صدای پای وسواس

تكانه عبارت است از تمایل به انجام عملی به منظور كاهش تنش و استرس افزایش یابنده ای كه در نتیجه اوج گیری وسوسه های غریزی ایجاد می شود

قصد داریم راجع به دسته‌ای از اختلالات صحبت كنیم كه شاید شما هم به نوعی با آن درگیر باشید، ولی نام این گروه از بیماری‌ها تا به حال به گوشتان نخورده باشد و حتی برخی معتقدند كه بیمار نیستند و نیازی به كمك حرفه‌ای و تخصصی ندارند. این دسته از بیماری‌ها، اختلالات كنترل تكانه نام دارند.

این گروه از اختلالات روانی، سال‌ها است كه شناخته شده‌اند اما پیش از هر چیز بگذارید كلمه تكانه را معنی كنیم.

تكانه عبارت است از تمایل به انجام عملی به منظور كاهش تنش و استرس افزایش‌یابنده‌ای كه در نتیجه اوج‌گیری وسوسه‌های غریزی ایجاد می‌شود. به عبارت ساده‌تر، زمانی كه هر یك از ما وسوسه انجام عملی را داریم تا به این طریق اضطراب، تنش و استرس خود را كاهش دهیم، در اصل یك تكانه را تجربه كرده‌ایم. بیشتر ما كنترل كافی روی تكانه‌های خود داریم ولی بیماران مبتلا به اختلالات كنترل تكانه، قدرت مقاومت در برابر وسوسه‌هایی كه برای خود یا دیگری زیانبار است را ندارند. بیماران مذكور قادر به مقاومت در برابر این تكانه‌ها نیستند، گرچه ممكن است آگاهانه در مقابل تكانه‌ها مقاومت بكنند یا نكنند و نیز ممكن است رفتارشان را از قبل طرح‌ریزی بكنند یا نكنند. این افراد پیش از ارتكاب عمل دچار تنش یا تحریك فزاینده‌ای می‌شوند و هنگام عمل، احساس لذت، رضایت یا رهایی می‌نمایند، هرچند ممكن است احساس ندامت واقعی، سرزنش خویشتن و احساس گناه بكنند كه احساس لذت آنها را از بین می‌برد.

● وسواس كندن مو...

وسواس كندن مو یكی از اختلالات كنترل تكانه محسوب می‌شود. این بیماری در زنان شایع‌تر از مردان است. هرچند شیوع این بیمای یك درصد تخمین زده شده است ولی احتمالا این عدد در مقابل تعداد واقعی بیماران بسیار ناچیز است و این اختلال شایع‌تر از آن است كه فعلا آمار و ارقام نشان می‌دهد. در طی این بیماری، فرد بیمار قبل از اقدام به كندن مو دچار حس فزاینده‌ای از تنش می‌شود و با كندن مو احساس رضایت یا تسكین به وی دست می‌دهد. در این اختلال ممكن است همه مناطق بدن درگیر شوند كه كندن موی سر شایع‌تر از همه است. سایر نواحی درگیر عبارتند از: ابروها پلك‌ها، ریش. وجه مشخصه این نوع كاهش مو، وجود موهای كوتاه و شكسته در كنار موهای بلند و طبیعی در نواحی درگیر است. جالب است كه كندن مو در این افراد دردناك نیست. گاهی متعاقب كندن مو، فرد مو را در دهان گذاشته و می‌خورد كه در این صورت عوارضی مثل سوءتغذیه و انسداد روده‌ها نیز به سایر مشكلات بیمار اضافه می‌شود. بیماران اغلب رفتار خود را انكار كرده و سعی می‌كنند طاسی حاصل را پنهان كنند.

سن متوسط شروع وسواس مو، اوایل نوجوانی و بیشتر قبل از هفده‌سالگی است ولی در سنین بسیار بالاتر نیز ممكن است، شروع شود. موقعیت‌های پراسترس در شروع بیماری موثرند. همچنین آشفتگی در روابط مادر و كودك، ترس از تنها ماندن، سوء مصرف مواد و افسردگی نیز زمینه را برای شروع اختلال فراهم می‌كند.

● خریدكردن وسواسی...

