سکوت قلب هایی که غیرقانونی می تپند

جامعه شناسی سقط جنین

زیر لایه های چسبناک چسب ها و باندها گم شده است. بوی تعفن می آید، بوی الکل و بوی درد. نگاهم آهسته به نقطه یی گیر می کند و نرم نرمک به جلو کشیده می شود. پوستش روشن است و رگ هایش بنفش. تپیدن رگ ها را حس می کنم؛ تپش های قلب کودک ناخواسته، دیوانه اش می کند. هر صدایش مانند پتکی در گوشش چندین بار طنین می افکند. حس غریبی روی گونه هایش غلتید، انگار هر لحظه تکه یی از وجودش کم می شد و حجم بغض در گلویش سنگین تر و... .تهی می شود، حال تمام وجودش اویی است که هرگز نخواست ببیندش. دلشوره تهوع آوری به جانم افتاده، چیزی زیر گلویم می زند. گریه نمی کنم. نمی خواهم اشک بریزم. سعی می کنم قدم هایم را تندتر کنم. برای زنی غمگینم که در هیاهوی غریب حاملگی ناخواسته، می خواهد آبرویش را باز پس گیرد. پرستار گفت؛ این را بخوری خوابت می برد. دختر صبر نداشت. ناخن خاکستری رنگش را به طرف دهان برد، صورتش داغ داغ بود و فریاد می زد... نمی خواهمش.

رشد آمار سقط های غیرقانونی در کشور، یکی از مشکلات جدی جامعه ماست و این در حالی است که آمار دقیق و مستندی از سقط جنین های غیرقانونی در کشور وجود ندارد و علت آن هم غیرقانونی بودن این امر است که از سوی افراد غیرمتخصص و در مکان های مخفی انجام می شود. شاهدی بر این ادعا، آمپول های سقط جنینی است که از سوی دلالان به متقاضیان فروخته می شود و به رغم هشدارهایی که داده شده، همچنان در دخمه های فروش دارو به دست خریداران می رسد. بنا بر گزارش های مستند، اغلب این آمپول ها، تاریخ مصرف گذشته اند و استفاده از آنها جان بیماران را تهدید می کند، اما عوامل متعددی مانند سود اقتصادی قابل توجه حاصل از قاچاق داروهای سقط سبب شده سلامتی بسیاری از زنان جوان بی اطلاع از عوارض احتمالی به خطر افتد. رواج استفاده از چنین حربه هایی برای انجام سقط غیرقانونی نشان دهنده نیاز به بررسی اصولی و قانونی مساله سقط در کشور است.

● قربانیان سقط جنین

بنا بر اطلاعات ارائه شده در سایت پزشکان بدون مرز، میزان سقط در میان نوجوانان و جوانان در بالاترین رقم ممکن قرار دارد. همچنین بیشترین میزان سقط یعنی حدود ۸۸ درصد در سه ماهه اول بارداری رخ می دهد. در حقیقت بیش از نیمی از موارد یادشده در هشت هفته اول بارداری تجربه می شود.

بر اساس آمار غیررسمی سالانه حدود ۱۳ هزار زن به دنبال سوءاستفاده های جنسی، جنین خود را سقط می کنند. گاه زنان به اجبار شخص یا اشخاصی اقدام به این کار کرده یا به دلیل روابط نامشروعی که داشته اند، از ترس آبرو این کار را انجام می دهند.

«به طور میانگین دو تا سه سقط در ماه انجام می دهم، میانگین سنی آنها بین ۱۷ تا ۱۸ سال بیشتر نیست. بدترین خاطره من در مدت پنج سالی که این کار را انجام می دهم، وقتی بود که به دختر جوانی گفتم به هیچ وجه نمی تواند بچه اش را سقط کند، چون احتمال مرگش زیاد است، متاسفانه بعد از چند روز عکس او را در روزنامه دیدم که خودکشی کرده بود. این امر برایم تکان دهنده بود. نمی دانم مقصر کیست. قانونگذار، افکار عمومی یا من؟» این را خانم دکتری می گوید که به عنوان ماما در یکی از درمانگاه های عمومی مشغول به کار است.می گویند در منزل خود نیز مطبی خصوصی برای سقط های غیرقانونی دایر کرده است.

شنیده می شود بیشتر مراجعه کنندگان دختران جوانی هستند که بدون اینکه خانواده آنها چیزی از این ارتباط بدانند مراجعه می کنند. حتی گفته می شود«مبلغی که این افراد به عنوان دستمزد می پردازند به طور میانگین بین ۳۰۰ تا ۶۰۰ هزار تومان است که گاهی بر اساس موقعیت های مختلف تغییر می کند این در حالی است که بیشتر کسانی که مراجعه می کنند به خاطر فقر مادی یا امکانات بسیار محدود زندگی برای نگهداری فرزندشان اقدام به این امر می کنند.»

