خطر تب کریمه کنگو جدی است

دکتر محمدرضا شیرزادی, رییس اداره بیماری های مشترک انسان و دام

در میانه تابستان و زمانی که تیتر اول تمام رسانه‌های حوزه بهداشت، مربوط به همه‌گیری آنفلوآنزای خوکی بود، خبر از شیوع یک بیماری دیگر، شوکی بود که ترس مردم را بیشتر از گذشته کرد. خبر واردات دام زنده (بز) از مرزهای شرقی به خصوص افغانستان، عدم کنترل سلامت دام‌ها و شیوع بیماری تب کریمه کنگو نگرانی‌های جدیدی را برای مردم به دنبال داشت. پس از رسانه‌ای شدن این خبر، سازمان دامپزشکی که در واقع متولی سلامت این محصول وارداتی بود، در مقام دفاع برآمد و جوابیه‌ای را در چند بند خطاب به رسانه‌ها صادر کرد. جوابیه‌ای که در آن از عملکرد سازمان در مورد بررسی کیفیت دام‌های وارداتی‌ای که از مبادی قانونی وارد کشور شده بودند، دفاع شده بود. به همین بهانه در گفتگویی با دکتر محمدرضا شیرزادی، رییس اداره بیماری‌های مشترک انسان و دام وزارت بهداشت و متخصص بیماری‌های عفونی، به روشن ساختن نکته‌هایی درباره این بیماری، نحوه انتقال، علایم و راه‌های تشخیص آن پرداختیم...

▪ آقای دکتر! اساسا ماهیت بیماری تب کریمه کنگو چیست؟

ـ تب خون‌ریزی دهنده کریمه کنگو (CCHF) یک بیماری با منشأ ویروسی است که از طریق دام‌های آلوده به این ویروس به انسان منتقل می‌شود. میزبان واسط ویروس این بیماری، جنس ماده نوعی کنه است که با گزش دام‌ها، آنها را آلوده می‌کند. انتقال بیماری به انسان به سرعت صورت می‌گیرد و در صورت عدم درمان به موقع، خطر مرگ و میر در آن بالاست. بیماری تب خون‌ریزی دهنده کریمه کنگو معمولا افراد ساکن مناطق روستایی، افرادی که با دام‌ها سر و کار دارند و کسانی که کشتار دام انجام می‌دهند را در معرض خطر ابتلا قرار می‌دهد.

‌▪ آمار ابتلا به این بیماری در کشور چگونه است؟

ـ در سال جاری ۶۳ مورد از ابتلا به این بیماری گزارش شده است که از این تعداد، ۸ نفر بر اثر ابتلا و عدم درمان به موقع جان خود را از دست داده‌اند. موارد ابتلا به این بیماری در ماه اخیر (مرداد ماه) نیز ۱۱ مورد بوده است. موارد گزارش شده، بیشتر از استان‌های شرقی کشور بوده و در میان این استان‌ها، سیستان و بلوچستان بیشترین آمار ابتلا را داشته است.

▪ آیا واردات دام زنده به‌خصوص بز در سال جاری از مرزهای شرقی کشور در میزان ابتلا به بیماری موثر بوده است؟

ـ این سوال علی‌رغم اهمیت از دو جنبه دارای ایراد است. اول اینکه تعداد مبتلایان به تب خون‌ریزی‌دهنده کریمه کنگو نسبت به سال گذشته نه تنها افزایش نداشته بلکه کاهش هم یافته است. سال گذشته آمار مبتلایان به این بیماری ۱۲۰ نفر گزارش شده بود، در حالی که امسال این آمار به ۶۳ نفر کاهش پیدا کرده است.تعداد مبتلایان به تب کریمه کنگو در کشور ما معمولا رقمی است که بین ۳۰ تا ۱۲۰ نفر در سال‌های مختلف متغیر است. دوم اینکه واردات دام زنده از این کشورها، بحثی نیست که مربوط به امسال باشد چون در سال‌های گذشته هم واردات وجود داشته است. البته جدا از مساله بزرگنمایی رسانه‌ای که امسال در مورد واردات دام زنده انجام شده است، باید قبول کرد که خطر بیماری تب کریمه کنگو و ابتلا به آن، به دلیل سرعت انتقال، یک بحث کاملا جدی است.

