نگاهی نو به میراث فرهنگی سمنان

شهر های کویری همیشه به عنوان بایگانی زنده تاریخ این کشور تعریف شده اند شهر سمنان یکی از هزاران آثار تاریخی و گردشگری را در خود جای داده است در مقاله فوق به گوشه هایی از ان اشاره میرود

● مسجد جامع سمنان

مسجد جامع سمنان یکی از آثار با ارزش و کهن شهر سمنان به شمار می آید و از لحاظ مذهبی و فرهنگی و حتی اجتماعی دارای ارزش و اعتبار زیادی است. گرچه در طول زمان تغییرات و تحولات زیادی در آن بوجود آمده ، اما قدمت بنا به گونه ای است که عده ای بنای اولیه آن را به قبل از اسلام می رسانند. عقیده بر این است که این مسجد در قرن اول هجری و بر روی خرابه های آتشکده بنا گردیده است. سیاحان و مورخینی که از شهر سمنان دیدن نموده و مطالبی راجع به این شهر و آثار آن در تألیفات خود به یادگار گذارده اند بعضی به اختصار و بعضی از آنها به تفصیل از این اثر در نوشته های خود آورده و اغلب نیز آن را به خوبی و عظمت یاد نموده اند.

قدیمی ترین و کهن ترین سندی که در این ارتباط به جا مانده نوشته ها و توصیفات مقدسی جغرافی دان اسلامی می باشد که به عنوان سندی معتبر و موثق می توان نام برد. وی در توصیف شهر سمنان و مسجد جامع آن می نویسد : "(سمنان) در کنار جاده است. جامعی خوب در بازار دارد. " به احتمال زیاد منظور مقدسی از جامع، همان مسجد جامع سمنان می باشد که در آن زمان و در حال حاضر در بازار سمنان قرار داشته و یک در آن به بازار سمنان باز می شده است.

● محراب بایزید بسطامی

محراب مسجد" بایزید بسطامی" بدون شک یکی از زیباترین و ارزنده ترین محرابهای دوره ایلخانیان میباشد

محراب بایزید از نظر تکنیک گچبری دوره ایلخانی و همچنین از نظر نوع مواد مصالحی که در آن بکار برده شده دارای اهمیت فراوانی است . رتگ خاکستری متن گچبریهای محراب که نقوش ان بارنگ سفید مشخص گردیده در نگاه اول توجه هر بیننده ای را به خود جلب می کند .

در زمان ایلخانان مجموعه بایزیدبسیار مورد توجه امراء ایلخانی مخصوصاًغازان خان و سلطان محمد خدابنده بوده و اکثرساخت ساز این بنا در زمان این دو سلطان مغول صورت گرفته است

نوع ,سبک گچبری وفرمهای نقوش وسبک کتیبه ها ونوع تقسیمات محراب همگی ویژگی های محرابهای ایلخانی را نشان می دهد.خوشبختانه در کتیبه های محراب نام سازنده به وضوح آمده است.

"عمل محمد بن الحسین بن ابی طالب المهندس بنا الدامغانی"

● مسجد حاج شکرالله(دامغان)

این اثر گرانقدر در خیابان شهید مطهری و در ابتدای کوچه شهید اقبالی قرار گرفته است و با مسجد مشهور تاریخانه تنها چند متر فاصله دارد، و به همین دلیل از دید گردشگران داخلی و خارجی پنهان نمی ماند. این بنای کهن هر چند که از خشت و گل ساخته شده، ولی از داخل دارای ویژگی های هنری بوده و گچ کاری و طاق های مقرنس و زیبای آن چشم نواز بوده و حاکی از شکوه رونق و اهمیت گذشته خود دارد. تاریخ ساخت این بنای معنوی و الهی معلوم نیست و اینکه «شکرالله» (احتمالاً بانی مسجد) چه شخصیتی بوده، اطلاعی در دست نمی باشد و در کتب تاریخ و جغرافیای دامغان در این خصوص مطلبی دیده نمی شود، ولی از حیث سبک بنا با ساختمان «گنبد زنگوله» شباهت زیادی دارد و تصور می شود، این مسجد نیز مانند گنبد مزبور که در جدول عمده ترین بناهای تاریخی دامغان، منتشر شده از سوی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان سمنان از ابنیه دورة ایلخانی قلمداد گردیده، مربوط به دوره یاد شده می باشد. .

مسجد شکرالله در روزگاران گذشته از قداست ویژه برخوردار بوده و مردم دامغان و نواحی دیگر اعتقاد خاصی به معنویت آن داشته و به مناسبت های مذهبی، در محوطه بیرون مسجد، آش و دیگر غذاهای نذری را طبخ و تقسیم می کردند و در داخل مسجد نیز طاقچه ای مخصوص وجود داشت که در آن شمع روشن کرده و به عبادت می پرداختند

مساحت مسجد حدود ۱۰۰ متر مربع و دارای ۵/۹متر طول و ۵/۱۰متر عرض و ارتفاع آن تا قسمتی که سقف شروع می شود، حدود ۵ متر و قطر دیوارها حدود ۸۰ سانتیمتر است. مسجد مزبور دارای یک در ورودی کوچک در قسمت شمال می باشد که ارتفاع نسبتاً کمی دارد و هنگام ورود لازم خواهد بود که به حالت خمیده و تعظیم داخل شد و در ارتفاع کوتاه آستان مسجد نیز شاید حکمتی وجود داشته و یا اینکه سبک بنا چنین اقتضاء کرده است. از شگفتی ها اینکه، مسجد شکرالله دارای دو محراب است، یکی در داخل و یک محراب نیز به همان موازات در بیرون و به دیوار جانب مشرق و بطوریکه مشخص است، این محراب نیز مسقف و احتمالاً رواق زنانه مسجد بوده که بعدها این قسمت تخریب و به خانه مسکونی (ظاهراً محل سکونت خادم مسجد) ملحق شده و محراب در ناحیه شرقی دیوار مسجد باقی مانده است.

این دو محراب بصورت گره پیچ گچبری شده و هر دو شبیه هم می باشد که متاسفانه محراب داخل مسجد در اثر شکست دیوار و سوانح طبیعی، رو به ویرانی است، ولی محراب بیرون سالم و پا برجا می باشد. این محرابها که گچ بری آنها نسبتاً قابل توجه است، نیاز به تعمیر و بازسازی و حفاظت دارد. سقف مسجد که خشتی و گنبدی شکل و مدور بوده بر اثر شکست و عدم مراقبت، قسمت های عمده ای از آن مخصوصاً در جانب شمالی به مرور فرو ریخته و در حال حاضر به طوریکه در عکس ها مشخص است، مقداری از دیواره سقف در ناحیه مشرق و مغرب و جنوب باقی و برقرار است که مخصوصاً عمده تزئینات هنری مسجد در همین قسمت ها واقع بوده است.

حسین پیوندی

این مطالب از سایت http://artsemnan.blogfa.com/ اخذ شده است