پیامدهای رحلت پیامبر اكرم ص از دیدگاه حضرت زهرا س

شرایط قبل از اسلام و حتی بعد از حكومت اسلامی پیامبر به گونه ای نبود كه تمام كسانی كه در جزیرهٔ العرب آنروز می زیستند از جان و دل تسلیم اوامر حكومت نبوی شوند و چه بسا بودند كسانی كه نه از سر تسلیم بلكه از ناچاری به بیعت حكومت حضرتش درآمده بودند

● رحلت جانسوز پیامبر اكرم (ص)

رحلت پیامبر اكرم(ص) برای حكومت اسلامی و امت اسلام حادثه‏ای سخت و جانسوز بود. چنانكه امیرالمؤمنین(ع) می‏فرماید:

«بَأَبی اَنْتَ و اُمّی یا رَسُولَ اللّهِ(ص) لَقَدِ انْقَطَعَ بِمَوْتِكَ ما لَمْ‏یَنْقَطِعْ بِمَوْتِ غَیْرِكَ مِنَ النُّبُوَّهِٔ وَالاِنْباءِ وَ اَخْبارِ السَّماءِ. خَصَّصْتَ حَتّی صِرْتَ مُسَلِّیا عَمَّنْ سِواكَ وَ عَمَّمْتَ حَتّی صارَ النّاسُ فیكَ سَواءً وَ لَوْلا اَنَّكَ اَمَرْتَ بِالصَّبْرِ وَ نَهَیْتَ عَنِ الْجَزَعٍ، لاَنْفَدْنا عَلَیْكَ ماءَالشُّؤُونِ. وَ لَكانَ الدّاءُ مُماطِلاً وَ الكَمَدُ مُحالِفَا وَ قَلاّلَكَ...۱؛ پدر و مادرم فدایت ای پیامبر خدا، با مرگ تو رشته‏ای پاره شد كه در مرگ دیگران چنین قطع نشد و آن نبوّت و فرود آمدن پیام و اخبار آسمانی بود. مصیبت تو دیگر مصیبت دیدگان را تسلّی دهنده است یعنی پس از مصیبت تو دیگر مرگها اهمیتی ندارد. و از طرفی این یك مصیبت همگانی است كه عموم مردم به خاطر تو عزادارند. اگر نبود كه امر به صبر و شكیبایی فرموده‏ای و از بی‏تابی نهی نموده‏ای آنقدر گریه می‏كردم كه اشكهایم تمام شود. و این درد جانكاه همیشه در من می‏ماند و حزن و اندوهم دائمی می‏شد. كه همه اینها در مصیبت تو كم و ناچیز است.»

سختی مصیبت رحلت پیامبر به قدری بود كه امام علی می‏فرماید:

«فضَجَّتِ الدّارُ الافنیهُٔ؛۲ گویا در و دیوار خانه فریاد می‏زد»

● اجمالی از آثار پربركت بعثت پیامبر اكرم(ص)

شاید تصور آن روز برای خیلی‏ها امری مشكل به نظر می‏رسید، چرا كه پیامبر توانسته بود در مدت كمی علاوه بر ایجاد الفت و اخوت و صفا و صمیمیت بین مردم، حكومتی عدل گستر و نظامی قانونمند را پی ریزی كند كه مردم خصوصا طبقه عامه از آن بهره‏مند باشند.

