پل خواجو پل شاهی

این پل كه از اواخر تیموری شالوده هایی داشته به امر شاه عباس دوم در سال ۱۰۶۰ به صورت امروزی آن ساخته شده است

این پل كه از اواخر تیموری شالوده‏ هایی داشته به امر شاه‏ عباس دوم در سال ۱۰۶۰ به صورت امروزی آن ساخته شده است. در وسط این پل برای اقامت موقتی شاه صفوی و خانواده او ساختمان مخصوصی كه به نام بیگربیكی شهرت دارد بنا شده كه هم‏ اكنون وجود دارد و طاق های آن دارای تزئینات نقاشی است. نام‌ پل‌خواجو، تحریف‌ كلمه‌ «خواجه‌» است‌ كه‌ به‌ مناسبت‌ لقب‌ بزرگان‌ وخواجه‌های‌ عصر صفوی‌ نام‌ گذاری‌ شده‌ است‌.

این پل در انتهای شرق خیابان كمال اسماعیل اصفهانی و انتهای جنوبی خیابان خواجو واقع شده است. به طوری كه باستان شناسان تحقیق كرده‏اند پل مزبور بر روی پلی كه در پیش وجود داشته و خرابی بآن راه یافته بوده بنا گردیه است.

در باب ساختمان این پل و زمان ساختنمان و بانی ساختمان و كیفیت آن اقوال گوناگونی نوشته‏ اند ولی آنچه مناسب به نظر می ‏رسد شرحی است كه مؤلف تاریخچه ابنیه تاریخی اصفهانی در این باب نگاشته و از این رو نوشته مزبور عیناً نقل می ‏گردد.

در انتهای شرقی خیابان كمال اسماعیل و انتهای جنوبی خیابان خواجو كه به طرف تخت فولاد (قبرستان اصفهان) و راه یزد می ‏رود پل زیبا و تاریخی خواجو واقع شده - این پل بر روی خرابه ‏های پل حسن بیك به وسیله شاه عباس دوم صفوی در سال (۱۰۶۵ ه) ساخته شده است. آن را با اسامی: پل خواجو - پل حسن بیك پل بابا ركن الدین - پل گبرها نوشته ‏اند.

تارونیه سیاح اروپائی نوشته است كه در دو طرف خیابان این پل دو خانه وجود دارد كه متعلق به شاه است و رودخانه در هیچ كجا بستری بقشنگی این ندارد و چون این محل از همه جا گودتر است همین امر تا اندازه‏ای شاه عباس را وادار به ساختمان این پل نمود و چون محل گبرها آن طرف رودخانه بوده برای این كه آنان از خیابان چهارباغ نگذرند و از این پل كه راه را كوتاهتر می‏نمود زودتر به منزل برسند ساخته شد و تاریخ آن ۱۰۵۷ تا ۱۰۷۷ هجری است.

و نیز نوشته شده است وقتی كه پل به اتمام رسید به همان نام حسن بیك نامیده شد. این پل كه طولش ۱۵۰ متر و عرضش ۱۴ و معبر آن ۷/۵ متر می‏باشد از سنگ و آجر ساخته شده و ۲۱ جوی و ۲۶ چشمه دارد.

این پل به منزله سد و از حیث معماری و استحكام بی اندازه زیبا و بی نظیر آن، شامل چهار طبقه و در دو طرف داخلی معبر فوقانی هر طرف ۵۱ غرفه بزرگ و كوچك دارد.

طول سنگهای این پل متجاوز از دو متر و امتداد ستونهای فاصله هر چشمه به سقف ۲۰ متر است جلو هر سقف و دیوار پیش آمدگی و فرو رفتگی وجود دارد اگر تخته‏ای با اندازه دهانه پل ها بگذارند آب رودخانه بالا آمده و مدتی ذخیره می‏شود.

