ویتامین ها را ننوشید,گاز بزنید

بررسی تولید, مصرف و مضرات آبمیوه صنعتی در ایران

با گرم شدن هوا، بازار آبمیوه هم داغ می‌شود که صد البته منبع خوشمزه‌ای برای رفع عطش است...

از آبمیوه‌فروشی‌های کنار خیابان گرفته تا یخچال سوپرمارکت‌ها که محل عرضه آبمیوه‌های صنعتی است، مشتریان طاق و جفت ایستاده‌اند تا برای خود و احیانا کودکانشان از این نوشابه‌های ویتامین‌دار بهره‌جویند. حال میان این همه اقلام موجود در بازار کدام را باید انتخاب کرد؟ روی بسته‌بندی‌ها نوشته شده: صددرصد طبیعی، بدون افزودنی، طعم واقعی و سرشار از ویتامین، بدون شکر. با این حال خیلی از ما نمی‌دانیم تا چه میزان می‌توان به آبمیوه‌های موجود در بازار اطمینان کرد و آنها را با خیال راحت دست کودکان داد؟ این سوالی است که بسیاری از ما داریم.

بر اساس آمارهای موجود هر شهروند ایرانی سالانه ۱۱ لیتر آبمیوه می‌خورد که در مقایسه با متوسط مصرف سرانه جهانی این فرآورده که حدود ۴۰ لیتر است، رقم قابل‌توجهی محسوب نمی‌شود. البته برخلاف دیگر آمارها از این عدد نباید خم به ابرو آورد. خوشبختانه با فراوانی انواع میوه‌های فصلی در کشور و طعم و مزه مناسب آنها، تمایل به تازه‌خوری میوه در ایران جزو سنت‌های خوبی است که حفظ شده است.

به طور کلی میوه‌های طبیعی و تازه دارای مواد مغذی مانند کلسیم ، آهن و ویتامین‌های A، C و B۱ است که برای رشد و نمو و انجام فعالیت‌های ضروری بدن لازم است. این ویتامین‌ها در آبمیوه تازه تهیه‌شده در منزل نیز وجود دارد اما آیا آنها را می‌توان در انواع صنعتی نیز یافت؟ به اعتقاد کارشناسان تغذیه مقدار ویتامین c در نوشیدنی‌های طبیعی بیشتر از انواع صنعتی است.

اسید اسکوربیک یا ویتامین c یک آنتی‌اکسیدان طبیعی است که در میوه‌ها و سبزیجات به‌خصوص مرکبات یافت می‌شود. این ویتامین در فرایند‌های واکنش سیستم ایمنی بدن و دیگر فرایندهای بیوشیمی، نقش و در تشکیل کلاژن و جذب آهن تاثیر چشمگیری دارد.

● آبمیوه یا کنسانتره

بسیاری از افرادی که نظر خوبی در مورد نوشیدنی‌های کارخانه‌ای ندارند معتقدند این نوشیدنی‌های مصنوعی با‌ ترکیباتی نظیر آب، شکر، اسانس و مواد نگهدارنده شیمیایی عرضه می‌شوند و ردی از میوه در آنها نیست اما این بدبینی همیشه هم ریشه در واقعیت ندارد.

حتما تا حالا آبمیوه را در بسته‌بندی‌های مختلف خریده‌اید و شاید روی بسته آن را هم نگاهی انداخته باشید: «حاوی حداقل ?? درصد کنسانتره میوه» و آب، بدون شکر افزوده و صددرصد طبیعی و یک جدول بلند بالا از ویتامین‌ها، چربی‌ها و آنتی‌اکسیدان‌ها، اما کنسانتره چیست؟

کنسانتره میوه، حاصل شستشو و آبگیری میوه و فیلتراسیون (حداقل در ۲مرحله) و تغلیظ پخت آبمیوه و انبار کردن آن در مخازن بزرگ است. در این فرایند آبمیوه برای شفاف شدن باید تمام فیبرها و آنتی‌اکسیدن‌های خود را پشت درام فیلترها یا استوانه‌های سرامیکی از دست بدهد و وقتی وارد برج‌های تغلیظ می‌شود تمام آب به انضمام اسانس‌ها و ویتامین‌های خود را در یک برج ?? متری و در درجه حرارت ??? درجه سانتی‌گراد از دست بدهد تا حجم آن به یک ششم تا یک‌هفتم کاهش‌یابد. ماده‌ای که از پایین برج به دست می‌‌آید کنسانتره نام دارد. کنسانتره در مخازن یا بشکه نگهداری می‌شود و سپس برای تولید آنچه آبمیوه نامیده می‌شود چند برابر قبل به آن آب و ویتامین اضافه و راهی بازار می‌کنند.

