کسب و کار جدید در فضا

ظهور شرکت های حمل و نقل و باربری فضایی, از آغاز عصری جدید حکایت می کند

در داخل یک ساختمان صنعتی زیبا و تمیز در حومه شهر ویرجینیا تعدادی از مهندسان و طراحان با پوشیدن روپوش‌های آزمایشگاهی، کلاه مخصوص و کفش‌های ایمنی در حال کار روی یک گوی فلزی نقره‌ای به قطر ۳ متر هستند. سال‌ها بخش عمده‌ای از کار شرکت اربیتال ساینز طراحی، ساخت و پرتاب ماهواره‌های علمی، تجاری و دفاعی بوده است که احتمالا پردرآمدترین و قابل اتکاترین بخش فعالیت فضایی محسوب می‌شود. این کمپانی اکنون در حال کار روی موضوع جدیدی است.

این گوی فلزی مجهز به حسگرهای راهنما و صفحات خورشیدی بال مانند به گونه‌ای برنامه‌ریزی و زمان‌بندی شده تا در سال ۲۰۱۲ خود را به وعده‌گاهی در یک ایستگاه فضایی بین‌المللی برساند. این گوی فلزی یک فضاپیمای پیشرفته به نام سیگنوس است.

تمام کمپانی‌هایی که در زمینه فضایی مشغول کسب و کار هستند باید خود را برای مقابله با پیچیدگی‌های فنی، عملیاتی، لجستیکی، نظارتی، سیاسی و چالش‌های مدیریت برخورد آماده کنند. در این حرفه هزینه‌های پیش رو وحشتناک بوده و بازگشت این هزینه‌ها نامشخص است.

تحمل خطا در اینجا نزدیک به صفر است و از آنجا که مواد و مهندسی به کار گرفته شده در آن بسیار نوپا هستند ممکن است با خطاهای بی‌شماری روبه‌رو شود. پس باید برای هر گونه حالت احتمالی برنامه‌ریزی داشته داشت. اینجا تنها علم موشک مطرح نیست بلکه تجارت و کسب و کار با علم موشک مطرح است.

شرکت اوربیتال ساینز باید ماموریت آزمایشی این فضاپیما را با موفقیت به انجام رساند تا نشان دهد اولین باری که سیگنوس در ۲۵۰ کیلومتری بالای زمین از راکت حامل جدا می‌شود قادر است خود را به ایستگاه فضایی بین‌المللی که ۱۵۰ کیلومتر بالاتر از آن در حال چرخش به دور زمین است، برساند.

سیگنوس به محض یافتن ایستگاه فضایی بین‌المللی باید در فاصله حدود ۹ متری آن بایستد تا فضانوردان آن را به طور کامل به ایستگاه فضایی قلاب کنند. چون این پرواز آزمایشی است محموله نسبتا ارزان، اما مورد نیاز توسط سیگنوس حمل می‌شود؛ وسایلی همچون تی‌شرت، لباس زیر و غذا.

فضانوردان در ایستگاه فضایی بار را تخلیه کرده و به جای آن آشغال‌های فضایی را در سیگنوس جاسازی می‌کنند. سیگنوس فضاپیمای یک بار مصرفی است که پس از بازگشت مجدد به جو زمین بسیاری از قسمت‌های آن می‌سوزد و بخش‌های باقی مانده در قسمت‌های دورافتاده اقیانوس سقوط می‌کند.

قبل از انجام پرواز نمایشی سیگنوس، مهندسان و تکنسین‌ها باید وظایف سخت و ملالت‌باری مانند تست ترکیب اتصالات ممکن میان ۱۷ هزار سیم داخل فضاپیما را با دقت و وسواس زیاد انجام دهند.

اما این زحمت‌ها ارزشش را دارد چراکه پرواز موفق سیگنوس باعث انعقاد قراردادی به ارزش ۹/۱ میلیارد دلار میان کمپانی اوربیتال ساینز و ناسا برای انجام ۸ ماموریت فضایی خواهد شد.

● ریسک کردن به منظور ترقی و رشد

گرچه سیگنوس محصول جدیدی به شمار می‌رود، اما حاصل فناوری و تجارب عملی نزدیک به ۳۰ سال این شرکت در طراحی و تولید سفینه‌های فضایی است. قرار است این فضاپیما توسط موشک جدید انتارس (یا همان پرتابگر تاوروس۲) و از سکوی پرتاب جدیدی در پایگاه فضایی مید‌آتلانتیک به فضا پرتاب شود.

ساخت هر یک از بخش‌های این پروژه مانند فضاپیما، راکت (پرتابگر) و سکوی پرتاب می‌تواند به تنهایی یک چالش و تعهد بزرگ برای هر سازمان یا شرکتی محسوب شود. توانایی شرکت اوربیتال ساینز در گردآوری و انجام هر ۳ بخش، خود بیانگر توانمندی و قدرت این شرکت در آینده تجارت فضایی است.

