انسان, در میان دو آزادی نظم نوین جهانی, اندیشه های نوین

دست آوردهای علمی و فنی بشریت در قرن اخیر, بهیچوجه با مجموع حاصل هزاران سال پیش از آن قابل مقایسه نیست در قرن بیستم سرعت رشد كشقیات و اختراعات از چنان شتابی برخوردار بود كه حتی برای دانشمندان قرن نوزدهم قابل تصور نبود

● مقدمه:

دست آوردهای علمی و فنی بشریت در قرن اخیر، بهیچ‌وجه با مجموع حاصل هزاران سال پیش از آن قابل مقایسه نیست. در قرن بیستم سرعت رشد كشقیات و اختراعات از چنان شتابی برخوردار بود كه حتی برای دانشمندان قرن نوزدهم قابل تصور نبود. آینده نگران امروزی از تغییرات و پیشرفت علم و فناوری در آینده ای نزدیك چنان سخن می گویند كه برای انسان امروزی نیز دنیای فردا ملموس نیست.

این پیش نگری ها، از زیربنای تجربی محكمی دارد كه بیست سال پیش قابل طرح نبود و امروزه، دور از واقعیت به نظر نمی رسد. بمرور با رشد و پیشرفت دانش و فناوری، آینده نگری نیز مانند تمام پدیده های انسانی تغییر كرد. این تغییر نیز خود مشمول تغییر جدید است و آینده بسیار متفاوت تر از آنی خواهد بود كه حتی برای آینده نگران امروزی قابل تصور باشد.

همراه با تغییرات دانش و فناوری، خود انسان و نیازهایش و نحوه ی دست یابی به آنها نیز متغییر است. دانش، جهان بینی، نوع نگرش، نیازها و سطح آنها و آرزوهای انسان امروزی با گذشته قابل مقایسه نیست. فردا نیز نسبت به امروز شاهد همین دگرگونی ها خواهیم بود. شرایط جهانی نیز باید بگونه ای تغییر كند كه با ویژگیهای انسان امروزی و رشد دانش و فناوری سازگار باشد. اگر این سازگاری بوجود نیاید، مشكلات و ناهنجاری هایی بروز خواهد كرد كه پیش بینی آنها نیز امروزه چندان ساده بنظر نمی رسد.

بسیاری از مشكلات امروزی جامعه ی جهانی ناشی از نبود هماهنگی لازم در گذشته است. اگر برای ایجاد هماهنگیهای لازم، چاره ای اندیشیده و بكار گرفته نشود، در آینده ای نه چندان دور، جهان در باطلاق مشكلات ناشی از این ناهماهنگیها دست و پا خواهد زد.

● آسیب پذیری انسان

جنگهای گذشته كه با شمشیر و نیزه بود، در بیابانها و آنهم بین ارتش ها صورت می گرفت. حد اقل تا زمانیكه یك ارتش شكست نمی خورد، مردم عادی از تعرض مصون بودند. با اختراع توپ و باروت، شهرها و روستاها نیز آماج گلوله ها قرار گرفت. با ورود هواپیما و بمب افكن های غول پیكر و موشك به میدان نبرد، حتی بیمارستانها و مدارس نیز در امان نیستند. تسلیحات كشتار جمعی، مردم عادی را بیش از پیش در معرض خطر قرار داده است. عملیات تروریستی نیز بر وسعت آسیب پذیری مردم عادی افزوده است.

تمام این موارد نشان می دهد كه مردم عادی مسقیماً در تیررس انواع و اقسام خطرات ناشی از جنگ افزارها هستند یا هر آن ممكن است قربانی عملیات تروریستی شوند. تولید اسلحه ی قویتر، بر میزان خطراتی كه مردم را تهدید می كند، می افزاید.

انسان امروزی بسهولت می تواند نظاره گر تصاویر كهكشانی دور دست باشد، موجودات اعماق اقیانوس را مانند ذرات معلق در آكواریم خانه اش مشاهده كند، با هزینه ای بسیار كم می تواند همزمان صوت و تصویر عزیزش را كه هزاران فرسنگ با او فاصله دارد، بشنود و ببیند. اما در هر جای این جهان كه باشد، از گزند بمبی كه احتمالاً در كمین او است، ایمن نیست.