طبق آماری که در مورد میزان سقط جنین در ایران وجود دارد و توسط دکتر حسین ملک افضلی اردکانی، پژوهشگر و استاد دانشگاه اعلام شده است، هر سال حدود ۸۰ هزار مورد سقط جنین در کشور به صورت قانونی و غیرقانونی انجام می شود و سالانه ۱۵۰ هزار زن به این علت جان خود را از دست می دهند. البته به طور رسمی هیچ نوع آماری جهت مرگ و میر زنان در ایران و بر اثر سقط جنین غیرقانونی در دست نیست.

سمیه ۱۹ سال بیشتر ندارد. وقتی از او می پرسم به چه علت روی تخت بیمارستان است، سرش را برمی گرداند. انگار نمی خواهد آنچه را که بر سرش آمده بازگو کند، اما وقتی سماجتم را می بیند، بغض امانش نمی دهد؛ « حالم طوری شده بود که در راه برگشت به خانه، فریاد می زدم، بعد از سقط را می گویم. تهوع داشتم، خونریزی امانم را بریده بود. کورتاژ با آمپول های تاریخ گذشته انجام شده بود و عمل سقط به طرز فجیعی ناشیانه بود.»

سپس ادامه می دهد؛ «تپش قلب داشتم و فشارم پایین آمده بود، اما نمی دانستم چطور به خانواده ام اطلاع دهم. نمی دانم چگونه خود را به خانه رساندم و بعد دیگر نفهمیدم چه شد. حدود یک هفته است که اینجا هستم و فقط به این فکر می کنم که وقتی به خانه برگردم، چه اتفاقی خواهد افتاد.» یک متخصص زنان و زایمان هشدار داد؛ «از آنجا که عمل های غیرقانونی به وسیله افراد غیرمتخصص و در مراکز غیربهداشتی صورت می گیرد، حاملگی های خارج از رحم را تشخیص نمی دهند و این مساله ممکن است به مرگ مادر بینجامد.»

دکتر زهره کجانی افزود؛ «اگر جفت در بدن باقی بماند، با ایجاد عفونت، موجب می شود دوباره مادر به بیمارستان مراجعه کرده و بار دیگر مورد عمل جراحی قرار گیرد.»

کجانی تصریح کرد؛ «اطلاعات دقیق و مستندی درخصوص سقط های غیرقانونی و غیربهداشتی در کشور وجود ندارد، اما آمارها نشان می دهد در سال گذشته بیش از ۸۰ هزار سقط جنین در کشور ما صورت گرفته که به دلیل غیرقانونی بودن آن فقط موارد اورژانسی و ثبت شده در سازمان پزشکی قانونی در گزارش های بهداشتی ثبت می شود.»

دکتر رضوی پزشک عمومی نیز در این رابطه گفت؛ «دستکاری هایی که برای این امر روی فرد انجام می شود، اغلب توسط خود فرد یا افراد غیرمتخصص صورت می گیرد که منجر به پارگی رحم و به دنبال آن خونریزی های شدید و در نهایت مرگ می شود.» وی ادامه داد؛ «گاهی اوقات نیز انجام سقط جنین در زیرزمین های متروک انجام می شود، چون آمپول های مربوط به آن در مطب بعضی از پزشکان و در تعدادی از داروخانه ها به راحتی داد و ستد می شود.» رضوی با اشاره به اینکه بسیاری از آمپول های سقط که به شکل غیرقانونی خرید و فروش می شوند، مخصوص حیوانات هستند و گاهی هم تاریخ مصرف آنها گذشته است، تاکید کرد؛ «این داروها عفونت های شدید رحمی و گاه نازایی دائمی ایجاد می کنند.» این پزشک بیان داشت؛ «از دیگر خطرات سقط های غیرقانونی در زنان، ابتلا به بیماری هایی نظیر ایدز و هپاتیت است که به دلیل آلودگی و غیربهداشتی بودن وسایلی که سوءاستفاده کنندگان برای الغای سقط به کار می برند، همواره خطر ابتلا به این قبیل بیماری ها را دربر خواهد داشت.»

● میزان شکایات کم است

محمدرضا رادان مسوول اداره نظارت معاونت درمان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان نیز در این رابطه گفت؛ «در برخی مواقع پیرو شکایاتی که به خاطر مشکلات به وجود آمده در زمینه سقط های غیرقانونی می شود با هماهنگی دستگاه قضایی، اقدام به برخورد با افرادی می کنیم که این کار را انجام می دهند.»

وی با اعلام اینکه به خاطر عوامل متعدد تعداد شکایات بسیار محدود است، خاطرنشان کرد؛ «نمی توان به صورت موثق آماری برای این موارد ارائه داد.» رادان افزود؛ «سقط جنین باید با در نظر گرفتن کلیه جوانب شرعی و قانونی و زیر نظر پزشک متخصص انجام شود.» وی از شهروندان خواست در صورت اطلاع از موارد یادشده مشخصات افراد خاطی را به سرعت به معاونت درمان دانشگاه علوم پزشکی اطلاع دهند.

