نوجوانان رژیم نگیرند

برلیانت بزرگمهر معتقد است که در سنین رشد اصلا نباید رژیم گرفت, مگر این که اضافه وزن مشهودی وجود داشته باشد

جمله رایجی بین خانواده‌ها هست که: «بچه تا وقتی کوچک است، شیرین است ولی همین که بزرگ شد، دردسرهایش تازه شروع می‌شود. دیگر حرف گوش نمی‌کند و قابل کنترل نیست!» این توصیف شاید بیشتر وصف حال دوران نوجوانی باشد؛ یعنی دوره‌ای از زندگی که آدم، نه بچه است، نه بزرگسال.

دوران نوجوانی یکی از بحرانی‌ترین اوقات زندگی است از این نظر که بستر بسیاری از تحولات جسمی و روحی در فرد محسوب می‌شود. از این رو، مسوولیت هر چه بهتر گذراندن این دوران، بیشتر بر عهده خانواده است تا خود نوجوان که در آن ایام، چندان دربند سلامت روح و جسم‌اش نیست. متخصصان تغذیه می‌گویند با رعایت برخی نکات تغذیه‌ای می‌توان سلامت این دوران و افزایش کیفیت زندگی را تضمین کرد.

نوجوانی از این جهت که سن رشد و بلوغ است، یکی از مهم‌ترین دوره‌های زندگی به حساب می‌آید. برای اینکه بدانیم یک نوجوان در سنین رشد باید چه برنامه غذایی داشته باشد تا در آینده دچار مشکلات متعدد نشود، با برلیانت بزرگمهر، متخصص تغذیه و رژیم درمانی گفتگو کرده‌ایم.

بزرگمهر معتقد است در سنین رشد، بهترین غذا برای نوجوان غذایی است که نیازهای تغذیه‌ای‌اش را تأمین و به رشد او کمک می‌کند: «متاسفانه بسیاری از نوجوانان به خصوص دخترها که در این سن به ظاهر خودشان خیلی اهمیت می‌دهند، به رژیم‌های لاغری روی می‌آورند. این رژیم‌ها که اکثرا غیراصولی هستند، باعث می‌شوند که نوجوان، نه تنها به تناسب‌اندامی که مدنظرش است نرسد؛ بلکه به خاطر کمبود انرژی دریافتی دچار لاغری مفرط و به خاطر رژیم غلط دچار کمبود مواد مغذی شده و روند طبیعی رشدش مختل شود. کمبودهای تغذیه‌ای در نوجوانان می‌تواند به کوتاهی قد، کاهش مقاومت بدن در مقابل بیماری‌ها و ابتلای مکرر به عفونت‌های مختلف منجر شود.» او می‌گوید: «یک معیار خوب برای اینکه بدانیم انرژی مورد نیاز بدن نوجوان تأمین می‌شود یا نه، وزن اوست. اگر انرژی دریافتی بیش از حد نیاز باشد، نوجوان چاق می‌شود ولی اگر ببینیم مرتب در حال لاغر شدن است، یعنی انرژی کافی به بدنش نمی‌رسد. نشانه دیگری برای تشخیص کفایت انرژی این است که اگر نوجوان دایم احساس خستگی، کوفتگی و ضعف کند، یعنی انرژی کافی به بدنش نمی‌رسد چون نوجوانی زمان اوج نیاز به انرژی است و کسی که انرژی‌اش در این دوران پایین باشد، به احتمال زیاد از کمبود انرژی رنج می‌برد.» پس رژیم گرفتن برای نوجوانان درحال رشد اصلا توصیه نمی‌شود، مگر اینکه خیلی اضافه وزن داشته باشد که در آن صورت نیز بهتر است با یک متخصص تغذیه و رژیم درمانی مشورت شود.

