارس و در سطح کلان آموزش و پرورش جلب‌رضایت و حتی خشنودی دانش‌آموزان و والدین آنان است زیرا به‌انتظار همه‌ی ایشان‌پاسخ می‌دهد. کیفیت به‌معنای داشتن آموزش‌های درست، مواد آموزشی بدون عیب،بدون نقص (حداقل عیب و نقص) پشتیبانی صحیح و دقیق و دوستانه‌ی معلمان ودانش‌آموزان، پایدار کردن و افزایش طول عمر یادگیری است. در مدارس کیفی‌دانش‌آموزان و معلمان در هر کجا که هستند از مدرسه و فرایند آموزش آن دفاع‌می‌کنند و بر فرایند امور آن نظارت دارند.
شبکه بین‌المللی نهادهای تضمین کیفیت در آموزش عالی کیفیت را انطباق وضع‌موجود(۱۰۵) با استانداردهای از قبل تعیین شده دانسته و کافمن و هرمن (۱۹۸۵)کیفیت را متناسب بودن ویژگی‌های عناصر با انتظارها تعریف کرده‌اند. >فایگن بام< (۱۹۵۱) می‌گوید این که یک محصول بتواند با حداقل هزینه ممکن هدف مطلوب راتأمین کند، کیفیت اتفاق افتاده است. دمینگ (۱۹۹۳) کیفیت را حد قابل پیش‌بینی‌می‌داند که بتوان با حداقل هزینه به‌آن رسید. کزازبی معتقد است کیفیت، تطبیق یک‌محصول و خدمات با الزامات (ویژگی‌ها و استانداردهای) از پیش تعیین شده است.در ضمن کیفیت را درجه‌ای از برآورده سازی الزامات توسط مجموعه‌ای ازویژگی‌های ذاتی نیز تعریف کرده‌اند (به‌نقل از تورانی، ۱۳۸۲، ص ۱۵۶).
مفهوم کیفیت در TQM چهار مورد تطبیق را در دوره‌ی تکامل شامل می‌شود:
۱) تطبیق با استاندارد
۲) تطبیق برای کاربرد (استفاده(
۳) تطبیق با هزینه
۴) تطبیق با آخرین نیاز
ارتقای مستمر کیفیت(۱۰۶) و بهبود و بهسازی فرایندهای مختلف در مدرسه و توجه وتمرکز بر آن یکی از مهم‌ترین عناصر مدیریت کیفیت جامع است (همان منبع،ص ۳۵(
مدیریت کیفیت جامع یک سفر یا راه است نه یک مقصد و همه‌ی افراد باید در این‌نهضت مشارکت کنند. ایجاد چنین حرکت مشارکتی در مدارس، با توجه‌به‌ویژگی‌های نیروی انسانی و کارکنان آن کار چندان دشواری نخواهد بود.
▪ مدیریت کیفیت جامع یک نظریه نیست، بلکه یک حرکت و نهضت همگانی است،مدیریت کیفیت جامع فعالیت جداگانه‌ای نیست بلکه راه صحیح کسب وکار است.
▪ مدیریت کیفیت جامع، روش مدیریت گروهی انجام دادن کار برای بهبود مداوم‌کیفیت و بهره‌وری قابلیت‌ها و استعدادهای مدیریت و نیروی انسانی کار است.
▪ مدیریت کیفیت جامع رویکردی مشتری محور، استراتژیک و منظم برای بهبودمداوم عملکرد است.
▪مدیریت کیفیت جامع، فرایندی است متمرکز بر روی مشتری‌ها، کیفیت محور،مبتنی بر حقایق (بخش داده‌ها و روش آماری) و متکی بر تیم‌ها که برای دست‌یابی‌به‌اهداف استراتژیک سازمان از طریق ارتقای مستمر فرایندها، توسط مدیریت ارشدسازمان رهبری می‌شود.
▪ مدیریت کیفیت جامع در بسیاری از عرصه‌ها، آماده‌ی برانگیختن امیدواری وتناسب طبیعی با آرزوی رهبران آموزش و بهبود امور در مدارس و جوامع انسانی‌است (همان منبع، ص ۱۵۷(
دستیابی به‌کیفیت برحسب تصادف و یا از طریق دستورهای مدیریتی حاصل‌نمی‌گردد و لازمه‌ی آن ایجاد تغییر در فرهنگ رفتار مدیریتی و تغییر نگرش افرادنسبت به‌مفهوم کیفیت است. فرایند ایجاد این تغییرات به‌اعمال نوعی خاص ازمدیریت - مدیریت کیفی جامع - نیاز دارد (جمیاری، ۱۳۷۲، ص ۴۲).
