سیمان همچنان در كانون توجه قرار دارد

سیمان در سالهای اخیر به عنوان یكی از محصولات ضروری و مورد نیاز كشور چه در بخش مردمی ساخت و ساز و چه در بخش دولتی پروژه های عمرانی با فراز و نشیب های قیمت و عرضه و تقاضا مواجه بوده و هر ساله مسوولان كشور سعی در ارائه واجرای راه حلی برای برطرف كردن بحران موجود در بازار این كالا داشته اند كه البته تاكنون هیچ یك از آنها نتوانسته مشكل بازار را به طور كلی برطرف كند

سیمان در سالهای اخیر به عنوان یكی از محصولات ضروری و مورد نیاز كشور چه در بخش مردمی (ساخت و ساز) و چه در بخش دولتی (پروژه‌های عمرانی) با فراز و نشیب‌های قیمت و عرضه و تقاضا مواجه بوده و هر ساله مسوولان كشور سعی در ارائه واجرای راه حلی برای برطرف كردن بحران موجود در بازار این كالا داشته‌اند كه البته تاكنون هیچ یك از آنها نتوانسته مشكل بازار را به طور كلی برطرف كند. حال با نزدیك شدن فصل گرما و رونق بازار ساخت وساز در كشور، نگرانی از بابت سیمان دوباره احساس می‌شود. در این میان نبود یك استراتژی مناسب، با توجه به رشد ۹/۸ درصدی مصرف سیمان در كشور مشكلات این صنعت را دوچندان می‌كند. در حال حاضر قیمت تمام شده سیمان برای طرح های جدید، بالاتر از قیمت فروشی است که کارخانه‌ها باید به بازار ارائه کنند و لذا تولید سیمان برای صنایع جدید اقتصادی نیست. در سال گذشته حدود ۳۳ میلیون تن سیمان در ایران به عنوان سیزدهمین تولیدكننده برتر این محصول در دنیا تولید شد و این میزان امسال‌ با بهره برداری از واحدهای جدید به ۳۶ میلیون تن افزایش خواهد یافت. این درحالی است كه طبق برنامه چهارم توسعه، ظرفیت تولید این محصول تا پایان امسال ۵/۴۲ میلیون تن پیش‌بینی شده است. امسال كارخانه‌های سیمان فیروز کوه با ۳ هزار تن تولید، سیمان تهران با ۳۴۰۰ تن، فاز اول سیمان لارستان با ۷۰۰ تن، سیمان زنجان با ۱۸۰۰ تن، سیمان ساوه با ۳۶۰۰ تن تولید و جمعا ۵/۱۲ هزار تن تولید در روز به بهره‌برداری می‌رسند و علاوه بر این ۳ میلیون تن هم از طریق طرح های بهینه سازی شده به تولید کشور افزوده خواهد شد، ولی باید در نظر داشت كه اكثر افزایش ظرفیت كارخانه‌ها در نیمه دوم امسال صورت می‌گیرد.

ظرفیت تولید سیمان كشور در چهارسال آینده به ۸۵ میلیون تن در سال می‌رسد و بنا بر گفته كارشناسان، سرانه تولید سیمان كه در شرایط فعلی برای هرایرانی ۴۶۵ كیلوگرم است، تا سال ۸۸ به ۸۲۵ كیلوگرم و ظرفیت اسمی كارخانه‌های سیمان كشور طی چهار سال آینده به ترتیب به ۵/۴۲، ۵۲، ۳/۶۳ و ۹/۷۲ میلیون تن خواهد رسید كه البته فراهم شدن برخی مقدمات و حل مشكلات صنعت سیمان لازمه دستیابی به این هدف است.

●طرح جامع سیمان و محقق نشدن پیش‌بینی‌ها

دوسال پیش دولت به منظور رفع بحران سیمان در كشور اقدام به تدوین و اجرای طرح جامع سیمان كرد. محدود شدن صادرات سیمان از كشور در جهت رفع نیاز داخل و مجاب كردن تولیدكنندگان به انجام تعهدات وارداتی از جمله اهداف طرح جامع سیمان بود كه با توجه به این كه تولیدكنندگان تجربه كافی در زمینه واردات نداشتند، در نهایت این كار با موفقیت همراه نشد. این درحالی بود كه تفاوت قیمت سیمان در داخل و خارج، انگیزه اصلی کارخانه‌ها برای صادرات سیمان محسوب می‌شد و کارخانه‌ها، سیمان را بیش از دو برابر نرخ داخلی در بازار کشورهای همسایه می فروختند. براساس طرح جامع قرار بود سالانه ۵/۱ میلیون تن سیمان به كشور وارد شود كه این امر نه تنها در سال ۸۳ بلكه در سال ۸۴ نیز محقق نشد. در طول ۱۱ ماه نخست سال ۸۴ حدود یك میلیون و ۹۰۰ هزار تن سیمان از كشور صادر شد و این درحالی بود كه‌ میزان تولید سیمان در مدت مذكور ۳/۱ درصد، واردات ۱۲۷ درصد و صادرات ۷/۱۳ درصد نسبت به مدت مشابه سال ۸۳ رشد داشت.