چنانكه حضرت امیرمؤمنان (ع) می‏فرماید: «فانظُروا اِلی مَواقِعِ نِعَمِ اللّهِ عَلَیْهِمْ حینَ بَعَثَ اِلَیْهِمْ رَسُولاً. فَعَقَدَ بِمِلَّتِهِ طاعَتَهُم. وَ جَمَعَ عَلی دَعْوَتِهِ أُلْفَتَهُمْ، كَیْفَ نَشَرَت النِّعْمَهُٔ عَلَیْهِمْ جَناحَ كَرامَتِها وَ اَسالَتْ لَهُمْ جَداوِلَ نِعْمتِها وَالْتَفَّت المِلَّهُٔ بِهِم فی عَوائِدِ بَركتِها فَاصبَحُوا فی نِعْمَتها غَرقینَ. وَ فی خُصْرَهٍٔ عَیْشِها فكهینَ. قَدْ تَرَبَّعَتِ الاُموُرُ بِهِمْ فی ظِلّ سُلْطانِ قاهِرٍ. وَ آوَتْهُمُ الْحالُ اِلی كَنَفِ عِزٍّ غالِبٍ، وَ تَعَطَّفَتِ الاُمُورُ عَلَیْهِمْ فی ذُرَی مُلْكٍ ثابِتٍ. فَهُمْ حُكّامٌ عَلَی الْعالَمینَ وَ مُلُوكٌ فی اَطْرافِ الاَرَضینَ یَمْلِكُونَ الاُمُورَ عَلی مَنْ كانَ یَمْلِكُها عَلَیْهِمْ، وَ یُمْضُونَ الاَحْكامَ فیمَنْ كانَ یُمْضیها فیهِمْ لاتُغْمَزلَهُمْ قَناهُٔ و لا تُقْرَعْ لَهُمْ صَفاهٌٔ؛۳ حال به نعمتهای بزرگ الهی كه به هنگامه بعثت پیامبر اسلام(ص) بر آنان فروریخت بنگرید. كه چگونه اطاعت آنان را دین خود پیوند داد. و با دعوتش آنها را به وحدت رساند. چگونه نعمت‏های الهی بالهای كرامت خود را بر آنان گستراند و جویبارهای آسایش و رفاه برایشان روان ساخت و تمام بركات آیین حق، آنها را در بر گرفت در میان نعمت‏ها غرق شدند و در خرمی زندگانی شادمان. امور اجتماعی آنان در سایه حكومت اسلام استوار شد. در پرتو عزتی پایدار آرام یافتند و به حكومتی پایدار رسیدند. آنگاه آنان حاكم و زمامدار جهان شدند و سلاطین روی زمین گردیدند و فرمانروای كسانی شدند كه در گذشته حاكم بودند و قوانین الهی را بر كسانی اجرا می‏كردند كه مجریان احكام بودند و در گذشته كسی قدرت درهم شكستن نیروی آنان را نداشت و هیچ كس خیال مبارزه با آنان را در سر نمی‏پروراند.»

● شمه‏ای از حالات فرصت طلبان عصر پیامبر اكرم(ص)

شرایط قبل از اسلام و حتی بعد از حكومت اسلامی پیامبر به گونه‏ای نبود كه تمام كسانی كه در جزیرهٔ‏العرب آنروز می‏زیستند از جان و دل تسلیم اوامر حكومت نبوی شوند و چه بسا بودند كسانی كه نه از سر تسلیم بلكه از ناچاری به بیعت حكومت حضرتش درآمده بودند. و حتی كسانی كه در حیات حضرت نتوانستند كاری كنند.

چنانكه امام علی (ع) می‏فرماید: «فَارادَ قَومُنا قَتْلَ نَبِیّنا وَاجْتِیاحَ اَصْلِنا وَ هَمُّوا بِنَا الْهُمُومَ وَ فَعَلُوا بِنا الاَفاعیلَ وَ مَنَعُونا الْعَذْبَ وَاَحْلَسُونَا الْخَوْفَ وَاضْطَرُّونا اِلی جَبَلٍ وَعْرٍ وَاَوْقَدُوا لَنا نارَالْحَرْبِ فَعَزَمَ اللّهُ لَنا عَلَی الذَّبِّ عَنْ حَوْزَتِهِ وَالرَّمی مِنْ وَراءِ حُرْمَتِهِ؛۴ خویشاوندان ما از قریش می‏خواستند پیامبرمان(ص) را بكشند و ریشه ما را درآورند و در این راه اندیشه‏ها از سر گذراندند و هرچه خواستند نسبت به ما انجام دادند. و زندگی خوش را از ما سلب كردند. و با ترس و وحشت به هم آمیختند و ما را به پیمودن كوه‏های صعب العبور مجبور كردند و برای ما آتش جنگ افروختند. امّا خدا خواست كه ما پاسدار دین او باشیم و شرّ آنان را از حریم دین بازداریم.