● عوامل مؤثر در مدیریت کیفیت جامع
۱) مشارکت مدیر مدرسه: مشارکت مدیر از مهم‌ترین عوامل در نهضت و حرکت‌همگانی TQMدر مدرسه است، مدارس موفق در اجرای مدیریت کیفیت جامع،موفقیت خویش را مرهون مشارکت و حمایت مدیران می‌دانند. این امر مدیران مناطق‌آموزش و پرورش و بالاتر را نیز شامل می‌شود.
با مشارکت مدیران در بهبود کیفیت (کیفیت‌بخشی مدرسه)، سایر کارکنان از جمله‌معلمان نیز مشارکت می‌کنند.
مدیران مدارس، نیازمند سبک رهبری اقناعی و نفوذ در قلب و روح کارکنان‌هستند. سبک مدیریتی که بر پایه‌ی مشارکت، قابل رؤیت و استوار باشد و بتواند درمورد ارزش‌ها و راهبردها به‌صورت کارآمد و درست قضاوت کند، نه این که صرفٹ برپایه‌ی قدرت فردی مدیر. نکته‌ی دیگر انگیزه‌ی مدیر مدرسه می‌باشد، شناسایی‌عواملی که باعث انگیزش رهبری مدرسه می‌شود، بسیار مهم است. شناسایی این‌عناصر، اولین نقطه‌ی حرکتی و اولین عامل یادگیری است. منشأ بزرگی از یادگیری‌مدیران بازدید و مشاهده‌ی آنان از مدارس دیگر می‌باشد. مدارسی که به TQMتوجه‌دارند و به‌آن عمل می‌کنند و مدارسی که مشارکت کارکنان را در دستور کار خود قرارداده‌اند.
۲) گسترش آگاهی و درک روشن از TQM: مدیران و همه‌ی کارکنان باید آنچه که‌درباره‌ی TQM در آموزش و پرورش و فواید آن در بهبود مستمر و اثربخشی مدرسه‌مطرح است را به‌خوبی درک کرده و نسبت به‌آن اعتماد و باور عمیق داشته باشند. این‌امر مستلزم آن است که اولا همه‌ی افراد آموزش لازم را دریافت کرده و ثانیٹ در عمل‌حلاوت اجرای مدیریت کیفیت جامع در مدرسه را بچشند.
آنچه که بیش از واژه‌ی آموزش مطرح است، چگونگی ارائه‌ی آموزش‌های لازم‌درباره‌ی مدیریت کیفیت جامع می‌باشد. این که کارکنان در یک محل جمع شده وبه‌طریق آموزش کارگاهی آموزش ببینند، کار پسندیده‌ای است، لیکن روش بهتر، قرارگرفتن کارکنان در فرایند اجرای مدیریت کیفیت جامع در مدرسه می‌باشد. آنان درکمیته‌های کاری مرتبط به‌خودشان عضو شده و زیر نظر مدیر و معاونان مدرسه که قبلاآموزش‌های لازم را دیده‌اند به‌کار مشغول می‌شوند. >یادگیری بر بنیاد کار<شیوه‌ی‌مؤثری در آموزش و یادگیری مدیریت کیفیت جامع است. بدین طریق کارکنان مدرسه‌در فرایند کار قرار گرفته و خود فرایند به‌آنان می‌آموزد که چه باید بکنند. با این روش‌ضمن انجام کار کیفی در مدرسه، نسبت به‌مدیریت کیفی جامع آگاهی یافته و به‌آن‌معتقد و متعهد می‌شوند.
۳) توسعه‌ی دانش، نگرش و مهارت کارکنان: قدم سوم در توسعه‌ی مدیریت‌کیفیت جامع، توسعه‌ی دانش، نگرش و مهارت کارکنان است. هر چه افراد دانش‌بیشتری داشته باشند، در گسترش مدیریت کیفی جامع در مدرسه و اثربخشی‌برنامه‌ها موفق‌تر خواهند بود. دانش، با نگرش و مهارت ارتباط مستقیم دارد. هرچه‌افراد دانش بیشتری کسب کنند، نگرش آنان تغییر یافته و با مهارت‌تر می‌شوند.