● در نوجوانی باید چه غذاهایی خورد؟

حالا باید دید به غیر از انرژی که بهتر است از طریق کربوهیدرات‌ها (قندها) و چربی‌ها، به میزان کافی تأمین شود، بدن یک نوجوان به چه مواد مغذی دیگری احتیاج دارد؟ این متخصص تغذیه می‌گوید: «پروتئین یکی از مواد ضروری است که باید در غذای روزانه نوجوان‌ها وجود داشته باشد چون سلول‌های بدن از پروتئین تشکیل شده‌اند. البته نصف یا دو سوم پروتئین دریافتی نوجوانان باید پروتئین حیوانی با کیفیت و ارزش بیولوژیکی بالا باشد. تخم مرغ، شیر و لبنیات، گوشت قرمز و سفید، جگر، دل و قلوه منابع عمده پروتئین حیوانی هستند.البته انواع مغزها و حبوبات و غلات هم دارای پروتئین بوده ولی ارزش بیولوژیکی این پروتئین‌ها خیلی بالا نیست، مگر اینکه دو گروه از اینها با هم مصرف شود؛ مثلا انواع حبوبات با غلات، نمونه‌اش عدسی با نان، عدس پلو، خوراک لوبیا چیتی با نان.» ایشان ادامه می‌دهد که بعد از پروتئین، ویتامین‌هایی مثل Aو D نیز در روند رشد نوجوان موثرند:«منابع اصلی ویتامین A دو دسته‌اند: گیاهی و حیوانی. منابع حیوانی مثل جگر، دل، قلوه، کره و زرده تخم مرغ و منابع گیاهی از سبزی‌های برگ سبز، هویج، گوجه فرنگی و میوه‌هایی مثل طالبی، زردآلو، هلو، آلو و خرمالو تشکیل شده‌اند.» ولی در مورد ویتامین D اوضاع کمی فرق می‌کند. این ویتامین در اصل از طریق تابش مستقیم اشعه ماورای‌بنفش آفتاب به پوست تأمین می‌شود، یعنی همان اشعه‌ای که ما از دستش فرار می‌کنیم و برای اینکه پوست‌مان خراب نشود، با ضدآفتاب به جنگش می‌رویم.

البته قابل انکار نیست که اشعه ماورای‌بنفش برای پوست ضرر دارد ولی اگر چند دقیقه در روز در معرض تابش آن قرار بگیریم، نیازمان به ویتامین D تأمین می‌شود؛ البته نه از پشت شیشه یا پرده یا لباس، بلکه بدون هیچ واسطه‌ای و کاملا مستقیم! اما اگر این ویتامین از طریق آفتاب به بدن نرسد، هیچ راه دیگری ندارد جز مصرف منابع دارویی با مشورت پزشک. این را هم بدانید که اگر ویتامین D کافی در بدن وجود نداشته باشد، جذب کلسیم و فسفری که از طریق غذاها دریافت می‌کنیم در روده به خوبی انجام نخواهد شد.

● اگر «روی» نخورید، قدتان کوتاه می‌شود!

کلسیم و فسفر، دو ماده معدنی هستند که در رشد نوجوان‌ها نقش مهمی دارند. بزرگمهر در این باره می‌گوید:« برای تأمین کلسیم باید در برنامه غذایی نوجوانان لبنیات کافی وجود داشته باشد، یعنی شیر، پنیر، ماست وکشک اما فراموش نکنید که کره جزو گروه لبنیات محسوب نمی‌شود و جزو چربی‌هاست. از منابع دیگر کلسیم، ماهی‌هایی هستند که با استخوان خورده می‌شوند مثل کیلکا و ساردین.» فسفر را هم می‌توان در انواع ماهی‌ها و غذاهای دریایی پیدا کرد. اما عامل موثر دیگر روی رشد نوجوان، عنصر ید است: «از دوران جنینی تا دوران جوانی که انسان رشد می‌کند، عنصر ید دخالت دارد. این ماده معدنی را می‌توان در شیر، لبنیات، سبزیجات و میوه‌ها یافت، به شرطی که خاک مزروعی حاوی ید باشد اما برای ما که در مناطق کوهستانی زندگی می‌کنیم، خاک به میزان کافی ید ندارد. درنتیجه باید ید را از طریق نمک‌های ید دار به بدن رساند.» روی هم ماده معدنی بسیار موثری است تا جایی که کمبودش در دوران کودکی می‌تواند به کوتولگی منجر شود.

خانم بزرگمهر می‌گوید: «روی هم در منابع اصلی پروتئین‌های حیوانی مثل گوشت قرمز و سفید، تخم مرغ، دل و جگر به میزان کافی وجود دارد. البته پروتئین‌های گیاهی هم روی دارند ولی جذب روی موجود در پروتئین‌های گیاهی چندان خوب نیست.» ایشان در نهایت به خانواده‌های نوجوانان توصیه می‌کند که برنامه غذایی کامل و متنوعی برای آنها فراهم کرده و حتی‌الامکان مصرف فست‌فودها و تنقلات مضر را برای فرزندان‌شان محدود کنند تا رشدشان دچار اختلال نشود.