شربتی به تلخی آلزایمر

نگاهی به ارتباط موجود میان دیابت و دمانس

ارتباط موجود میان دیابت ملیتوس و دمانس قابل انکار نیست، به طوری که بسیاری مطالعات به این نتیجه رسیده‌اند که خطر زوال ‌شناختی و دمانس [شامل بیماری آلزایمر] را افزایش می‌دهد. بنابراین دیابت ملیتوس نه تنها خطر دمانس را بالا می‌برد، درحقیقت میزان پیشرفت آن را نیز تا ۲ تا ۳ برابر افزایش می‌دهد. مکانیزم این اختلال کاملا شناخته شده نیست، اما این فرض وجود دارد که هیپرگلیسمی، مقاومت به انسولین، استرس اکسیداتیو و سیتوکین‌های التهابی، به طور جمع شونده‌ای به بد عملکردی شناختی منجر خواهند شد....

درحقیقت دیابت در سال ۱۹۷۶به دلیل عوارض بسیار مرتبط با آن به عنوان «نوع خاصی از پیرسازی شتاب‌یافته» توصیف شده است. همپوشانی آشکار میان دیابت ملیتوس و دمانس مطرح‌کننده این موضوع است که آلزایمر تنها یک اختلال نورولوژیک نیست، بلکه یک اختلال نورواندوکرین است که «استین» و همکاران‌اش واژه دیابت نوع ۳ را برای توصیف این بیماری مرکب برگزیدند.

● انسولین و مغز

اگر چه لازم است که گلوکز به بافت‌های محیطی منتقل شود، به نظر نمی‌رسد حضور انسولین برای انتقال گلوکز به مغز یا برای متابولیسم مغزی آن لازم باشد، بنابراین انسولین خود از خلال سد خونی ـ مغزی به وسیله فرآیندهای انتقال با واسطه گیرنده انسولین عبور می‌کند. این مکانیسم انتقال اشباع شدنی است، یعنی پس از دوره‌های طولانی‌مدت از وجود غلظت انسولین اضافی (هیپرانسولینمی) در محیط، مانند آنچه در وضعیت قبل از دیابت و دیابت نوع دو دیده می‌شود، تنظیم مکانیسم انتقال با واسطه گیرنده افت می‌کند، بنابراین انتقال انسولین به مغز و مایع مغزی نخاعی کاهش می‌یابد.

علاوه بر انسولین، فاکتور رشد شبه انسولین نوع یک (IGF-۱) نیز در مغز حضور دارد و برای رشد و عملکرد طبیعی سیستم مرکزی عصبی لازم است. گیرنده‌های انسولین و IGF-۱ در سراسر مغز، روی نورون‌ها و آستروسیت‌ها قرار گرفته‌اند. دو ناحیه از مغز که برای یادگیری و حافظه حیاتی هستند (هیپوکامپوس و هیپوتالاموس)، حاوی تعداد زیادی از این گیرنده‌های انسولینی هستند، به طوری که نشان داده شده تجویز انسولین به صورت داخل بینی در انسان‌ها باعث افزایش فعالیت حافظه می‌شود.

همان‌طور که ذکر شد، انسولین برای متابولیسم مغزی گلوکز لازم نیست، اما شاید مناطق خاصی در مغز وجود داشته باشد که انسولین باعث تحریک پروسه‌های متابولیکی مربوط به گلوکز در آنها شود. در مدل‌های حیوانی نشان داده شده که انسولین بر مصرف گلوکز در هیپوتالاموس و لوکوس سرولئوس تاثیرگذار است. روند یادگیری نیز به افزایش ابراز گیرنده‌های انسولین در سیستم مرکزی عصبی منجر خواهد شد، بنابراین این نظریه تقویت می‌شود که حضور و فعالیت انسولین در مغز نقشی اساسی در یادگیری و حافظه ایفا خواهد کرد. همچنین ممکن است در نوروترانسمیترهای سیستم مرکزی عصبی نیز همکاری داشته باشد، خصوصا استیل‌کولین و نوراپی‌نفرین که هر دو برای شناخت طبیعی و سلامت مغز حیاتی هستند.