و در قدیم مواقع جشن و غیره نیز قایقرانی می‏نموده‏اند و. در هذه السنه از طرف شهرداری تخته گذاری و قایقرانی و منظره زیبائی ایجاد شده و چنانچه برای خسرانی نداشته باشد، اقدام خوبی است اما نه برای همیشه. در قسمت شرقی پل طرفین دو صفه مسطح سنگی وجود دارد و در وسط آن دو تقریباً در كف رودخانه سنگرس مفصلی دیده می‏شود و چنانچه نوشته‏اند دریاچه‏ای وجود داشته كه از فواره‏های آن جستن می‏نموده است، تا كف رودخانه یازده پله سنگی می‏خورد، دو طرف شرقی قسمت پائین پل دو شیر سنگی بزرگ از قدیم موجود است كه در بی مبالاتی و جهالت افراد خرابیهائی بدان وارد شده. غرفه‏ها و اطاقهای وسط پل به همان طرز نقاشی و طلاكاری دوره صفئویه باقی است و طبقه بالای اطاقها را در چندین سال قبل خراب نموده‏اند. پشت بغلهای این پل از كاشیهای خشت هفت رنگ تزیین شده كه متأسفانه در اثر لاقیدی بی مواظبتی مسئولین امر و یا ت.ثیر باد و باران همه ساله تعداد زیادی از آنها خراب و از بین رفته بود. از وسط پل در طرفین تالار دو راه پله موجود است كه به وسیله آن دو طبقه زیرین می‏توان رفت و آمد كرد. تاریخ تعمیر این پل مطابق كتیبه كوفی كه در طرف راست جنوبی پل رو بكار خانه نور است در سال ۱۲۹۰ هجری بسعی نصر الله خان در زمان ناصر الدین شاه قاجار می‏باشد.

اطراف پل مانند قدم در ایام بهار و تابستان و روزهای تعطیل محل گردشگاه عموم اهالی است و بعضی روزها به حدی جمعیت زیاد است كه راه عبور و مرور در طبقه دوم تقریباً مشكل می‏شود.

در كتاب عباسنامه تألیف محمد طالهر وحید قزوینی به سال (۱۱۱۰ تا ۱۰۱۵ ه( شرح مفصلی راجع به ساختمان پل حسن آباد »خواجو« نوشته به خلاصه اینكه پس از اتمام شاه عباس دوم دستور آئین بستن و گلریزان نمودن پل را به عهده و اهتمام مقصود بیك سفره چی باشی واگذار نمود و تزیین هر یك از طاقهای آن پل به عهده یكی از امرا محل گردید و چشمه‏های وسط كه به منزله دل در بدن و معنی در سخن است از طرف شاه آئین بسته شد و می‏نویسد: آب رودخانه را ببالا پل سد نموده به طوری كه فواره حوض آن تقریباً سه گز می‏جست، سایبانهای زرنگار از مبداء تا منتهای پل بر سر پا بود و رشته‏های مفتول جهت آویختن فانوس و قنادیل به طرحهای مختلف كشیده بودند.

و در هر مجلسی فرشهای قالی كرمانی و قائنی افتاده بود و در هر حجره‏ای شاهد سنبل مو بر پای ایستاده و جوانان خطه ارم عباس آباد و سیمبران خوش اب ورنگ هندو و ارامنه شمشاد قامت گلرخسار مجلس را به صورت نگار گردانیده بودند و اعلیحضرت ضل‏اللهی كامران و كامیاب تا حین طلوع صبح عالمتاب در عبارت شرقی پل مزبور استراحت و امرا و مقربان و ملازمان هر یك در حجرات مختلف خود غنودند.

از مزایای اختصاصی این پل سدی بوده كه برای آن در موقع ساختن در نظر گرفته ‏اند كه هر زمان اقتضاء داشته با بستن چشمه‏ های پائین آب بالا می ‏آمده و حكم دریاچه و سدی پیدا می ‏كرده .

و بنای این سد و دریاچه برای این بوده كه منظره عمارات و باغهای واقع در آن محل باشد و در هنگام جلوس در آن عمارات و باغات از منظره دریاچه‏ای كه با بستن سد ایجاد می‏گردید لذت برند.

منظور از عباس كه در شعر بالا گفته شد عباس ثانی است كه امر ببنای ل و سد نمود، زیرا بانی آن همان شاه عباس دوم است و تاریخ بنای پل (۱۰۶۰ ه.ق) و بنای سد (۱۰۶۸ ه.ق) بوده است.

---