نوع نگرش و رویکرد نسبت به‌مدرسه می‌تواند موجب تسهیل در منابع مدرسه و یابالعکس شود و مانع در راه توسعه‌ی مدرسه باشد. >مدیر درون‌دادگرا و وظیفه‌ای<همه‌ی موفقیت‌های مدرسه را تنها در گروی افزایش ظرفیت و ورودی‌های سیستم‌مدرسه می‌داند; در مقابل >مدیر فرایندمدار< که علاوه بر توجه به‌ورودی‌های سیستم‌بر فرایند نیز متمرکز شده و به‌اصلاح، بهبود و بهسازی فرایند در مدرسه می‌اندیشد.این دو نگرش و رویکرد کاملا با هم متفاوت هستند.
زایش بسیاری از موفقیت‌ها مرهون تغییر در نگرش و جهت است. در بسیاری ازمواقع اگر جهت را عوض نکنید به‌رغم افزایش در ظرفیت‌ها و منابع، پیشرفتی‌نخواهید داشت. به‌عنوان مثال، میز دفتر کارتان که ۲ متر طول و ۶۰ سانتی متر عرض‌دارد را نمی‌توانید به‌صورت افقی و پهنا از در اتاق، حتی با افزودن تعداد نفرات کمکی‌خارج کنید، مگر این که سمت و جهت میز را تغییر دهید. آنگاه خواهید دید که با یک‌یا حداکثر ۲ نفر این کار انجام‌پذیر می‌شود.
مهارت کارکنان نیز که متأثر از توسعه‌ی دانش و رویکرد می‌باشد، کمک می‌کند تابه‌جزئیات کارها توجه شده و از ضایعات و هدر رفتن فرصت‌ها بکاهد (تورانی،۱۳۸۲،ص ۱۶۱(
۴ ) اصلاح و بهسازی زیر ساخت‌های سازمانی مدرسه: یادگیری اجتماعی یکی ازمشخصه‌های مهم مدیریت کیفیت جامع است. یادگیری اجتماعی در مدرسه رامی‌توان نوعی یادگیری شبکه‌ای یا یادگیری از مدارس دیگر، دانش‌آموزان، والدین،نهادهای فرهنگی جامعه، مدیران و مسؤولان مناطق آموزش در نظر گرفت: >مدیریت‌کیفیت جامع نوعی تجربه‌ی مستمر سازمانی و اجتماعی<است بنابراین مدارس‌به‌تنهایی نمی‌توانند راهکارهای سازمانی توسعه‌ی مدیریت کیفیت جامع را پیدا کنند.اصلاح زیر ساخت‌های سازمانی توسعه‌ی مدیریت کیفیت جامع را پیدا کنند. اصلاح‌زیر ساخت‌های سازمانی مدرسه اعم از مجموعه‌ی روش‌ها، مقررات ودستورالعمل‌ها، آیین‌نامه‌ها، بهسازی منابع انسانی، توسعه‌ی مناسبات و ارتباطات‌سازمانی را در توسعه‌ی شبکه‌ی اجتماعی آن تقویت می‌کند.
توجه به‌عناصری مانند ارتقای کیفیت، گسترش آموزش، اشاعه و ترویج دانایی وعقل و منطق، توسعه‌ی فعالیت‌های اجتماعی مدرسه و ارتباط متغیرهای داخل‌سیستم با پارامترهای آن، دریافت گواهی استاندارد و توسعه‌ی روش‌های نوین،می‌تواند مدرسه را در انجام مأموریت‌هایش یاری دهد.
۵) عوامل زیر ساختی سازمانی مدرسه: پیاده کردن مدیریت کیفیت جامع درمدرسه، مستلزم توجه به‌مواردی تحت عنوان عوامل زیرساختی سازمانی است. این‌عوامل زیرساختی می‌توانند به‌شرح زیر دسته‌بندی شوند:
- پیاده کردن مدیریت کیفیت بخشی مدرسه، مستلزم تنظیم اهدافی مشخص است که‌باید در راستای اهداف وزارت آموزش و پرورش (مصوب شورای عالی آموزش وپرورش) باشد. اهداف وزارت آموزش و پرورش بسیار کلی است و مدارس بایدبرحسب دوره‌ی تحصیلی و با نگاه به‌اهداف کلی، اهداف اختصاصی و تفصیلی وقابل دستیابی خود را تدوین کنند.