بشریت از نظر دانش و فناوری و رشد اطلاعات پیشرفت حیرت انگیزی داشته، اما یك ناهماهنگی بسیار مشخص بین این پیشرفت و بهروری در جهت آرامش و امنیت او مشاهده می شود. این شكاف موجود چنان عمیق است كه احتمال نابودی انسان یا حداقل صدمات غیر قابل جبران ناشی از آن چندان بعید نیست. اخبار مشمئز كننده و رو به گسترشی كه بطور مداوم سر خط اخبار خبرگزاریهاست، پیش از آنكه اطلاع رسانی باشد، اخطار دهنده است

متاسفنانه بجای آنكه قدرتمداران در صدد از میان بردن دلایل و شرایطی باشند كه بشریت را با این وضع رو به رو كرده، فقط در مانور قدرت و بهره برداری سیاسی و اقتصادی از آن هستند. در برجهای پولادین بسر می برند و زرادخانه ها را نشان می دهند و خط و نشان می كشند. در حالیكه هرچند این مشكل به صورت نظامی (اعم از آشكار و پنهان) خودنمایی می كند، اما نه دلایلش نظامی است و نه راه حل آن از مسیر قدرت نظامی می گذرد

شاید عده ای تصور كنند این یك مشكل خاصی است كه گریبانگیر برخی از كشورهاست. اما واقعیت این است كه این مشكل یك بیماری مزمن، در حال گسترش و جهانی است و اصولاً به سازمان یا گروه خاصی مربوط نیست. بلكه مانند بیماری های جسمی، ویروس آن تولید و منتشر شده و تصادفاً در مكان خاصی یا بین افراد مشخصی آشكار شده است. چه بسا اگر در این مكان و در میان این افراد ظاهر نمی شد، در جایی دیگر و به شكل و بهانه ای دیگر بروز می كرد. علت بروز این بیماری را نباید در بین مبتلایان، بلكه بایستی در نگرش جهانی به قدرت و كاربرد آن جستجو كرد.

● میان ماه من تا ماه پروین

بشریت در پایان جنگ جهانی دوم وارث گنجینه ی پر ارزشی از آثار ادبی و فرهنگی عظیمی بود كه بزرگان بسیاری از سراسر جهان، ذره ذره آن را بوجود آورده یا بر غنای آن افزوده بودند. در قرن بیستم نیز بر این گنجینه ی پر بها، گنجهای زیادی افزوده شد. روان شناسی، جامعه شناسی، مردم شناسی و مهندسی ذهن چنان پیشرفت كرده كه قیاس بین علوم انسانی مدرن و قدیمی كمتر از فناوری نیست

هرچه دانش پیشرفت بیشتری دارد، شكاف موجود بین فناوری و آرامش انسان عمیقتر می شود. مهمترین دلیل گسترش این شكاف این است كه از تحقیقات علوم انسانی برای حل معضلات جامعه ی جهانی استفاده نمی شود، بلكه از آنها برای كارآمدی بهتر برنامه های سیاسی و تسلط بر انسان بهره برداری می شود.

در گذشته تحصیلات و كسب دانش متعلق به اقشار خاصی از جوامع و خانواده های حكومتی و اقلیت كوچكی از مردم عادی بود كه آنها نیز كارگزاران حكومت بودند. اما امروزه قشر فرهیخته و دانش پژوه در تمام كشورها با سرعت افزایش یافته است. علاوه بر آن درصد دانشمندان در بین مردم نسبت به گذشته فوق العاده رشد كرده است. حتی مردم عادی و كم سواد و بیسواد امروزی با گذشته بسیار متفاوتند. آیا به همین نسبت كه دانش مردم افزایش یافته، دانش و بینش حكومتیان نیز تغییر كرده است؟

هرچند واژه های مورد استناد برای تجاوز به سایر جوامع تغییر كرده و اهداف خود را در لفاف ظریف انسانی عرضه می دارند، اما واقعیت تلخ این است كه انگیزه ها، همان انگیزه های شناخته شده ی قدیمی است. تا تعریفی جدید و منطبیق با ویژگیهای انسان امروزی و متناسب با فناوری جدید از منافع كشورها ارائه نشود، آرامش و امنیت بر جوامع انسانی سایه نخواهد انداخت

برای نیل به چنین اهدافی بایستی جهت گیری قدرتمداران در كاربرد علوم انسانی و نتایج تحقیقات تغییر كند. نباید مانند گذشته، این نتایج در نحوه ی انجام ظریفتر برنامه های سیاسی بكار رود، بلكه باید در جهت رفع مشكلات و جلوگیری از بروز مشكلات و نارسایی های جدید بكار رود.

حسین جوادی

---