منطقه حفاظت شده گنو

منطقه حفاظت شده گنو نام خود را از کوه گنو که در این منطقه واقع شده برگرفته است

منطقه حفاظت شده گنو نام خود را از کوه گنو که در این منطقه واقع شده برگرفته است. کوه گنو یکی از سه کوه مرتفع و شناخته شده شهرستان بندرعباس است. بلندی کوه گنو ۲۳۴۷ متر بالاتر از سطح دریا است و در شمال غربی بندرعباس قرار دارد. این منطقه ۲۹ سال پش یعنی در سال ۱۳۵۱ مورد توجه قرار گرفت، علت توجه به این منطقه حضور اجتماعات گیاهی کوه زی منطقه «ایرانی ـ تورانی» در گستره سواحل خلیج فارس و عمان بوده است. منطقه حفاظت شده گنو در شمال بندرعباس با آب و هوایی مطبوع سرزمینی کوهستانی، از جمله مناطقی است که کمتر شناخته شده‌اند و از نظر آب و هوایی با فضای مرسوم و معمول تفاوت دارند. گنو، با مساحت ۲۷ هزار و ۵۰۰ هکتار و ارتفاع متغیر ۵۰ تا ۲ هزار و ۳۷۴ متر از نظر تنوع گیاهی و جانوری و آب و هوای مطبوع، کوه‌ها و دره‌ها بی‌نظیر است. از سال ۱۳۵۱ تا سال ۱۳۵۴ این سرزمین را به عنوان منطقه حفاظت شده شناختند، اما به دلیل غنای طبیعی از سال ۱۳۵۴ به عنوان پارک ملی معرفی شد. این سرزمین به عنوان بخشی از سرمایه و میراث طبیعی به شمار می‌‌رود و شهرت بین‌‌المللی دارد. کوه گنو، به سبب داشتن آب و هوای سرد، برف‌گیر بودن و دامنه‌‌هایی سرسبز با آب و هوای مطبوع، از سال ۱۳۲۰ مورد توجه مردم بندرعباس بوده ‌است و در طول این سال‌‌ها ساکنان شهر برای فرار از گرما، به مناطق ییلاقی کوه گنو مانند کهنوج، باغ کاشان و چاهو سفر می‌کرده‌اند. کوه گنو ۲ قله بزرگ به نام «نصیری» و «بازگرد» دارد که بلندترین نقطه را تشکیل می‌‌دهند و از انواع درختان جنگلی و بوته‌های دارویی پوشیده شده ‌اند. درختان انگور، سیب، زردآلو، انار، انجیر، نارنگی، لیموترش، نارنج، انبه و خرما طبیعت زیبای منطقه را زینت بخشیده‌‌اند. چشمه‌های متعددی با نام‌های انارو، باغ زیر، سرا، دزک، الیاسی درمر این باغ‌ها را آبیاری می‌کرده‌اند که متأسفانه طی سال‌های خشکسالی، تعدادی از آنها خشک شده‌‌اند. کوه گنو از نظر زیست‌محیطی نیز برای زندگی انواع حیوانات گوشتخوار و علفخوار مانند پلنگ، کفتار، گرگ، شغال، قوچ، میش، بز و آهو مناسب است.

● ویژگی‌های جغرافیایی ‏

منطقه حفاظت شده گنو از نظر مکانی در شمال غربی شهر بندرعباس قرارگرفته است و جاده اصلی بندرعباس به سیرجان از شرق و جاده اصلی بندرعباس به بندرلنگه از جنوب آن می‌گذرد. از نظر موقعیت جغرافیایی منطقه حفاظت شده گنو در فاصله َ۲۹ـ ۲۷، َ۱۸ـ۲۷ عرض شمالی و َ۱۸ـ ۵۶، َ۵۶ ـ ۵۵ طول شرقی قرار گرفته است. منطقه حفاظت شده گنو با شهر بندرعباس بیش از ۳۰ کیلومتر فاصله ندارد و این شهر بزرگترین کانون زیستی پیرامون آن محسوب می‌شود. این منطقه بین سه دهستان تازیان، ایسین و رضوان واقع شده است.‏‎

‎منطقه حفاظت شده گنو متشکل از پیکره‌ای کوهستانی است که در گستره‌ای از دشت‌ها و تپه ماهورهای باز قرار دارد. نوسانات ارتفاعی آن به دلیل وجود کوه‌های فرعی بسیار زیاد است. به علاوه از دشت تا قله کوه گنو دامنه تغییرات ارتفاعی از سطح دریا بین ۵۰ الی ۲۳۴۷ متر متفاوت و مساحت منطقه ۴۴۴۳۷ هکتار است.‏

