نفی خود بزرگ‌بینی در قرآن

در حوزه اخلاق دینی، خود بزرگ‌بینی به عنوان بارزترین حد تکبر و حالتی زشت شناخته شده است و در عین حال آنچه بیش از هر چیز جامعه دینی را مورد تهدید قرار داده همین رذیلت اخلاقی است. …

در حوزه اخلاق دینی، خود بزرگ‌بینی به عنوان بارزترین حد تکبر و حالتی زشت شناخته شده است و در عین حال آنچه بیش از هر چیز جامعه دینی را مورد تهدید قرار داده همین رذیلت اخلاقی است. این ویژگی رفتاری در قرآن کریم در قالب خداگونه کردن نفس آمده و در بسیاری از آیات به این پدیده اخلاقی نامناسب پرداخته شده که ریشه بسیاری از انحراف‌ها، ظلم‌ها و رویدادهای فاجعه بشری است. این ویژگی‌ اخلاقی در سه آیه از سه سوره مختلف مورد توجه مفسران قرار گرفته که برای دوری از تکبر و خود بزرگ‌بینی به آن استناد می‌کنند، سوره الجاثیه آیه ۲۳:

پس آیا دیدی کسی را که هوس خویش را معبود خود قرار داده و خدا او را دانسته گمراه گردانیده و بر گوش او و دلش مهرزده و بردیده‌اش پرده نهاده است؟ آیا پس از خدا چه کسی او را هدایت خواهد کرد آیا پند نمی‌گیرید؟ همچنین در سوره فرقان آیه ۴۳: «آیا آن که هوای خود را معبود خویش قرار گرفته است دیدی؟ آیا می‌توانی ضامن او باشی؟» سوره قصص آیه ۵۰ نیز همین معنا را در بردارد:

«پس اگر تو را اجابت نکردند، بدان که فقط هوس‌های خود را پیروی می‌کنند؟ و کیست گمراه‌تر از آن که بی‌راهنمایی خدا از هوسش پیروی کند؟ بی‌تردید خدا مردم ستمگر را راهنمایی نمی‌کند.»

در هر سه آیه فوق، همان‌طور که دیده شد موضوع اصلی، هوای نفس و تمایلات فرد که در سطح پروردگار قرار داده شده است و افرادی که از هوا و نفس‌شان پیروی می‌‌کنند دارای ویژگی‌های گمراه بودن و ستمگر بودن هستند و این صفت از مصادیق ظلم و ستم است و اینکه خداوند هم آنها را هدایت نمی‌کند. این خدا انگاری، همان هوای نفس است که فرد، نفس خود را معبودش قرار می‌دهد و به‌جای پرستش خدا، خود را می‌پرستد.

از دیگر عوارض خودشیفتگی که در قرآن به آن اشاره شده، استکبار است که به معنای خود بزرگ پنداشتن و تکبر ورزیدن است تا آنجا که در قرآن، فرعون و ابلیس به عنوان افراد مستکبر معرفی شده‌اند و در سوره‌های مختلفی از تکبر این دو یاد شده است. همچنین در آیه‌های دیگر، به خودشیفتگی قوم یهودیان اشاره شده که یهودیان خود را «مرد برگزیده خدا» می‌دانند و این همان، فکر برتری‌جویی است که صهیونیست‌ها در پیش گرفته‌اند. این ویژگی‌ها تماما شرح رفتارهای فرد خودشیفته‌ای است که به قدرت مطلق رسیده که در ادامه و استمرار آن به ادعای خدایی می‌رسد. یکی دیگر از ویژگی‌های خودبزرگ‌بینی که در قرآن هم به آن اشاره شده، ستایش مطلق از خود و اعمال خود است.

هر آنچه به شخص خودشیفته متعلق باشد زیبا، کامل و بی‌عیب و نقص است. قضاوت شخص خودشیفته نسبت به آنچه با او رابطه دارد یا مال اوست متعصبانه و مطلق‌گراست که خداوند در سوره الغافر آیه ۳۷ به این وضعیت ذهنی اشاره کرده است. انسان معتقد به خدای قادر، در هر مقام و جایگاهی باشد باید در مقایسه با خدا، خود را کوچک و ناچیز ببیند و دست از خودشیفتگی و خود والایی کاذب بردارد.