دکتر سهیل سریزدی، مشاور تغذیه در این خصوص می‌گوید: «کارخانجات آبمیوه‌سازی، به جای استفاده فوری از آبمیوه تازه، آن را تحت‌روش‌های حرارتی، به‌صورت کنسانتره یا آبمیوه تغلیظ‌شده درمی‌آورند تا ماندگاری آبمیوه بیشتر شود و بتوانند در هر زمان با اضافه کردن آب، نوشیدنی موسوم به آبمیوه را استحصال کنند. در فرایند تغلیظ، بخش مهمی از ویتامین‌های حیاتی موجود در میوه‌ها از بین می‌رود و محصول نهایی در واقع نوعی نوشیدنی میوه‌ای خواهد بود که به هیچ‌وجه خواص میوه اولیه را ندارد.»

به گفته دبیر انجمن تغذیه شهر بهتر است آبمیوه را به‌صورت تازه و طبیعی در منزل تهیه کرد و تیترهای تبلیغاتی مندرج روی آبمیوه‌های صنعتی مانند آبمیوه صددرصد طبیعی را نباید از نظر ارزش غذایی، ‌مترادف با آبمیوه تازه و خانگی دانست.»

● بسته‌بندی‌های مطمئن‌تر

صنعت آبمیوه در هر کشوری نقش اساسی در صنایع غذایی دارد. در تولید آبمیوه در صنعت از میوه‌های درجه ۲ و ۳ استفاده می‌شود. میوه‌های درجه یک هم گران‌قیمت هستند و هم مناسب برای تازه‌خوری.

بسته‌بندی‌های موجود در بازار شامل ظروف شیشه‌ای، فلزی و کارتنی(تتراپک و...)، کیسه‌های آلومینیومی ‌و بطری‌های پلاستیکی هستند. در کشورما بیشترین سهم بازار مربوط به بسته‌بندی‌های آلومینیومی ‌قابل‌انعطاف یا دوی پک است که در حجم‌های تک نفره در بازار با نام‌های تجاری کارخانه‌های متعدد موجود است.

ظروف تتراپک بیشترین سهم بازار جهانی را به خود اختصاص داده‌اند.یکی از ویژگی‌های عمده این نوع بسته‌بندی، انعطاف‌پذیری آن به شکل دلخواه تولیدکننده است. فرایند تولید این محصولات به گونه‌ای است که نیازی به پرکردن آبمیوه به صورت داغ و استفاده از بسته‌بندی‌های مقاوم به حرارت نیست. این موضوع به حفظ ارزش غذایی و ماندگاری مناسب انواع آبمیوه منجر می‌شود.

در تولید آبمیوه در بسته‌بندی تتراپک که عمر ماندگاری بالایی دارند، پس از بازسازی آبمیوه و طی فرایند حرارتی سریع که در حفظ حداکثر طعم وخواص تغذیه‌ای بسیار موثر است، وارد رول بسته‌بندی ۷ لایه موسوم به تتراپک یا بطری‌های پلاستیکی که از پیش با مواد شیمیایی مخصوص استریل شده‌اند، می‌شود تا در بسته پر شود. تمام این فرایند در محفظه‌ای بسته و به طور کامل استریل انجام می‌شود تا از رشد هر گونه میکروبی در بسته جلوگیری شود و عمر ماندگاری افزایش یابد.