● مقاومت به انسولین و دمانس

به نظر می‌رسد نواقص زیادی در علامت‌دهی انسولین در مغز بیماران مبتلا به آلزایمر وجود داشته باشد که به کاهش مصرف گلوکز و متابولیسم انرژی منجر خواهد شد. همان‌طور که دیابت تیپ دو با مقاومت محیطی انسولین مرتبط است، آلزایمر نیز با مقاومت مغزی انسولین مواجه است. در اوایل بروز آلزایمر، برداشت ناکافی انسولین و علامت‌دهی ناقص در مغز دیده می‌شود که نشانه‌ای از مقاومت به انسولین محسوب می‌شود. از سویی، افزایش گیرنده‌های انسولین در مغز بیماران مبتلا به آلزایمر مشاهده شده که به احتمال زیاد به عنوان پاسخ جبرانی مقاومت به انسولین محسوب می‌شود.

در مجموع، اختلال در سیگنال‌دهی انسولین، اثرات خاصی در بیماران مبتلا به آلزایمر دارد. یک تئوری بیان می‌کند که کاهش غلظت انسولین در سیستم مرکزی عصبی باعث افت سطوح استیل‌کولین و جریان خون مغزی می‌شود.

اخیرا سرامیدها (Ceramid) که خانواده‌ای از چربی‌ها هستند، توجهات زیادی را به سوی نقش بالقوه آنها در مقاومت به انسولین و دمانس جلب کرده است. سرامیدها در حضور التهاب که در چاقی، دیابت تپ دو و آلزایمر شایع هستند، تولید می‌شوند. از آنجا که سرامیدها به راحتی از سد خونی ـ مغزی عبور می‌کنند، در مقاومت به انسولین شرکت می‌کنند، بنابراین توجه محققان در این ناحیه متمرکز شده که مهار سنتز سرامید می‌تواند از مقاومت به انسولین با واسطه چاقی جلوگیری کند. انسولین داخل بینی: همان‌طور که پیشتر اشاره شد، تجویز انسولین به صورت داخل بینی عملکرد حافظه را در انسان‌ها بهبود می‌بخشد.

به طور مثال «ریجز» و همکاران وی دریافتند که در مقایسه با دارونما، تجویز ۲۰ واحد انسولین داخل بینی دو بار در روز باعث ارتقای وضعیت عملکرد و توجه بیمار خواهد شد. این محققان همچنین دریافتند که تجویز انسولین داخل بینی باعث تغییر گلوکز ناشتای پلاسما و انسولین نخواهد شد و به این معناست که تجویز انسولین به صورت داخل بینی باعث رساندن مستقیم انسولین به سیستم مرکزی عصبی خواهد شد، بدون آنکه اثرات محیطی داشته باشد. از دیگر درمان‌های استفاده شده می‌توان به آگونیست‌های گاما-PPAR و انجام ورزش‌های آیروبیک اشاره کرد.

● و در نهایت اینکه...

مطالعات فشرده و متمرکزی در جریان است تا خصوصیات دیابت نوع ۳ بیشتر و بهتر شناخته شده و استراتژی‌های درمانی و پیشگیرانه پیشرفته‌ای به کار گرفته شوند. امروزه، درمان اختصاصی با کارایی ثابت شده در پیشگیری از زوال شناختی یا آلزایمر در بیماران مبتلا به دیابت وجود ندارد، بنابراین مدیریت اختلالات شناختی در بیماران مبتلا به دیابت، مشابه آن چیزی است که برای بیماران غیردیابتی نیز به کار می‌رود و توجه ویژه به کنترل قند و عوامل خطر قلبی عروقی معطوف است.

این همان رویکردی است که در حال حاضر برای جلوگیری از عوارض مرتبط با دیابت ضروری است. با وجود آنکه گزینه‌های درمانی خاصی در دسترس نیستند، رویکرد منطقی کنونی به کنترل قند و مدیریت دقیق عوامل خطر قلبی عروقی مانند افزایش چربی خون و پرفشاری خون تاکید دارند.

منبع:

US Pharmacist, ۲۰۱۰; ۳۵ (۵): ۳۶ - ۴۱.

دکتر شادی کلاهدوزان