- سازماندهی در مدرسه انجام پذیرد و همه‌ی کارکنان در امور مختلف به‌برنامه‌ریزی‌مدرسه کمک کنند و برای پیاده شدن مدیریت کیفیت جامع در مدرسه، پیشتاز شوند.
- دوره‌های مختلف آموزشی (کارگاه‌های آموزشی) به‌منظور تواناسازی کارکنان‌مدرسه برگزار شود.
- برای افرادی که در پیاده شدن مدیریت کیفیت جامع بیشتر تلاش می‌کنند پاداش وجوایزی در نظر گرفته شود (همان منبع، ص ۱۶۲(
● پیشینه‌ی تحقیق
ژاپنی‌ها انقلاب کیفی را در دنیا رهبری کردند. در دهه‌ی ۱۹۵۰ میلادی کالاهای‌ژاپنی در دنیا به‌رونوشت برابر اصل است مشهور شدند و نظام مدیریت ژاپن برای‌تضمین بقای خود کیفیت گرایش را سرلوحه خود قرار داد.
هندی و امکن با تأکید بر اینکه مشتریان ما در آموزش و پرورش چه کسانی هستندبحث کیفیت را به‌مدارس کشاند، نمایش فیلم ویدئویی تام پیتر(۱۰۷) به‌نام جستجوی‌کمال (۱۰۸) در کلاس‌های مدیریت بحث کیفیت را بیشتر آشکار ساخت (جمیاری،۱۳۷۲، ص ۴۱).
● نتیجه‌گیری
مشارکت برای بهبود مداوم کیفیت جامع در مدارس زمینه‌های اجرای TQM قبل ازاجرا، مشارکت مدیر مدرسه، گسترش آگاهی و درک روشن از مدیریت کیفیت جامع وایجاد باور عمیق در کارکنان نسبت به‌آن، توسعه‌ی دانش، نگرش و مهارت آنان واصلاح و بهسازی زیرساخت‌های سازمانی مدرسه از جمله عوامل و نکات مهمی‌هستند که باید در شروع TQM به‌آن پرداخت (تورانی، ۱۳۸۲، ص ۱۷۹).
مدرسه‌ای که از مدیریت کیفیت جامع برخوردار است به‌دانش‌آموزان، معلمان وبرآورده شدن نیازها و خواسته‌های آنان توجه ویژه‌ای دارد. بنابراین در مقابل‌نیازهای آنان قادر است از خود واکنشی سریع نشان بدهد و می‌تواند منابع محدودخود را بر روی فعالیت‌هایی متمرکز کند که به‌رضایت ایشان منتهی می‌شود (همان‌منبع، ص ۱۷۷(
برای تغییر و ارتقای کیفیت مدرسه، مدیر باید بداند که عاملی کلیدی در سطح‌مدرسه به‌شمار می‌آید (فقیهی، ۱۳۷۸، ص ۱۱۸).
فرشته منوچهری‌زاده
منابع
تورانی، حیدر، ۱۳۸۲، مدیریت فرایندمدار در مدرسه، تزکیه.
جمیاری، همایون، ۱۳۷۲، کیفیت گرایش، چری هورتیز، فصلنامه مدیریت در آموزش و پرورش، وزارت آموزش‌و پرورش.
علاقه‌بند، علی، ۱۳۷۴، مدیریت کیفیت فراگیر، فصلنامه مدیریت در آموزش و پرورش، وزارت آموزش وپرورش.
فقیهی، فاطمه، ۱۳۷۹، مدیریت مدرسه محور، پژوهشکده تعلیم و تربیت.
کمالی خلخالیان، مسعود، ۱۳۷۸، بررسی وظایف مدیران در فرایند مدیریت آموزشگاهی، فصلنامه مدیریت،شماره ۲۲.
محمد حسینی، محمد، ۱۳۷۸، رهبری آموزش برای کیفیت، ادوارد سالیس، فصلنامه مدیریت در آموزش وپرورش، شماره ۲۱.
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست