خرافه و خرافه گرایی چرا

خرافه و خرافه گرایی در زندگی اطرافیان و پیرامون ما به چشم می خورد نمونه شاخص آن عدد ۱۳ است که به تصور بعضی عدد نحسی است, حتما شما هم تا به حال پلاک هایی را دیده اید که به جای عدد ۱۳ روی آن نوشته شده ۱ ۱۲

خرافه و خرافه گرایی در زندگی اطرافیان و پیرامون ما به چشم می خورد نمونه شاخص آن عدد ۱۳ است که به تصور بعضی عدد نحسی است، حتما شما هم تا به حال پلاک هایی را دیده اید که به جای عدد ۱۳ روی آن نوشته شده ۱+۱۲ . خوب چنین مسائلی نه فقط در جامعه ما بلکه در بسیاری از جوامع وجود داشته و دارد و ریشه یابی آن مجال زیادی می طلبد. اما از آن جا که در صفحه خانواده و سلامت بیشتر به مسائل مرتبط با خانواده ها می پردازیم، قصد داریم ابتدا به ریشه یابی آن اشاره ای کنیم و سپس علل آن را مورد بررسی قرار دهیم. طبیعی است که در این بحث محورهای زیادی قابل طرح است که به دلیل گستردگی آن ها از ذکر مواردی هم چون فال بینی و کف بینی و غیره خودداری می کنیم. برای ورود به بحث با دکتر علیرضا شریفی عضو پژوهشگاه تعلیم و تربیت به گفت وگو نشستیم.دکتر شریفی در این باره می گوید: به لحاظ علمی خرافه گرایی به ذهن کنجکاو بشر که همواره درصدد یافتن پاسخ سوالات و مجهولات خود بوده است، برمی گردد انسان گاهی سعی کرده با یافتن پاسخی غیرمنطقی، خود را قانع کند که علت معلول ها را یافته است. اندک اندک این پاسخ ها به یک باور جمعی تبدیل و تبدیل به اموری شده که بدون توجیه و دلیل منطقی از سوی همگان پذیرفته شده است.

به عنوان مثال گذشتگان وقتی با رعد و برق روبه رو می شدند، به علت نشناختن علل آن شروع به داستان سرایی و گفته های بی منطق و بدون توجیهی درباره آن می کردند که خلاف واقعیت بود اما به علت این که دلیل آن ناشناخته بود همگان آن را می پذیرفتند.جالب این است که برخی افراد طبقه متوسط در تمامی جوامع از جمله جوامع پیشرفته به خرافه معتقدند و در اشکال مختلف به خرافه متوسل می شوند. اگر بخواهیم از منظر روان شناختی به خرافه بپردازیم باید اشاره کنیم که طبق مطالعات، انسان در بسیاری از اوقات نیاز به تلقین، خودباوری و اعتماد به نفس و اطمینان دارد و بسیاری از اوقات برای رسیدن به اهداف خود به امور ماورایی متوسل می شود. بسیاری از ما به خاطر داریم که در کودکی موقع امتحانات برای گرفتن نمره خوب پرچم گل را می خوردیم و پس از امتحان به خود تلقین می کردیم که چون پرچم خورده ایم، نمره خوبی خواهیم گرفت. به این ترتیب واضح است که از نظر روانی انسان نیاز به آ رامش دارد و وقتی از لحاظ معنوی و روحی به اوج نرسیده باشد، خلاء خود را از این طریق پر می کند.از سوی دیگر نباید فراموش کرد که گشتن به دنبال علت و کنجکاوی زمینه پیشرفت علم است.

به عبارتی علل بسیاری از پدیده ها در طبیعت و سوالاتی که به ذهن انسان رسیده و جست وجویی که برای یافتن پاسخ آغاز کرده در حقیقت چراغ علم را روشن کرده و بشر را به پیشرفت و توسعه امروزی رسانده ست. اما خرافات به اموری مربوط می شود که در زمان های مختلف به شیوه های گوناگونی قابل تفسیر و تعبیر است.به عنوان مثال از عطسه زدن که یک پدیده بسیار ساده است در فرهنگ ما تعبیرهای مختلفی می شود که صبر آمدن یکی از آن هاست. وقتی کسی عطسه می زند می گویند صبر آمد و بهتر است کاری را که آغاز کردی ادامه ندهی.عضو پژوهشگاه تعلیم و تربیت با اشاره به ترکیب خرافه با پدیده های شومی مثل جن گیری، جادو و فال بینی می گوید: این پدیده ها طی دهه های گذشته رواج بسیاری یافت و عده ای کلاه بردار با استفاده از شیوه های مختلف از نقطه ضعف مراجعان خود برای سوءاستفاده های مالی نهایت استفاده را می کردند و قربانیان خود را فریب می دادند.در واقع وجود مسائل و مشکلات مشابه بین انسان ها کلید طلایی کلاه بردارانی است که به فال بینی و جادوگری می پردازند و از مردم اخاذی می کنند.

