نقش آموزش و آگاهی عمومی در مدیریت آب

در حال حاضر سعی و کوشش برای تأمین آب از طریق استخراج ازمخازن آب و بهینه سازی مصرف آب توسط بخش خصوصی و مدیریت آن اعمال می شود

● مقدمه :

منابع آبی در کشور ما شدیدآ در مرحله بحرانی است و مشکل کمبود آب و کیفیت آن مسائل عدیده ای را برای مسئولین برنامه ریزی کشور و کارشناسان بوجود آورده است .در واقع روز به روز نیاز به آب افزایش یافته، اما بتدریج در اثر جاری شدن سیل ,آلودگی آب , شهرنشینی واثرات گرم شدن هوا منابع آب كاهش یافته و بهای آن افزوده شده است.

بیانیه دوبلین و دستور كار ۲۱ كنفرانس جهانی ریو تاكید بسیاری بر اصول اساسی مدیریت در آب دارند. مسائل مربوط به مدیریت آب از دیدگاه سازمان ملل پس از مشکل جمعیت بعنوان دومین مسأله اصلی جهان شناخته شده است . پاسخ دانشمندان و دانش پژوهان به این سوأل که" آیا آب همان نقشی را که نفت در قرن بیستم داشت در قرن بیست ویک خواهد داشت ؟ "این است: اگر چنانچه شیوه های مدیریت آب در دنیا تغییر نکند و ما همچنان به شیوه های گذشته عمل کنیم قطعآ چنین اتفاقی خواهد افتاد و از همه مهمتر نگرانی‌ها درباره آلودگی آب‌ها و منابع آبی است.

می دانیم مسائل محیط زیست مرز سیاسی نمی شناسد .در واقع هر گونه آسیب به محیط زیست و منابع طبیعی محدود به ناحیه خاصی نبوده و با توجه به اینکه سازمان ملل سال های ۲۰۰۰- ۱۹۹۵ را دهه آموزش حقوق بشر اعلام کرده و از آنجا که ناآگاهی و کم‌اطلاعی انسان ها به ویژه زنان از آنها را از برخورداری کامل از این حقوق باز می دارد , لذا آگاه سازی عمومی ضرورتی انکار نا پذیر است .

بد ین دلیل سازمان های زیست محیطی دولتی و غیر دولتی بخصوص سازمان های غیر دولتی زنان وظیفه ای سنگین در سطح وسیع ملی و بین المللی بر عهده دارند .

● حال چرا زنان دراین زمینه مشارکت و مسؤلیت بیشتری دارند ؟

زیرا :

▪ زنان از آسیب پذیرترین گروههای اجتماعی می باشند و بدین لحاظ ضرورت دارد نقش مشارکتی آنان در سطوح مختلف تصمیم سازی و تصمیم گیری و اجرا به رسمیت شناخته شود .

▪ اقدامات زیست محیطی زنان به ویژه سازمان‌های غیر دولتی زنان می تواند تاثیرگذار باشد .

▪ زنان و دختران زمانی می توانند بهترین آموزشگران توسعه پایدار باشند که خود از آموزش لازم برخوردار شوند .

● مشارکت مردمی چگونه امکان پذیر است؟

مشارکت مردمی در حرکت های مؤثر در تصمیم سازی تصمیم گیران در پروژه ها و برنامه ها تجلی می کند. این حرکت ها می تواند به شکل ارسال نامه به مسئولان , تظاهرات و اعتراض عمومی از طریق جراید , رادیو و تلویزیون باشد . این فعالیت ها می بایستی به طریقی طراحی شوند که در سیاست گذاری های عمومی موثر باشند . مواردی چون آلودگی آب و هوا و یاحمایت از گونه های در معرض خطر جانوری و گیاهی و یا مصرف بی رویه و نامناسب منابع طبیعی توسط شهروندان از معضلات اساسی جامعه است .

لذا مشارکت مردمی و اقدامات آنان می تواند هشداری باشد برای مسئولان ارگان های دولتی در رعایت حقوق شهروندی شهروندان . چنانچه سیاسی نمودن مشکلات زیست محیطی و هدایت آن به طریقی که منجر به تدوین قوانین و ضوابط مورد نیاز شود, ممكن است بتواند در جهت کاهش اثرات منفی توسعه بر محیط زیست موثر باشد . در ضمن می تواند فشاری برصاحبان صنایع و تجارت باشد تا به مسائلی بپردازند که بیشتر در جهت رفع معضلات زیست محیطی , نظیر کاهش آلودگی ناشی از خودرو ها و اثر آلاینده های صنعتی بر آب و هواست . لذا به منظور انجام فعالیت های اجتماعی مردم حق دارند عقاید خود را ابراز و با تصمیم گیران بحث و مجادله نمایند تا استدلال‌های منطقی آنها به اثبات برسد.