این در حالی است که رزیتا صدری مسوول رسیدگی به شکایات معاونت درمان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان عمده ترین دلایل سقط های غیرقانونی را بارداری های نامشروع، شرایط بد اقتصادی خانواده و عدم توانایی در تامین هزینه های یک عضو جدید، میزان سن کم یا زیاد زن جهت بارداری، وضعیت تجرد زن و تعداد زیاد فرزندان، سالم نبودن نوزاد، تعصبات خانوادگی و... دانست و اظهار داشت؛ «تا زمانی که برای این امر یک تعریف قانونمند ارائه نشود، نمی توانیم اقدامی در جهت کاهش این پدیده انجام دهیم.»

صدری تاکید کرد؛ «تاکنون در مسائل دینی و مذهبی برای بارداری غیرقانونی راه حلی وجود نداشته و ما در درجه اول نیازمند فرهنگ سازی هستیم.»

وی بهترین وسیله برای مهار رفتارهای پرخطر را تعقل و دینداری دانست.

صدری پیرامون اینکه گاهی برخی بارداری ها از نظر شرعی اشکالی ندارد، اما از نظر عرف معضلات بسیاری ایجاد می کند، بیان داشت؛ «برای خانواده ها این امر ثقیل است که فرد در دوران عقد یا نامزدی خود باردار شود و به همین دلیل اگر چنین اتفاقی بیفتد، وی اقدام به سقط می کند.»

وی تصریح کرد؛ «متاسفانه چون بیشتر موارد یادشده با آبرو و حیثیت افراد در ارتباط است، بنابراین شکایتی هم در این خصوص صورت نمی گیرد.»

● سقط جنین، محصول آسیب های اجتماعی

شهرام صادق بروجردی کارشناس و آسیب شناس اجتماعی، سقط جنین را پدیده یی دانسته که خود محصولی از آسیب های اجتماعی بوده و می تواند منشاء آسیب های دیگر نیز شود.

وی با اعلام اینکه سقط باید قبل از ۱۶ هفته از آغاز بارداری و با رضایت شوهر انجام گیرد، تصریح کرد؛ اگر حال مادر وخیم باشد، نیازی به اخذ رضایت نیست.

این کارشناس اجتماعی پیرامون سقط جنین های غیرقانونی که محصولی از آسیب های اجتماعی است، گفت؛ اگر این عوامل از حد معینی تجاوز کند، به عنوان یک آسیب اجتماعی در جامعه مطرح می شود.

صادق بروجردی خاطرنشان ساخت؛ این مشکل ناشی از مخفی کردن روابط نامشروع است که خود در اثر افزایش ارتباط بین دختر و پسر به وجود می آید.

وی ادامه داد؛ از نظر آسیب شناسان اجتماعی، سقط جنین جنایتی طبقاتی است به این معنا که خانواده های متوسط و مرفه نسبت به خانواده هایی که مشکلات فقر اقتصادی یا فقر فرهنگی دارند در مورد بارداری و جلوگیری از آن دقت بیشتری دارند. این آسیب شناسان اجتماعی نبود حمایت های مالی و رفاهی زن و مرد در نگهداری فرزند، حاملگی های ناخواسته و نامشروع بودن بچه را از عواملی دانست که منجر به سقط جنین عمدی می شوند. وی بیان داشت؛ سقط جنین قانونی در بیمارستان های مجهز با وسایل استریل صورت می گیرد و خطر بسیار کمی دارد، اما زنانی که نمی توانند از طریق قانونی جنین خود را در بیمارستان سقط کنند، به سقط کنندگان غیرقانونی روی می آورند که معمولاً بدون بیهوشی و در زایشگاه های قلابی، زیرزمین ها و مطب ها انجام می گیرد در واقع آنان خود را در چنگال پزشکان بی وجدان و افراد غیرمتخصص می اندازند.

بروجردی با اشاره به اثرات روانی این امر اظهار داشت؛ زنی که اقدام به این عمل می کند، نمی تواند از احساس آلودگی این جریان بگریزد و تا آخر عمر نسبت به این عمل احساس گناه کرده و در تعاملات خانوادگی و اجتماعی خود دچار مشکل خواهد شد.

وی تاکید کرد؛ در سقط غیرقانونی مبلغی هنگفت از زن مطالبه می شود و وی به جهت تسریع در عمل باید هزینه خواسته شده را تهیه کند و این امر او را در مسیر جرائم دیگری از جمله قاچاق مواد مخدر، سرقت، خودکشی، فساد، فحشا و فرار از خانه قرار می دهد. این آسیب شناس پیشگیری از این آسیب ها را در سایه آموزش عمومی در مدارس و دبیرستان های دخترانه نسبت به عواقب ارتباط غلط با جنس مخالف، آموزش مهارت های خویشتنداری، آموزش مسائل جنسی و همچنین آموزش امور اخلاقی و شرعی دانست.

دریا قدرتی پور