یکی دیگر از دلایل باقی ماندن خرافه واقعیاتی است که هنوز پاسخ روشنی برای آن ها یافت نشده است.به هر حال باید پذیرفت منابع کسب معرفت و دانش در انسان ها نسبت به وسعت زمینه های معرفت و دانش محدود است و کشف و شهود نقش مهمی در زندگی انسان دارد. مثل مادری که بیماری فرزندش را که کیلومترها از او فاصله دارد، به خواب می بیند و با پرس وجو واقعیت این امر آشکار می شود. تجارب بشری فراوان است و در میان این تجارب طی تاریخ امور مجهول و ناشناخته کم نیستند. اما نباید فراموش کرد که هیچ پدیده ای در طبیعت وجود ندارد که دلیل علمی نداشته باشد و به هر حال دانش بشر درمقابل عظمت طبیعت بسیار محدود و اندک و حتی بشر پیشرفته نیز در مقابل پدیده های طبیعی بسیار عاجز است.از سوی دیگر نمی توان از بحث فقر به سادگی گذشت. در جامعه ای که دسترسی آسان و ارزان برای برآوردن نیازهای اولیه وجود ندارد، نفوذ خرافه و جادو بیشتر می شود. به طور مثال تصور کنید وقتی راه درمان بیماری در یک جامعه فقیر و عقب افتاده وجود نداشته باشد، عامه تلاش می کنند با جادو و ورد و غیره بیماری خود را علاج کنند. بنابراین نسبت فقر با خرافه قابل ملاحظه است و هر قدر فقر بیشتر باشد، خرافه زمینه بهتری برای ظهور پیدا می کند.از سوی دیگر در دنیای امروز، رسانه ها نقش مهمی در گسترش برخی پدیده ها از جمله خرافه گرایی دارند و به صورت غیرمستقیم در فیلم ها، سریال ها و انیمیشن ها، به ترویج خرافه گرایی می پردازند.

طبیعی است که وقتی نسل جوان امروز با تلویزیون، ماهواره و رایانه در ارتباط است، از آن ها تاثیر می پذیرد.رواج خرافه گرایی در جامعه باعث عقب ماندگی می شود و جامعه را از کار و کوشش و فعالیت و پیشرفت و توسعه یافتگی به شدت بازمی دارد. خرافه گرایی در جوامع عقب مانده در واقع فرار از وضعیت موجود با توسل به پدیده های غیرمنطقی و بی پایه و اساس است و راه را بر منطق و عقلانیت می بندد. اما به هر حال از آن جا که خرافه قدمتی به اندازه عمر بشر دارد، در تمامی جوامع اعم از عقب مانده یا پیشرفته وجود دارد و حتی در کشورهای توسعه یافته ای مانند ژاپن و انگلستان مردم بسیار خرافاتی اند و نسبت به برخی مسائل خرافی حساسیت قابل توجهی نشان می دهند.اگر راهکارهای مبارزه با خرافه گرایی را مورد بررسی قرار دهیم بدون شک آموزش همانند بسیاری از مقوله های دیگر در رتبه اول می ایستد.

دکتر شریفی با اشاره به نقش مهم آموزش و پرورش در مبارزه با خرافه گرایی می گوید: اگر در نظام آموزشی ما محور همه چیز علت یابی علمی پدیده های اجتماعی باشد، خرافه گرایی مهار و یا حداقل از گسترش بیشتر آن جلوگیری خواهد شد. علت یابی تمامی پدیده های اجتماعی از نظر علمی باعث می شود نسلی که به دنبال موضوعات جدید است و به دنبال واقعیات می گردد، به صورت منطقی و عقلانی با محیط اطراف ارتباط برقرار کند، نه خیالی و خرافه گرایانه.منابع کسب معرفت بشر در عین محدودیت، زیاد است و نسل جوان باید یاد بگیرد برای علت یابی پدیده هایی که در اطراف خود مشاهده می کند به دنبال عقلانیت و منطق برود و موهومات و مسائل خرافی را با ذهن جست وجوگر خود کنار بزند. هرقدر از تاثیر آموزش و علم آموزی در مبارزه با پدیده خرافه گویی بگوییم کم گفته ایم زیرا این پدیده ها فقط و فقط با علم از صحنه زندگی انسان خارج می شوند.نکته این جاست که کسب علم ومعرفت برای انسان یک باره و آنی نیست بلکه در طول زمان و با آموزش مستمر و مستقیم و غیرمستقیم صورت می گیرد. در این صورت فرد وقتی به امری غیرعادی، ناخوشایند و غیرقابل درک برخورد می کند به دنبال مسائل خرافی نمی رود بلکه به علت یابی علمی می پردازد.

به عنوان مثال تعارضات خانوادگی و زناشویی امری فراگیر است و کسی که به خرافه اعتقاد دارد بلافاصله پس از یک درگیری خانوادگی به سراغ دعانویس و جادو می رود و تلاش می کند از این طریق مشکل خود را رفع کند اما فردی که یاد گرفته و آموزش دیده وقتی از علت چیزی سردرنمی آورد به متخصص مراجعه می کند و از روان شناس، روان پزشک و مشاور کمک می گیرد تا مشکل خود را رفع کند.دکتر شریفی ادامه می دهد دولت موظف است به عنوان نهاد فرهنگ ساز کشور شیادان، کلاه برداران، فالگیران، رمالان و... را دستگیر کند و برخورد قضایی آن ها را به قوه قضاییه بسپارد. ارتزاق عده ای کلاه بردار از ناآگاهی و جهل مردم در رویارویی با مشکلات دائمی و تکراری مردم مسئله ای نیست که بتوان به سادگی از کنار آن گذشت. به ویژه این که در دین اسلام خرافه و خرافه پرستی محکوم شده است و کسانی که به این امر مشغولند مورد سرزنش قرار گرفته اند. به این ترتیب رسالت رسانه ها و نهادهای آموزشی در زمینه اطلاع رسانی و آموزش مستقیم وغیرمستقیم درباره مضرات خرافه گرایی بیش از هر زمان دیگر سنگین شده است. به ویژه این که کشور در حال توسعه ما به جای توسل به موهومات و رویاپردازی، نیاز به توسعه و پیشرفت همه جانبه علمی دارد.

عظیمی مروی