آنان منتظر رحلت پیامبر بودند تا بتوانند به مطامع نفسانی خود دست یازند.

چنانكه امام علی(ع) خطاب به برادرش عقیل نوشتند: «فَدَعْ عَنْكَ قُرَیشا وَ تَرْكاضَهُمْ فی الضَّلالِ وَ تَجْوالَهُمْ فِی الشِّقاقِ وَ جِماحَهُمْ فی التّیهِ، فَاِنَّهُمْ قَدْ اَجْمَعُوا عَلی حَرْبی كَاِجْماعِهِمْ عَلی حَرْبِ رَسُولِ اللّه (ص) قَبْلی...؛۵ قریش را بگذار تا در گمراهی بتازند و در جدایی سرگردان باشند. و با سركشی و دشمنی زندگی كنند همانا آنان در جنگ با من متحد شدند آنگونه كه پیش از من در نبرد با رسول خدا(ص) هماهنگ بودند.»

البته بیانات پیامبراكرم(ص) در حق امیرالمؤمنین و در رأس آنها در غدیر خم توانسته بود از شدت و حدّت آن بكاهد .

چنانكه حضرت زهرا سلام الله علیها فرمودند:

«...كَانَّكُمْ لَمْ تَعْلَمُوا ما قالَ یَوْمَ غَدیرَ خُمٍّ، وَاللّهِ لَقَدْ عَقَدَ لَهُ (علی علیه‏السلام) یَوْمَئِذٍ الْوَلاءَ لِیَقْطَعَ مِنْكُمْ بِذلِكَ مِنْهَا الرَّجاءَ...؛۶ گویا از آن چه رسول خدا (ص) در روز غدیر خم فرمود، آگاهی ندارید؟ سوگند بخدا كه ایشان در آن روز ولایت و رهبری امام علی(ع) را مطرح كردو از مردم بیعت گرفت تا امید شما فرصت طلبان تشنه قدرت را قطع نماید.»

گروهی نیز توان و توفیق معرفت پیامبر و حكومت حضرتش را پیدا نكرده بودند. چنانكه خداوند متعال می‏فرماید:

«قالَتِ الاَعْرابُ آمَنّا، قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَلكنْ قُولُوا أَسْلَمْنا وَ لَمّا یَدْخلِ الایْمانُ فی قُلُوبِكُمْ».۷

● شرایط حاد و تأسف بار بعد از رحلت پیامبر اكرم(ص)

این عوامل و عواملی دیگر دست بدست هم داده بود تا بعد از رحلت پیامبر اكرم جامعه آنروز با مشكلات خاصی مواجه شود. چنانكه امام علی(ع) می‏فرماید:

«... حَتّی رَأَیْتُ راجِعَهَٔ النّاسِ قَدْ رَجَعَتْ عَنِ الاِسْلامِ، یَدْعُونَ اِلی مَحْقِ دینِ مُحَمَّدٍ(ص) فَخَشیتُ اِنْ لَمْ اَنْصُرِ الاِسْلامَ وَ أَهْلَهُ اَنْ أَری فیهِ ثَلْما أَوْ هَدْمَا تَكُونُ الْمُصیبَهُٔ بِهِ اَعْظَمَ مِنْ وِلایَتِكُمْ...؛۸ تا آنجا كه دیدم گروهی از اسلام بازگشته، می‏خواهند دین محمّد(ص) را نابود سازند. پس ترسیدم كه اگر اسلام و طرفدارانش را یاری نكنم، رخنه‏ای در آن بینم یا شاهد نابودی آن باشم كه مصیبت آن بر من سخت‏تر از رها كردن حكومت بر شماست.»