با توجه به پیچیدگی‌های موجود در این راه و این‌که ساخت فضاپیما به شکل مکانیزه نبوده و به صورت دستی و تحت محدودیت‌های فیزیکی صورت می‌گیرد و پیش‌بینی دقیق این که برای تولید چنین سیستم پیشرفته‌ای چقدر زمان نیاز است، تقریبا ممکن نیست.

اما یک چیز قطعی است و آن این که انجام چنین کاری بسیار پرهزینه است. هم‌اکنون در شرکت اوربیتال ساینز بیش از ۶۰۰ نفر در بخش‌های مختلف مربوط به سیگنوس، راکت حامل (پرتابگر) و سکوی پرتاب مشغول به کار هستند. از ۴ سال پیش به این طرف این شرکت بیش از ۳ هزار میلیارد تومان صرف هزینه‌های تحقیقاتی برای طراحی و ساخت این مجموعه کرده است.

● تجاری شدن صنعت هوافضا

افرادی که وارد صنعت فضانوردی می‌شوند باید پرشور و علاقه‌مند باشند. بیل کلایباف یکی از مدیران ارشد سیستم‌های فضایی در اوربیتال ساینز پیش از پیوستن به این شرکت با ناسا سرمایه‌گذاری‌های مشترکی در این زمینه داشته است.

در کارگاه اوربیتال تی‌شرت و شلوار جین لباس مرسوم حساب می‌شود. او یکی از معدود نفراتی است که کت و شلوار به تن می‌کند. او معتقد است انگیزه درونی عامل مهمی برای ورود افراد به تجارت فضایی است.

آمارها نشان می‌دهد سودآوری کل صنعت هواپیمایی در ایالات متحده از سال ۱۹۰۳ تاکنون منفی بوده و تقریبا به طور قطع این موضوع در مورد حمل و نقل فضایی هم صادق خواهد بود. تجارت فضایی از آن دسته کارهایی است که رسیدن به هر گونه سود قابل توجه در آن بعید به نظر می‌رسد و احتمالا در درازمدت میزان سوددهی منفی است.

نکته: بسیاری از فناوری‌هایی که به صورت روزمره با آن سر و کار داریم ازجمله GPS بسیاری از روش‌های غیرتهاجمی پزشکی، فناوری کوچک‌سازی سیستم‌های کامپیوتری و الکترونیکی و سیستم‌های اتاق‌پاک مرهون برنامه‌های فضایی هستند

اما به دلیل آنچه منفعت عمومی خوانده می‌شود انجام چنین کارهایی ضروری است. بسیاری از فناوری‌هایی که به صورت روزمره با آن سر و کار داریم مرهون برنامه‌های فضایی هستند. تکنولوژی‌هایی نظیر GPS، پیش‌بینی وضعیت آب و هوا، بسیاری از روش‌های غیرتهاجمی پزشکی، فناوری کوچک‌سازی سیستم‌های کامپیوتری و الکترونیکی، سیستم‌های اتاق پاک، مواد­­ جدید و البته بسیاری از ارتباطات و سرگرمی‌های ما از طریق ماهواره‌ها میسر می‌شود.

معمولا افزایش فعالیت‌های اقتصادی، سود مناسبی برای صنعت حمل و نقل به همراه دارد، اما بخش زیادی از این سود به جای صنایع حمل و نقل و تحت عنوان مالیات به جیب دولت می‌رود. فضای کسب و کار در چنین صنایعی به‌ گونه‌ای است که قیمت‌ها به ناچار نزدیک به هزینه و در برخی موارد زیر هزینه تمام شده است.

مردم بسیاری از هزینه‌هایی که برای متخصصان ملموس و مسلم است را نمی‌بینند. آنها تنها پرواز شاتل‌ها را می‌بینند و مطالبی در مورد هزینه‌های زیاد آن در روزنامه‌ها می‌خوانند.

«هنری هرتسفیلد» پروفسور سیاست‌های فضایی و امور بین‌الملل دانشگاه جورج واشنگتن بازدهی سرمایه و بازگشت کلی سود ناشی از تجارت در فضا را مثبت ارزیابی می‌کند.

بودجه سالانه ناسا حدود ۱۸ میلیارد دلار است. وزارت دفاع آمریکا بیش از این مبلغ را در بخش مطالعات فضایی صرف می‌کند. در شرایط کنونی که بحران اقتصادی جهان را در برگرفته است، فشارهای زیادی برای کاهش این بودجه اعمال شده است. سازمان‌های دولتی سعی می‌کنند با بررسی خطرات و قبول نکردن پروژه‌های شرکت‌های خصوصی که از بازدهی آن مطمئن نیستند از هدر رفت بودجه جلوگیری کنند.

شرکت اربیتال ساینز با ۳۷۰۰ کارمند در ۶ نقطه از آمریکا در سال ۲۰۱۰ درآمدی بالغ بر ۳‌/‌۱ میلیارد دلار داشته که از این مبلغ حدود ۴۷ میلیون دلار سود خالص بوده است. این کمپانی سال ۱۹۸۲ تاسیس‌شده و در مقایسه با غول‌هایی همچون شرکت بوئینگ، لاکهید مارتین و جنرال دینامیک بسیار نوپاست. البته این شرکت برخلاف شرکت‌های فوق که علاوه بر مطالعات هوا فضا روی پروژه‌های دفاعی هم کار می‌کنند، فقط روی بخش هوا فضا تمرکز دارد.