منطقه حفاظت شده گنو از یک رشته کوه اصلی به نام کوه گنو که بر دشت خلیج فارس تسلطی چشمگیر دارد تشکیل یافته است. پیرامون این کوه در ضلع شرقی و جنوبی آن اغلب اراضی کم شیب و دشتی و در بخش‌های شمالی و غربی تپه ماهورهای کم ارتفاع فرا گرفته‌اند. رشته کوه گنو و کوه‌های فرعی آن اغلب در جهت شرقی ـ غربی کشیده شده‌اند. کوه‌ها بیشتر دارای دامنه‌های بلند و بسیار پرشیب هستند. بلندی این کوه‌ها از حاشیه به سمت مرکز از ارتفاع ۵۰۰ متر بالاتر از سطح دریا شروع می‌شود و به تدریج روبه افزایش می‌گذارند. کوه‌ها کمتر دارای دامنه‌های ملایم بوده و اغلب دارای بریدگی پرشیب، دیواره‌های عمودی، پرتگاه‌ها و دره‌های عمیق هستند. این نوع پستی و بلندی امکان به وجود آمدن میکرو کلیمای محلی را در سطح منطقه گسترش داده است و در شکل‌گیری برخی از رویش‌های ویژه، تشدید سرسبزی و تنوع رویش‌های گیاهی مؤثر واقع می‌شوند.‏

● پوشش گیاهی

فلور کوه گنو متجاوز از ۳۶۰ گونه ازگیاهان آوندی است که اندکی از آنها را سرخس‌ها و بازدانگان و قسمت عمده آن را گیاهان گلدار تشکیل می‌دهند. همان‌گونه که معمول مناطق خشک و بیابانی است. دو گروه بوته‌های چوبی و درختچه‌ها و گیاهان کوتاه عمر یکساله از بیشترین تنوع برخوردارند. گیاهان یکساله کوتاه عمر، قادرند به سرعت رشد کرده و در دوره کوتاه مرطوب و بارانی، چرخه حیاتی خود را کامل کنند و معمولاً دوره طولانی خشکی را به صورت دانه سپری می‌کنند. درختچه‌ها و بوته‌های چوبی نیز قادرند با ایجاد شبکه ریشه‌ای وسیع و عمیق از رطوبت اعماق خاک استفاده کرده و دوره خشکی را تحمل کنند.‏

از نظر جغرافیایی گیاهی، فلور کوه گنو متعلق به دو پهنه رویشی «صحا راسندی» و «ایران و تورانی» است هرچند گاهی اوقات یک یا چند عنصر از سایر پهنه‌های گیاهی در بین گیاهان گنو یافت می‌شود. به علت موقعیت بینابینی کوه گنو در میان دو پهنه و به دلیل تغییرات ارتفاعی سریع از سطح دریا که تا بیش از ۲۳۰۰ متر می‌رسد و ایجاد میکروکلیماهای متفاوت در جهات جغرافیایی، دره‌ها و شیب‌ها، این منطقه از نظر جغرافیای گیاهی، با ویژگی‌ها و تنوع چشمگیری مواجه شده است. ‏

با توجه به نوع عناصر، گسترش گیاهان کوه گنو در داخل محدوده آن نیز از ترتیب و ویژگی خاصی برخوردارند. این ترتیب عمدتاً تابعی از تغییرات ارتفاعی و میکرو کلیماهای ناشی از آن است و طبقات رویشی آن به ویژه در شیب‌های جنوبی کوه گنو به خوبی قابل رویت و تفکیک است. در یک نگاه، به سهولت سه طبقه متمایز رویشی با حضور «آکاسیا» و «پرخ» در دامنه‌ها، بادام کوهی در ارتفاعات میانی و «ارس» در قلل و ارتفاعات فوقانی، قابل تشخیص هستند که خود زیرمجموعه‌هایی را نیز تشکیل داده‌اند.‏

منطقه حفاظت شده گنو پناهگاه شماری از گیاهان انحصاری ایران است که رویشگاه برخی از آنها فقط به کوه گنو محدود می‌شود. گیاهان انحصاری ایران که در کوه گنو یافت می‌شوند شامل بادام وندلبو، پیچک، پامچال صخره ای، مهرخوش و پونه کوهی است.‏