▪ سازمان دامپزشکی کشور که متولی این کار و تایید سلامت دام‌های وارداتی است، در مورد ورود دام به‌صورت قانونی، تدابیر لازم برای کنترل دام‌ها از نظر سلامت اندیشیده است و می‌توان گفت دام‌هایی که از طریق قانونی وارد کشور می‌شوند از نظر بهداشتی سالم هستند، پس نگرانی‌های موجود برای چیست؟

ـ یکی از مشکلات ما در چند سال اخیر در مورد این بیماری، ورود دام از طریق قاچاق و غیرقانونی به کشور و فرهنگ غلط استفاده از گوشت در کشور بوده است. گستردگی مرزهای شرقی کشور باعث می‌شود که فرصتی برای قاچاقچیان دام فراهم شود. بیماری تب کریمه کنگو در کشورهای پاکستان و افغانستان به‌صورت بومی درآمده و ورود دام به صورت غیرقانونی می‌تواند برای مصرف‌کنندگان خطرناک باشد. در واقع مساله‌ای که باید از آن نگران بود افزایش این نوع قاچاق دام است.

▪ پس اگر نگرانی اصلی در مورد دام‌های قاچاق است، چگونه می‌توان از انتقال بیماری جلوگیری کرد؟

ـ با توجه به ورود چند ساله دام قاچاق از مرزهای شرقی به کشور، عامل بیماری وارد کشور شده و نمی‌توان تنها با جلوگیری از ورود دام، مانع از بروز بیماری شد. بیماری تب کریمه کنگو در بدن دام، تظاهرات بالینی ندارد و فرد عادی نمی‌تواند دام سالم را از آلوده تشخیص دهد. اما می‌توان با رعایت دو نکته تا حد زیادی از انتقال بیماری جلوگیری کرد. اول اینکه از گوشت دام‌هایی استفاده شود که در کشتارگاه‌های معتبر ذبح شده‌اند و بعد اینکه در صورت نیاز به دام زنده، این دام‌ها از مراکز مورد تایید سازمان دامپزشکی تهیه شوند. رعایت این دو نکته نه تنها در مورد تب کریمه کنگو بلکه در جلوگیری از بروز بیماری‌هایی مثل تب مالت و سیاه‌زخم هم موثر است.

▪ راه‌های انتقال بیماری چیست؟

ـ تماس با دام آلوده، ذبح دام آلوده و گزش کنه از مهم‌ترین راه‌های انتقال تب کریمه کنگو است اما این بیماری، در بیمارستان‌ها نیز می‌تواند از بیمار به کادر درمانی منتقل شود. بیماری به راحتی از طریق پوست منتقل می‌شود و تماس با لاشه، خون و ترشحات بدن حیوان آلوده نقش مهمی در انتقال بیماری دارد.

▪ اگر ممکن است کمی هم در مورد علایم این بیماری توضیح دهید؟

ـ حدود ۲۰ درصد از مبتلایان علایم ظاهری دارند و باقی افراد بدون مشخصات بالینی و به صورت خفیف به این بیماری دچار می‌شوند. اولین مرحله در بیماری، دوره کمون است. این مرحله فاصله بین ورود عامل بیماری به بدن تا ظهور علایم اولیه بیماری است و حدود دو هفته طول می‌کشد. مرحله دوم بروز علایم اولیه است. این علایم به‌طور عمده عبارت‌اند از: تب، درد عضلانی، سردرد و گاهی دل‌درد و حالت تهوع. مرحله بعد بیماری خون‌ریزی‌های وسیع زیرجلدی، خون‌ریزی از بینی، لثه و خون‌ریزی از محل سرم است و در صورتی که فرد مبتلا تحت درمان قرار نگیرد، بیماری به مرگ خواهد انجامید. البته سوابق اپیدمیولوژیک در تشخیص بیماری برای پزشک اهمیت زیادی دارد. سوابقی نظیر تماس با دام، ذبح دام و سکونت در مناطق روستایی که می‌تواند زمینه بروز بیماری باشد.

▪ با تمام مواردی که ذکر کردید، آیا می‌توانیم نسبت به کاهش ابتلا به این بیماری در کشور و به خصوص استان‌های شرقی امیدوار باشیم؟

ـ بله. این مساله نیاز به فرهنگ‌سازی دارد. برخی از فرهنگ‌‌های سنتی در بین ما وجود دارد که خطر ابتلا به این نوع بیماری‌ها را بیشتر می‌کند. مراسم خاصی مثل قربانی کردن نیاز به اصلاح دارند. تهیه دام زنده برای این نوع مراسم باید از مکان‌هایی باشد که سلامت دام‌های آن توسط مراجع مربوط تایید شده باشد. خرید گوشت نیز باید از جایی باشد که گوشت کشتار آن از کشتارگاه‌های معتبر بوده باشد. در حال حاضر بسیاری از مردم دام‌های خود را برای قربانی کردن از محل‌های بدون تایید بهداشتی تهیه می‌کنند و در حیاط و محیط زندگی خود قربانی می‌کنند که این برای ابتلا به تب کریمه کنگو و بیماری‌هایی از این دست، جزو عوامل خطرساز محسوب می‌شود.

پیمان صفردوست