▪ پیامدهای رحلت از زبان حضرت زهرا(س)

در ای مقال بنابر آن است كه پیامدهای رحلت پیامبر اكرم(ص) از نگاه تنها یادگارش حضرت فاطمه سلام الله علیها بیان شود. او كه بضعهٔ الرّسول است۹ و به تعبیر امام علی(ع) بقیَّهُٔ النّبوهٔ۱۰ است و به اعتراف دیگران، خیرهُٔ النساء و ابنَهُٔ خَیْرِ الانبیاء، صادقَهٔ فی قولِك، سابقَهٔ فی وفور عقلِكِ است.۱۱

او كه خلیفه اول در جمع مردم مدینه درباره‏اش چنین گفته است: أنت معدنُ الحكمَهِٔ و موطنُ الهدی و الرّحمهِٔ و رُكْنُ الدّین و عینُ الحجهٔ است.۱۲

و حتی عائشه نیز گفته است: «ما رأیت احدا كان اصدق لهجهٔ من فاطمهٔ الاّ ان یكون الّذی ولّدها».۱۳

او كه هم مردمان مكه و مدینه را دیده و هم شاهد حیات پیامبر اكرم(ص) بوده و هم در كنار پیامبر و حضرت امیر(ع) حوادث ریز و درشت عصر نبوت و روزهای بعد از رحلت و حوادث تلخ و دردناك آن ایّام كوتاه را به دقّت زیر نظر داشته است. آری او می‏تواند پیامدهای تأسف بار رحلت پیامبر را خوب بیان كند. در اینجا به مواردی از آنها می‏پردازیم:

آن حضرت سلام الله علیها در خطبه فدكیه۱۴ و خطبه‏ای كه بعدا در جمع زنان مدینه كه به عیادت ایشان آمده بودند۱۵ ایراد فرموده‏اند. پیامدهای رحلت پیامبر را بیان می‏كنند از جمله آنها عبارتند از :

▪ ایجاد ضعف و سستی در میان مردم.

استومَعَ وهْنُهُ «یا وَهیُهُ».۱۶

حضرت در خطبه‏ای كه در حضور زنان مدینه كه به عیادت ایشان آمده بودند نیز این امر را تذكر دادند و با تأسف فرمودند:

«فقبحا لفلول الحدّ واللعب بعد الجدّ وقرع الصّفاهٔ؛۱۷ چه زشت است سستی و بازیچه بودن مردانتان پس از آن همه تلاش و كوشش.»

▪ تفرقه و اختلاف بوجود آمد.

«استنهَرَ فتقُهُ وانْفَتَقَ رَتْقُهُ؛۱۸ تشتت و پراكندگی گسترش یافت. و وحدت و همدلی از هم گسست.»

استنهر از نَهَرَ به معنای وسعت و زیادی است، فتق به معنای جدایی و پاره پاره شدن است.

انفَتَقَ از انفتاق یعنی شكافتن و رتق هم به معنای همبستگی و اتحاد است.

در قرآن كریم نیز آمده است كه: «انّ السموات والارضَ كانتا رَتْقا ففَتَقْناهُما؛۱۹ (آیا كافران ندیدند) كه آسمانها و زمین به هم پیوسته بودند و ما آنها را از یكدیگر باز كردیم.»

▪ امید و آرزوهای مسلمانان به نا امیدی تبدیل شد

آنان كه به پیامبر اكرم(ص)و احكام عالیه اسلام ناب حضرتش دلخوش كرده بودند از نعمت دین الهی و حكومت اسلامی بهره‏مند گشته بودند. اكنون با دیدن حوادث بعد از آن حضرت مأیوس شده و امیدشان به یأس مبدّل گشت.«واكَدَتِ الاَمالُ».۲۰

صاحب اثر : محمد صفر جبرئیلی

منبع : پایگاه سراج

---