● آبمیوه و مضرات آن برای دندان‌ کودکان

برخی والدین گمان می‌کنند مصرف آبمیوه‌های آماده برای بچه‌هایی که از خوردن میوه سر باز می‌زنند، می‌تواند بسیار مفید باشد در حالی که با عادت دادن کودک به این نوشیدنی‌ها نه‌تنها احتمال‌ چاقی ‌در‌ آنها ‌بالا می‌رود بلکه احتمال پوسیدگی دندان را نیز در آنها افزایش می‌دهد ‌و ‌باعث می‌شود کودک به جای خوردن میان‌وعده‌های مغذی‌تری مانند شیر و کیک یا مخلوط بستنی با میوه‌های تازه فقط کمی آب و شکر دریافت کند.

اغلب مردم نمی‌دانند به آبمیوه‌هایی که به صورت پاکتی و بسته‌بندی‌شده عرضه می‌شوند، درست به همان اندازه نوشابه‌های گازدار، شکر اضافه شده بنابراین مصرف آنها برای دندان‌ها زیان‌آور است. دندان‌پزشکان همواره به والدین هشدار می‌دهند نوشیدنی‌های میوه‌ای به مقدار زیاد به کودکان خود ندهید، چرا که میزان بالای اسید و شکر در این آبمیوه‌ها می‌تواند به دندان‌ آنها آسیب برساند و باعث پوسیدگی شود.مریم علیمردانی، دندان‌پزشک در این‌باره می‌گوید: «تنها نوشیدنی‌های سالم برای دندان‌ها آب و شیر هستند. کودکان نوشیدنی‌های میوه‌ای را در روز چند بار استفاده می‌کنند در حالی که این میزان فقط باید برای درمان بیماری مصرف شود و نوشیدن آبمیوه یک بار در هفته کفایت می‌کند.»

● مصرف مداوم آبمیوه و ابتلا به بیماری‌ها

طبق تحقیقات، میزان خشونت در نوجوانانی که نوشیدنی‌های صنعتی مصرف می‌کنند، برابر با کسانی است که نوشیدنی‌های الکلی می‎نوشند. به گزارش ساینس نیوز، مطالعات دانشمندان نشان داده میزان خشونت نوجوانانی که چند بطری نوشیدنی صنعتی طی روز می‌نوشند، تا ۱۵ درصد بیشتر از کسانی است که چنین نوشیدنی‌های فراوری‌شده را مصرف نمی‌کنند. بر اساس این تحقیقات، نوشیدنی‌های صنعتی علاوه بر کاهش آستانه تحمل نوجوانان، باعث آسیب‌های جدی دیگری به بدن می‌شوند. میزان فسفر و کربن در این نوشیدنی‌ها pH بدن را کاهش می‌دهد و باعث افزایش آسیب‌پذیری بدن مقابل بیماری‌های باکتری‌زا و ویروسی می‌شود.

● مصرف آبمیوه صنعتی را کم کنید

دکتر سعید حسینی

استادیار دانشکده تغذیه دانشگاه علوم پزشکی تهران

هدف ما از خوردن آبمیوه چیست؟ اگر از آن دسته افراد هستید که قصد دارید آبمیوه را جایگزین مصرف میوه و از آن طریق ویتامین لازم را جذب بدنتان کنید، باید گفت روش مناسبی نیست. به طور کلی، هر فرایندی که روی محصولات غذایی (چه در خانه و چه در کارخانه) انجام شود، مقداری از ارزش تغذیه‌ای آنها را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. این در مورد آبمیوه‌های صنعتی و خانگی هم صدق می‌کند.

یعنی امکان کم شدن برخی ویتامین‌ها مانند ویتامین C و ویتامین E در آبمیوه‌ها نسبت به میوه طبیعی وجود دارد، اما معمولا تغییری در میزان ویتامین‌های گروه B به وجودنمی‌آید. بنابراین در پی استریل و پاستوریزه کردن آبمیوه‌ها از ارزش غذایی‌شان کاسته می‌شود. گرچه نمی‌توان همه تولیدات آبمیوه‌های غیرخانگی و صنعتی را به یک چشم دید اما اغلب آبمیوه‌های موجود در بازار عصاره‌ای از میوه است. البته بعضی از آنها تکه‌های میوه دارند که آن را به آبمیوه طبیعی نزدیک‌تر می‌کند.