برای اولین بار در سال ۱۹۷۲ ضرورت داشتن محیطی سالم در کنفرانس استکهلم مورد تاكید قرار گرفت. حقی كه امروز با توجه به بیانیه های مختلف مجامع بین المللی ابراز می‌شود .این حق در حدی است که می بایستی هر شهروندی از برنامه ها وپروژه های مرتبط با محیط زیست اجرا می شود آگاه و مجدا نه در آن مشارکت نماید و برای هر گونه صدمات زیست محیطی اعتراض نماید .

طی دهه اخیر توسعه منابع آب در ایران بالاخص در تهران بزرگ بر روی طرح های توسعه منابع آب نظیر ساخت سدهای خاکی و استخراج آب های چاه توسط دولت و افراد خصوصی متمرکز است . اما همه این فعالیت ها نیز منجر به تامین آب کافی در شهرها و بخصوص در مناطق گرمسیری نمی‌شود و نیاز روز افزون سبب به استفاده از آب های سطحی و استخراج هر چه بیشتر آب چاهها شده است.

در حال حاضر سعی و کوشش برای تأمین آب از طریق استخراج ازمخازن آب و بهینه سازی مصرف آب توسط بخش خصوصی و مدیریت آن اعمال می‌شود. البته راه کارهایی چون استفاده مجدد از آب یعنی تصفیه مجدد, نمک زدائی و تولید آب از طریق بارور كردن ابر ها در ایران بسیار نادر است .

مشارکت مردمی و حقوق شهروندی یک اصل است؛ بدون توجه به اینکه مردم در چه سطحی ویا با چه درجه تحصیلی مشارکت می نمایند . باید در نظر داشت که مشارکت مردمی هدفی است برای بهینه سازی مصرف و برنامه های حفاظت از محیط زیست از طریق آگاهی عمومی .

انجمن زنان ایرانی طرفدار توسعه پایدار محیط زیست در نظر دارد به منظور حصول شرایط بهتر شهروندی در مصرف بهینه آب مبادرت به ایجاد آگاهی عمومی بین زنان اقشار مختلف جامعه نماید .این منظور از طریق حساس نمودن جامعه و آگاهی از رفتارهای غلط انسان ها در طبیعت و بکارگیری نا محدود منابع طبیعی تأمین خواهد شد .

● راه کارهای اقدامات مشارکتی در حفظ منابع طبیعی

بطور مثال انجمن ها و افراد محلی در صورت مشاهده هر نوع آلودگی در مبدأ و مسیر رودخانه‌ها می توانند به صورت گروهی به جمع آوری اطلاعات از عوامل آلاینده اقدام و سپس آن را به اطلاع مسئولان برسانند. سپس با پیگیری مسأله، دولت را ملزم به اقدام قانونی نمایند .البته در بسیاری موارد طی این مراحل چندان ساده نیست و مشکل می تواند عدم دسترسی به اطلاعات , عدم همبستگی گروهی و عدم توجه مسئولان باشد. اما به هر حال ظرفیت سازی، آموزش شهروندان و جلب مشارکت مردمی بایستی مورد توجه خاص قرار گیرد .

● آب و موارد اساسی مصرف روزانه آن درجامعه

آگاهی عمومی با توجه به تغییرات تکنولوژی آب بسیار حائز اهمیت است . موارد استفاده اصلی آب شامل مصارف خانگی , مصارف کشاورزی و مصارف صنعتی است .و از آب های سطحی علاوه بر مصارف یاد شده برای حمل و نقل کالا و مسافر نیز استفاده می شود.

آلوده شدن و اتلاف آب و افزایش بی رویه جمعیت , آب شیرین را که تولید آن تقریبآ ثابت و محدود است , تهدید می کند . تلفات آب بوسیله انسان , با برداشت بی حساب از منابع آب سطحی و زیر زمینی در مدت زمان طولانی ، مصرف بی رویه آب در منازل , مزارع و صنایع بوجود می آید .

مصارف شهری و خانگی آب و نحوه مشارکت در مدیریت آب در زندگی روزانه نقش پر اهمیتی دارد از جمله آشامیدن , تهیه غذا ,نظافت و شستشو , انتقال حرارت و آبیاری فضای سبز .

آب متأسفانه تحت تاثیر مواد آلاینده به آسانی آلوده و غیر قابل استفاده می‌شود و تصفیه آن مستلزم صرف هزینه زیادی است . لذا صرفه جویی در حد مصرف بهینه کمک مؤثری در حفظ و ادامه استفاده از این مایع حیاتی است .

عوامل مؤثر در مدیریت مصرف آب توسط زنان را می توان در موارد ذیر خلاصه نمود :

▪ پیشگیری از رشد بی رویه جمعیت بعلت افزایش تقاضا برای آب با توجه به محدودیت آن

▪ صرفه جویی در مصرف آب برای زمان های کم آبی.