خریدكردن وسواسی نیز یكی دیگر از اختلالات كنترل تكانه است. سن شروع این اختلال معمولا حدود هیجده سالگی است، با این حال بیماران تا دهه سوم یا چهارم عمر یعنی زمانی كه دچار مشكلات مالی جدی می‌شوند، در پی درمان برنمی‌آیند. اختلال ممكن است حالت مزمن پیدا كند و میل خرید، ساعت به ساعت تجدید شود. بیماران اشتغال ذهنی مكرر به خریدكردن دارند كه این حالت غیرقابل مقاومت، مزاحم و ناراحت‌كننده است. در نتیجه فرد برای خلاصی از این احساس ناخوشایند و به‌دلیل نداشتن كنترل كافی بر تكانه‌های خود، شروع به خریدكردن می‌كند. خرید او بیش از استطاعتش است یا مكررا لوازمی را خریداری می‌كند كه مورد نیاز نیستند. علت دقیق این اختلالات مشخص نیست. دلایلی همچون عزت نفس پایین؛ اضطراب و نیاز به كاهش استرس را در بروز آن دخیل دانسته‌اند.

وسواس اینترنت...

در این اختلال كه اعتیاد به اینترنت نیز نامیده می‌شود بسیاری از مبتلایان تقریبا تمام ساعات بیداری خود را در پایانه‌های رایانه‌ای می‌گذرانند. الگوهای استفاده از رایانه تكراری و ثابت است و قادر نیستند در مقابل میل قوی به استفاده از رایانه مقاومت كنند. این نیز یكی دیگر از اختلالات كنترل تكانه است.

● وسواس تلفن همراه...

برخی افراد به شكل اجبار‌گونه‌ای از تلفن همراه استفاده می‌كنند تا با دیگران - دوستان، آشنایان یا همكاران شغلی - تماس بگیرند. آنها نیاز خود را به تماس با دیگران با ارائه دلایل ساختگی موجه جلوه می‌دهند ولی در واقع تعارض‌هایی زیرساختی وجود دارد كه از طریق این رفتار ابراز می‌شود، مثل ترس از تنها بودن، نیاز به ارضای نیازهای ناخودآگاه، وابستگی به ابطال یك درخواست خصمانه نسبت به یك شخص محبوب و بسیاری موارد دیگر.

● اختلال انفجاری متناوب...

این اختلال در اصل یكی از مهم‌ترین اختلالات كنترل تكانه محسوب می‌شود. بیماری به‌صورت دور‌ه‌های مجزای فقدان كنترل تكانه‌های پرخاشگرانه بروز می‌كند. این دوره‌ها ممكن است با حملات جدی به دیگران یا تخریب اموال همراه باشد. میزان پرخاشگری ابراز شده با هر عامل استرس‌زایی كه ممكن است در برانگیختن دوره‌ها موثر بوده باشد، كاملا نامتناسب است.

نشانه‌هایی كه ممكن است بیمار آنها را به‌صورت دوره یا حمله توصیف كند، ظرف چند دقیقه یا چند ساعت بروز می‌كنند و صرف‌نظر از طول مدت، خودبه‌خود از بین می‌روند. بیمار پس از هر دوره‌، معمولا دچار تاسف واقعی می‌شود یا خویشتن را ملامت می‌كند و در فواصل بین دوره‌ها نشانه‌های پرخاشگری یا رفتار تكانشی وجود ندارد. این اختلال در مردان شایع‌تر است.

● و اما در مورد علت ایجادكننده این اختلال...

علت واحد و دقیقی برای اختلال انفجاری متناوب توصیف نشده است ولی محیط نامساعد دوران كودكی كه مملو از دعوا و كتك‌كاری، تهدید زندگی و مصرف مواد است، در غالب این بیماران دیده شده است. عوامل زمینه‌ساز در دوران نوزادی و كودكی عبارت است از: صدمات زایمانی، تشنج دوران كودكی؛ ضربه مغزی و غیره...، كه البته این موارد تنها بخشی از علل مطرح شده می‌باشد. درمان این بیماران تركیبی از عوامل دارویی و درمان‌های غیردارویی است. یكی از اهداف درمان، واردكردن بیمار به تشخیص و به زبان آوردن افكار یا احساساتی است كه قبل از حملات انفجاری ایجاد می‌شود تا به این ترتیب از عمل به این افكار و احساسات جلوگیری شود.

● و اما ...

و اما اختلالات كنترل تكانه دارای انواع دیگری نیز می‌باشند كه شیوع آنها كمتر است و طبیعتا خارج از حوصله این بحث. نكته مهم اینكه در مجموع اختلالات كنترل تكانه نیازمند مراجعه زودرس به روانپزشك است تا هر چه زودتر از راه درمان‌های دارویی و غیر دارویی به بیمار كمك‌رسانی شود. باید به‌خاطر داشت كه تمامی این اختلالات همراهی زیادی با اختلالات اضطرابی و افسردگی دارند كه وضع را بدتر نیز می‌كند و قطعا نیاز به درمان برای از سرگیری یك زندگی طبیعی و خالی از دردسرهایی از این گونه را می‌طلبد.

دكتر ژامك مدرسی - روانپزشك