از نظر تغذیه‌ای مصرف آبمیوه‌های پالپ‌دار از سایر آبمیوه‌ها بهتر است چون پالپ آبمیوه‌ها سرشار از فیبر و برای بدن و پیشگیری از فشارخون بالا، بیماری‌های قلبی و عروقی و انواع سرطان‌ها بسیار مفید و موثر است، اما یک آبمیوه‌ خوب، سالم و طبیعی، الزاما نباید پالپ داشته باشد؛ همان‌طور که در حال حاضر آبمیوه‌های طبیعی و بدون پالپی در بازار وجود دارد که تمام ویژگی‌های یک آبمیوه‌ مغذی را دارند.

● آبمیوه طبیعی بنوشید

دکتر نسرین امیدوار

متخصص تغذیه، دانشیار دانشکده تغذیه دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

آبمیوه طبیعی از جمله نوشیدنی‌هایی است که می‌توان در بسیاری از مواقع آن‌را به جای میوه به افراد توصیه کرد. اگر آبمیوه‌های طبیعی به تنهایی و بدون هیچ‌گونه شیرین‌کننده‌ای نوشیده شوند، منبع خوبی از انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی هستند.

اما آنچه در بازار تحت‌عنوان آبمیوه عرضه می‌شود، انواع مختلفی دارد که خریداران آنها پیش از هر چیز باید به اطلاعاتی که روی بسته‌بندی آنها درج شده مراجعه کنند تا از میزان طبیعی بودن آن مطلع شوند.

برخی از آبمیوه‌های موجود در بازار فاقد کنسانتره میوه هستند؛ ترکیبی از آب و شکر و موادشیمیایی. در چنین مواقعی نوشیدن یک بطری آب‌معدنی قطعا انتخاب بهتر و هوشمندانه‌تری است.

در روزهای گرم مصرف آبی که قطرات لیمو نیز در آن چکانده شده باشد منبع بسیار مهم رفع عطش و نیاز آبی بدن است. آبمیوه‌های تازه که در خانه تهیه می‌شود و نوشیدن چای سیاه و سبز و مقدار اندکی قهوه برای رفع تشنگی و جبران آب بدن بهترین گزینه است.

اما ممکن است این نوشیدنی‌ها همواره در دسترس نباشد یا به دلایلی گرایش به خوردن آن وجود ندارد. در ‌این مواقع است که باید از میان بد و بدتر، بد را انتخاب کرد. به همین معنا، آبمیوه‌هایی که روی آن کلمه بدون شکر و بدون مواد نگهدارنده درج شده، بهتر هستند. فراموش نکنیم کنسانتره تشکیل دهنده اصلی آبمیوه طبیعی صنعتی است. پس باید توجه داشت از کنسانتره آن میوه نیز استفاده شده باشد. همچنین آبمیوه‌هایی که دارای نکتار و گوشت طبیعی‌اند به دلیل اینکه فیبر دارند و می‌توانند باعث تثبیت قند خون شوند بر انواع دیگر ارجح‌اند. در کل، آبمیوه‌ها ارزش غذایی زیادی ندارند، مخصوصا اگر شکر داشته باشند. این مواد باعث پوسیدگی دندان‌ها می‌شوند و قند و چربی‌خون را افزایش می‌دهند. اما در این میان مصرف آبمیوه‌هایی که غنی‌شده و ویتامین‌ها و مواد معدنی مفید به آن اضافه شده نیز میان دیگر آبمیوه‌ها انتخاب مناسب‌تری است. به این‌ترتیب، اگر افراد دسترسی و بودجه کافی برای تهیه این نوع آبمیوه‌ها داشته باشند، بهتر است نوع غنی‌شده آن که با ویتامین D، کلسیم و آهن که ارزش غذایی‌شان افزایش یافته انتخاب کنند.

جالب است بدانید اکثر آبمیوه‌ها دارای ویتامین c هستند اما همراهی نوعی که با‌ آهن غنی شده با این ویتامین باعث جذب بهتر آهن می‌شود.

فراموش نکنید حتی آبمیوه‌هایی که در خانه تهیه می‌شوند نیز جایگزین مناسبی برای میوه‌ها نیستند پس بهتر است میوه به صورت کامل مصرف شود.

سعیده علیپور