▪ نظر به اینکه میزان آب جاری از شیر درهر دقیقه ۱۱الی ۱۹ لیتر است, می توان به آسانی میزان و زمان شستشوی ظروف و استحمام را کاهش داد در بسیاری از موارد از روش جایگزین نظیر شستشوی اتومبیل با سطل و دستمال بجای استفاده از شلنگ و آب جاری استفاده كرد .

▪ آموزش کودکان به رعایت مواردی چون بستن شیر آب در هنگام شستشوی دست و دندان.

▪ شستشوی حیات منازل و آبیاری فضای سبز با توجه به مصرف کمتر و مناسب آب

● نمونه هائی از قابلیت های مشارکت زنان درجهان

مادر به عنوان مدیر خانواده ، برنامه ریز ، مربی ، فرهنگ ساز و کسی که نقش اصلی را در تنظیم خرید و چگونگی مصرف در منزل دارد می تواند نقش بسیار مهمی در تغییر الگوی مصرف بطور کلی و در نتیجه کاهش آلودگی و مصرف بهینه از منابع داشته باشد .

در سطح جهانی زنان تلاش کرده اند که گروه های مختلفی را برای تاثیر گذاری منطقه‌ای یا بین المللی بوجود آورند .به عنوان مثال شبکه زیست محیطی زنان انگلستان از جمله شبکه هایی است که در سال ۱۹۸۸ در لندن شروع به کار کرده وفعالیت آن به ویژه بر آن دسته از سیاستهایی که بهداشت زنان را به خطر می اندازد متمرکز بوده است . مثال های مختصری از فعالیت های زنان درایران و دنیا عبارتند از :

▪ در ایران از زمان‌های بسیار قدیم زنان در تعاونی های زنانه ( واره و شر واره ) فعالیت داشتند و به اموراتی چون دامداری و تولیدات لبنی می پرداختند . بر اساس اطلاعات بدست آمده در سال ۱۳۳۵ حدود ۴۰۰ هزار واره در ایران وجود داشت که نزدیک به دو میلیون زن در آن عضویت داشتند .

▪ در کشور ترکیه زنان در تشکیلات غیر دولتی در زمینه آبیاری مزارع و بهره وری

و نگهداری شبکه آبیاری که در چارچوب طرح های بزرگ سازمان دهی شده است , فعالیت می کنند .

▪ در مالزی مدیریت کمیته های آب را زنان بر عهده گرفته اند .این کمیته ها مسئولیت تعمیر و نگهداری سامانه آبرسانی و جمع آوری وجوه را به عهده دارد .

▪ در چین مشارکت نهادی زنان در مدیریت آب به صورت مشارکت در سازمان ها و

انجمن های حفظ محیط زیست است .

▪ اطلاعات موردی در کاستاریکا , پاناما و برزیل حاکی از آن است که ۳۷ در صد از سطوح بالای مدیریت منابع آب در اختیار زنان است .

▪ در هند زنان در کاربری زمین و مدیریت منابع و برنامه های توسعه ای نقش مهمی دارند . در یکی از انجمن های مصرف کننده آب کشاورزی هند ۶۷ در صد اعضای عادی و تمام اعضای کمیته اجرایی زن هستند . جنبش های متعددی با سرپرستی زنان برای حفاظت از جنگل مانند جنبش چیپکو و آ پیکو ایجاد شده که نتایج آن افزایش آگاهی نسبت به منابع طبیعی و صرفه جویی در مصرف آن است .

▪ موسسه کشاورزی جی کی در بنگلادش، زنان را در برنامه های آبیاری خود مشارکت داده و به این نتیجه رسیده که آنان توانایی و علاقه زیادی در مدیریت شبکه و انجام عملیات آبیاری دارند و این مشارکت باعث تقویت اعتماد به نفس آنها و کاهش وابستگی به مردان شده است .

▪ در کشورهای آمریکای لاتین مشارکت گسترده و نهادی در تأمین آب بهداشتی برای خانوارها در مناطق فقیر نشین شهری در دهه ۱۹۸۰ سبب كسب تجربیات مهمی در زمینه بسیج و مشارکت جوامع محلی در حل و فصل امور شده است.

▪ در موریتانی تعاونی هایی با عضویت زنان در سال ۱۹۹۷ شکل گرفت که توا نستند مصرف آب خانگی را تا ۴۰ در صد و هزینه های آب را تا یک سوم کاهش دهند .

مهندس شهلا فارسی منفرد

منابع مورد استفاده:

Environment public awarness hand book :۱۹۹۹:case study . -۱

۲- Odeh al joyyousi : ۲۰۰۴ :Role of Education and public awarness in Water Demand Management

۳- بروشور کارگاه منطقه ای شیراز : ۱۳۸۲ : تاثیر مصرف آب شهری بر اکوسیستم های طبیعی و تنوع زیستی .

۴- مجموعه شش جلدی دانستنیهای زیست محیطی :۱۳۸۲ : انتشارت سازمان محیط زیست

و یونیسف.