تکبر سرچشمه بدبختی ها

▪ غرور و تکبر چگونه می تواند انسان را از اوج عظمت به حضیض ذلت و خواری بکشاند؟
ـ مهمترین نکته تربیتی که از داستان «ابلیس و آفرینش آدم» که در سوره های مختلف قرآن آمده، استفاده می …

غرور و تکبر چگونه می تواند انسان را از اوج عظمت به حضیض ذلت و خواری بکشاند؟

ـ مهمترین نکته تربیتی که از داستان «ابلیس و آفرینش آدم» که در سوره های مختلف قرآن آمده، استفاده می شود. همان سقوط وحشتناک «ابلیس» از آن مقام والایی که داشت، به خاطر کبر و غرور است!

می دانیم، «ابلیس» از فرشتگان نبود (همان گونه که از آیه ۵۰ سوره «کهف» استفاده می شود) و آن چنان ارتقاء مقام درسایه اطاعت فرمان خدا پیدا کرده بود که در صفوف فرشتگان قرار داشت، حتی بعضی می گویند: معلم فرشتگان بود، و طبق آنچه از «خطبه قاصعه درنهج البلاغه» استفاده می شود، هزاران سال پرستش خدا کرده بود، اما همه این مقامات را به خاطر یک ساعت تکبر وغرور از دست داد، و آن چنان گرفتار تعصب و خودپرستی شد که، حتی در مقام عذرخواهی و توبه برنیامد، بلکه، همچنان به کار خود ادامه داد. و در جاده لجاجت آنچنان ثابت قدم ماند، که تصمیم گرفت مسئولیت شرکت در جرم همه ظالمان و گنهکاران از فرزندان آدم را به عنوان یک وسوسه گر، بپذیرد، و معادل کیفر و عذاب همه آنها را یک جا تحمل کند! این است نتیجه خودخواهی و غرور و تعصب و خودپسندی و استکبار، نه تنها ابلیس که با چشم خود انسانهای شیطان-صفتی را دیده ایم، یا شرح حال آنها را در صفحات سیاه تاریخ مطالعه کرده ایم که، هنگامی که بر مرکب غرور و تکبر و خودخواهی سوارشدند، دنیایی را به خاک و خون کشیدند، گویی پرده ای از خون و جهل، چشمان ظاهر و باطن آنها را از کار انداخته، و هیچ حقیقتی را مشاهده نمی کنند، دیوانه وار در راه ظلم و بیدادگری گام برمی دارند و سرانجام خود را در بدترین پرتگاهها ساقط می کنند. این استکبار و غرور، آتش سوزان و وحشتناکی است، همان گونه که انسان ممکن است سالیان دراز زحمت بکشد و خانه، وسایل و سرمایه ای برای زندگی فراهم سازد، ولی محصول آن را تنها با یک شعله آتش در چند لحظه تبدیل به خاکستر کند، همچنین کاملا امکان پذیر است که محصول اطاعت هزاران سال را با ساعتی استکبار و غرور دربرابر خدا از دست دهد، چه درسی از این گویا و تکان دهنده تر؟!

عجب این که او حتی به این نکته روشن نیز توجه نداشت که آتش برخاک برتری ندارد چرا که منبع همه برکات گیاهان، حیوانات، معادن، محل ذخیره آبها خلاصه سرچشمه پیدایش هرموجود زنده ای خاک است ولی کار آتش سوزندگی و در بسیاری از مواقع ویرانگری است. علی(ع) در همان «خطبه قاصعه» (خطبه ۱۹۲ نهج البلاغه) از ابلیس به عنوان «عدوالله» (دشمن خدا) و «امام المتعصبین و سلف المستکبرین» (پیشوای متعصبان لجوج، و سرسلسله مستکبران) نام برده، می گوید: «به همین جهت خداوند لباس عزت را از اندام او بیرون کرد، و چادر مذلت بر سر او افکند».

سپس اضافه می کند: «آیا نمی بینید چگونه خداوند او را به خاطر تکبرش کوچک کرد؟ و به خاطر برتری جوئیش پست ساخت؟ در دنیا رانده شد و عذاب دردناک در سرای دیگر برای او فراهم ساخت» (الاترون کیف صغره الله بتکبره و وضعه بترفعه فجعله فی الدنیا مدحورا و اعد له فی الاخره سعیرا» (۱)

۱) تفسیر نمونه، جلد ۱۱، صفحه ۹۰ .