●وضعیت تولیدکنندگان سیمان

سیمان از مهر ماه سال ۸۴ به سبد حمایتی دولت ایران بازگشته و از سوی دولت قیمت گذاری می‌شود. قیمت هر تن سیمان داخلی حدود۴۰ هزار تومان و قیمت سیمان وارداتی نزدیک به ۹۵ هزار تومان است و همانطور كه گفته شد به علت پائین بودن قیمت سیمان داخلی، تجار بخش خصوصی اقدام به واردات سیمان نمی‌كنند. قیمتی که از سوی دولت تعیین شده با توجه به هزینه‌های تولید، پائین است و تولید کنندگان بدون استثنا محصول خود را با زیان می فروشند. سال گذشته تولید کنندگان سیمان موظف شده بودند که در روزهای اوج مصرف نیاز داخلی سیمان را با واردات تامین کنند که تا به حال یک میلیون و ۵۰ هزار تن سیمان وارد کرده اند و ۴۵۰ هزار تن دیگر نیز در حال وارد شدن است. در مقابل تولید کنندگان اجازه داشتند در ماه های کم مصرف بخشی از سیمان خود را صادر می کنند تا زیان ناشی از قیمت دولتی را بپوشانند، ولی دست‌ اندرکاران معتقدند كه قیمت فعلی سیمان جوابگوی هزینه‌ها نیست و تولیدکنندگان زیر فشار قرار دارند.

●هزینه بالای احداث كارخانه

تامین مالی طرحهای سیمانی همواره به عنوان نخستین پیش نیاز صنعت سیمان كشور محسوب می‌شود كه این نیاز از روش‌های مختلف از جمله اعطای وام بانكی و همین‌طور افزایش قیمت سیمان به منظور بالا رفتن سود كارخانه‌ها و تامین اعتبار لازم برای اجرای طرح‌ها قابل برطرف شدن است. به گفته برخی كارشناسان، سرمایه لازم برای اجرای طرح‌های توسعه‌ای سیمان توسط واحدهای شبه دولتی طی پنج سال آینده حدود سه هزار میلیارد تومان است كه این اعتبار باید از طریق اعطای تسهیلات توسط بانك‌های داخلی و خارجی تامین شود و از سویی با توجه به این كه صنعت سیمان به سرمایه گذاری کلان نیاز دارد و سرمایه مورد نیاز برای ساخت یک کارخانه یک میلیون تنی سیمان در ایران حدود ۱۳۰میلیارد تومان برآورد می‌شود، تامین این سرمایه هنگفت تنها توسط یك‌سری سرمایه‌گذاران محدود امكان‌پذیر است. به عنوان مثال هزینه لازم برای اجرای یك پروژه سه هزار تنی سیمان ماهانه ۵/۳ تا چهار میلیارد تومان است؛ در حالی كه سود شركت‌های سیمانی در حد پایینی است و به همین دلیل امكان تامین این میزان سرمایه وجود ندارد.

●تعادلی شدن قیمت سیمان

راه اصلی دور شدن بازار سیمان از بحران و تحقق برنامه‌های تولید از نظر بسیاری از تولیدكنندگان، متعادل شدن قیمت سیمان است و این كه اگر منابع مالی مورد نیاز كارخانه‌ها به موقع فراهم شود، طرح‌های توسعه‌ای آنها سریع‌تر به بهره‌برداری خواهد رسید. این تولیدكنندگان معتقدند در صورت رسیدن قیمت تعادلی سیمان به حدود ۵۰ هزار تومان در هر تن، امكان اجرایی شدن طرح‌ها فراهم می‌شود و قیمت داخلی نیز نصف قیمت‌های صادراتی خواهد بود و این مساله باعث اجرایی شدن طرح‌های افزایش ظرفیت كارخانه‌های سیمان خواهد شد.

●محدودیت صادرات سیمان و تبعات آن

محدود كردن صادرات به منظور تامین نیاز بازار داخل از جمله اهرم‌های كنترل بازار از سوی دولت بوده ‌است. برخی كارشناسان معتقدند توقف صادرات باعث از دست دادن بازارهای صادراتی سیمان كشور خواهد شد و به همین دلیل واردات كلینكر به منظور تولید سیمان و صادرات آن ضروری است. البته طبق گفته كارشناسان، امكان ممنوعیت صادرات محصولات وجود ندارد و هنگام مواجهه با بحران سیمان می‌توان محدودیت صادرات آن را تا حدی كه بازارهای صادراتی را به راحتی از دست نداد، مطرح كرد. سیمان، كالایی با وزن بالا و هزینه حمل و نقل این محصول نیز در حد بالایی است و به همین دلیل صادرات آن به مكان‌های دوردست توجیه اقتصادی ندارد. درحال حاضر سیمان تولید كشورهای آسیای میانه از جمله چین، اوكراین و آذربایجان وارد بازارهای عراق شده؛ بنابراین باید نیم نگاهی به بازارهای فعلی در كشورهای عراق، افغانستان، آذربایجان، تركمنستان و كویت نیز داشت. ضمن این كه باید به این نكته هم توجه كرد كه محدودیت صادرات سیمان طی ماههای اخیر عاملی برای رونق قاچاق سیمان از كشور شده؛ به طوری كه سیمان تولید داخل به كشورهای عراق، افغانستان و پاكستان قاچاق می‌شود.

ایجاد محدودیت در زمینه صادرات سیمان در سال گذشته باعث كاهش ۵/۲ میلیون تنی صادرات این محصول نسبت به سال ۸۳ شد، ولی پیش‌بینی می‌شود امسال بازار داخلی سیمان از وضعیت بهتری نسبت به سال گذشته برخوردار و میزان عرضه و تقاضای این محصول در وضعیت متعادلی باشد.

حسین غلامی

---