برای ورود بخش‌های خصوصی به تجارت فضایی علاوه بر یکسری مشکلات مربوط به تعامل با دولت، برخی بروکراسی‌های اداری نیز وجود دارد. به‌عنوان مثال قطعات سیستم‌های ارتباطی ایستگاه فضایی بین‌المللی توسط یک شرکت ژاپنی ساخته می‌شود.

شرکت اربیتال ساینز برای سفارش یکی از این قطعات باید به وزارت امور خارجه مراجعه کند چون چنین قطعاتی توسط موسسه نظارت بر دادوستد‌های تسلیحاتی کنترل می‌شود.

قطعات در جعبه‌های استیل ضدزنگ مجهز به حسگرهای ارتعاشی داخل و خارج جعبه به آمریکا ارسال می‌شود.در صورت معیوب بودن یکی از این قطعات شرکت باید مجددا آن را برگشت دهد تا با قطعه سالم جایگزین شود. با در نظر گرفتن این‌که فقط در سیگنوس حدود ۷ هزار قطعه مختلف وجود دارد می‌بینیم که این امر ممکن است باعث ایجاد تاخیر بیش از حد در برنامه زمان‌بندی شود.

صرفنظر از شرکت‌های جدیدی که در زمینه تجارت فضایی مشغول به کار بوده و ثبت نشده‌اند می‌توان اربیتال ساینز را موفق‌ترین شرکت در این زمینه دانست. این شرکت از زمان تاسیس تاکنون ۲۰۰ ماهواره با درصد موفقیت بالا به فضا پرتاب کرده که آمار قابل توجهی محسوب می‌شود.

البته در این بین اشکالات قابل ملاحظه‌ای هم وجود داشته است. شکست شرکت در دو پرتاب ناموفق راکت‌های تاورسXL باعث شد حدود ۶۰۰ میلیون دلار خسارت به ناسا وارد شود.

هرتسفیلد می‌گوید: ما در طول سال‌ها کار تجارب زیادی آموخته‌ایم، اما همیشه چیز جدیدی برای یاد گرفتن وجود دارد. وقتی اداره هواپیمایی فدرال هواپیمایی مثلا بویینگ ۷۷۷ را تایید کرد دیدیم که همه پروازهای آن یکسان بود، اما من معتقدم در مورد شاتل هیچ پروازی مانند پرواز قبل نیست.

● یک موشک و یک سکوی پرتاب جدید

شرکت Spacex با صرف حدود ۴ سال و نیم وقت و ۳۰۰ میلیون دلار هزینه موشک فالکون ۹ را برای انجام ماموریت‌های باری می سازد. برآوردهای ناسا حاکی از آن بود که ساخت چنین موشکی در خود ناسا حدود ۴/۱ میلیارد دلار هزینه در بر خواهد داشت.

با توجه به هزینه‌های گزاف ساخت یک موشک، شرکت‌های خصوصی فقط زمانی اقدام به طراحی و ساخت موشک جدید می‌کنند که قراردادی برای انجام آن امضا شده باشد، اما شرکت اربیتال ساینز بدون هیچ‌گونه قراردادی اقدام به ساخت انتارس با هزینه‌های خود کرد. این موشک جدید وبزرگ فرصت‌های جدیدی برای انجام ماموریت‌های باری و پرتاب ماهواره‌ای ایجاد می‌کند.

متخصصان اربیتال ساینز معتقدند گاهی اوقات سرمایه‌گذاری صرفا اقتصادی نبوده بلکه جنبه استراتژیک هم دارد.

در مورد انتارس هم باید گفت که درک واقعی آنها از موضوع باعث شد موشکی بسازند که در آینده با استفاده از توانایی هایش در حمل و نقل فرصت‌های متعدد شغلی برای خود ایجاد کنند.

سخت‌ترین بخش کار اربیتال ساینز کار روی سکوی پرتاب است. چرا که تامین بودجه لازم و به‌موقع و پیشروی بر اساس زمان‌بندی تعیین‌شده واقعا مشکل است. علاوه بر این ایجاد زیرساخت‌های لازم برای پرتاب موشکی با سوخت مایع از روی این سکو هم چالش دیگری است. انتظار می‌رود در صورتی که همه چیز بخوبی و طبق برنامه پیش برود اولین ماموریت آزمایشی سیگنوس سال ۲۰۱۲ انجام پذیرد. در این صورت جهان شاهد تنها کمپانی است که در زمینه حمل و نقل بار به یک ایستگاه فضایی فعالیت می‌کند. این به معنای واقعی کلمه کسب و کار جدیدی است که تاکنون وجود نداشته است.

space ـ travel

مترجم: آتنا حسن‌آبادی