● تنوع جانوری

جانوران منطقه حفاظت شده گنو شامل فون بی‌مهرگان و مهره داران است. ‏

بی‌مهرگان ـ از بی مهرگان می‌توان حلزون‌های آبی و خشکی زی و برخی از کرم‌ها که به ویژه در اطراف چشمه‌های منطقه حفاظت شده یافت می‌شوند اشاره کرد ولی بی‌شک، قسمت اعظم بی‌مهرگان منطقه را بندپایان به ویژه حشرات تشکیل می‌دهند. در میان بندپایان گونه‌های چندی از شبه عقرب‌ها و عقرب‌ها از کوه گنو شناسایی و معرفی شده‌اند. علاوه بر دو گروه فوق تعدادی رطیل (رده ‏Solifugae‏) و عنکبوتیان (رده ‏Aranae‏) در منطقه حفاظت شده یافت می‌شوند که تعیین گونه‌های آنها نیاز به مطالعات گسترده‌تر و تخصصی‌تر دارد. از رده حشرات (‏insecta‏) راسته‌های مختلفی در منطقه حفاظت شده گنو یافت می‌شوند که عبارتند از: راست بالان، سخت بالپوشان، پروانگان، زنبوران و دوبالان.‏

مهره‌داران ـ فون مهره‌داران منطقه حفاظت شده گنو شامل ماهیان، دوزیستان، خزندگان، پرندگان و پستانداران است. ‏

● ماهیان

ماهی «آفانیوس گینوئیس» (‏Aphanius ginaonis‏) تنها ماهی آب‌های داخل منطقه حفاظت شده به شمار می‌رود و در جهان منحصر به آب گرم گنو است.‏

● دوزیستان ‏

دوزیستان منطقه حفاظت شده گنو را حدود ۵ گونه از وزغ‌ها و قورباغه‌ها تشکیل می‌دهند که عمدتاً درآب‌های راکد اطراف رودخانه‌ها و چشمه‌های منطقه یافت می‌شوند. ‏

‏ ‏

● خزندگان ‏

خزندگان منطقه حفاظت شده گنو نسبت به دوزیستان از تنوع بیشتری برخوردار هستند و به دو گروه مارمولک‌ها و مارها تعلق دارند که از جمله می‌توان به مارقیطانی و مار جعفری اشاره کرد.‏

● پرندگان ‏

پرندگان منطقه حفاظت شده گنو اساساً از پرندگان درخت زی و بوته زی تشکیل شده‌اند که معمولاً جزء سبک بالان (‏Passeriforme‏) محسوب می‌شوند ولی در عین حال تعدادی از پرندگان شکارگر مانند هما، دلیجه و پرندگان قابل شکار خشکی زی نظیر کبک و تیهو در بین مجموعه پرندگان کوه گنو دیده می‌شود. امروزه با کاهش وسعت منطقه و کم شدن مناطق دشتی آن پرندگانی نظیر جیرفتی، دراج، هوبره، کوکر و غیره که در گذشته در منطقه گزارش شده بودند دیگر یافت نمی‌شود. پــرندگان دیگر شامل چکاوک‌ها، چلچله‌ها، دم جنبانک‌ها، انواع سنگ چشم، انواع سوسک‌ها، سهره و پرندگان خانواده توکا در منطقه یافت می‌شوند.‏

● پستانداران

پستانداران منطقه حفاظت شده گنو اگرچه از گونه‌های استثنایی محسوب نمی‌شوند و عموماً در سایـــر گستره‌های طبیعی نیز یافت می‌شوند اما از تنوع قابل توجهی برخوردار هستند. در گذشته‌های نه چندان دور دشت‌های بوته زاری منطقه زیستگاه گونه حمایت شده «جبیر» بود و جمعیت قابل ملاحظه‌ای از این‌گونه در خطر تهدید در گله‌های متعدد در آن پراکنده بودند اما گسترش روستاها و تغییر و تبدیل اراضی در دو دهه اخیر هیچ‌گونه تضمینی برای بقاء این گونه باقی نگذاشته است.

تپه‌ها و ارتفاعات قابل دسترس منطقه حفاظت شده گنو و پستی بلندی‌های پیرامون آن زیستگاهی مناسب برای قوچ و میش بوده و آثار گله‌های بزرگ این گونه هنوز از خاطره‌ها محو نشده است. اما گنو به عنوان زیستگاه قوچ و میش امروزه اعتبار گذشته را ندارد.

ولی در مقابل کوه‌های صخره‌ای و غیرقابل دسترس این منطقه آخرین بقایای جمعیت بز و پازن را در خود پناه داده‌اند و در گستره سخت کوهستانی گنو هنوز هم می‌توان این گونه را یافت. کفتار، گرگ، روباه و شغال از دیگر گونه‌های عمده منطقه به شمار می‌روند که کم و بیش در آن دیده می‌شود. به این مجموعه می‌توان تشی و خرگوش را نیز اضافه کرد.‏