چابهار بهار مناطق آزاد

چابهار حرف های زیادی برای گفتن در دنیا دارد و نیازمند تقویت بنیه ها و زیرساخت ها است

منطقه آزاد چابهار یکی از ۵ نقطه جهان است که قابلیت تبدیل شدن به مگا پورت (Mega Port) را دارد. با توجه به موقعیت این بندر در صادرات و واردات و رفع نیاز کشور های آسیای جنوبی و ۱۱ کشور دیگر، منطقه چابهار نقطه ای استراتژیک، ارزان، مطمئن و سهل الوصول در مقایسه با دیگر کریدورهای ترانزیتی جهان به شمار می رود. این منطقه به وسیله شبکه حمل و نقل زمینی و هوایی از شمال به کشور های آسیای میانه و افغانستان، از شرق به پاکستان و از جنوب به اقیانوس هند متصل است. چابهار جزیره نیست، بلکه به سرزمین اصلی متصل است و در مسیر تجارت کشورهای خاور دور به خاورمیانه و شاخ آفریقا قرار گرفته است. به همین دلیل، می تواند نقش مهمتری نسبت به دیگر مناطق آزاد در زمینه ترانزیت کالا داشته باشد.

یکی از مهمترین اهداف مناطق آزاد تجاری-صنعتی، گسترش و جذب سرمایه گذاری ها - به ویژه سرمایه گذاری خارجی - است. در منطقه آزاد چابهار، بنگاه های سرمایه گذاری به علت کوچک بودن، توانایی استفاده از صرفه جویی های ناشی از مقیاس تولید را در مقابل سرمایه گذاری های بزرگ ندارند. همچنین با بررسی های انجام گرفته، مقدار سرمایه گذاری خارجی در منطقه چابهار بسیار اندک است.

یکی دیگر از ضعف های عمده مناطق آزاد کشورمان، خلاء های قانونی است. به علاوه، علیرغم تحولات اقتصادی-سیاسی گسترده کشور در سال های اخیر، هیچ گونه بازنگری در قانون مناطق آزاد رخ نداده است. بدتر آن که قوانین موجود یا رعایت نمی شوند یا به صورت سلیقه ای گزینش می شوند.

از سوی دیگر، سیاست گذاری های دولت و به طور کلی، نگرش دولت و مدیران دولتی به مناطق آزاد کشورمان، یکدست و شفاف نیستند. به همین دلیل، کاربری تعریف شده برای مناطق آزاد، طی دوره های زمانی مختلف تغییر می کند. برای نمونه می توان به کیش اشاره کرد که کاربری آن از گردشگری به صنعتی و سپس تجاری تغییر کرده است. مشکل دیگر آن است که بخش خصوصی در تدوین قوانین و مقررات مشارکت داده نمی شود، در حالی که می توان از طریق تعامل جدّی با بخش خصوصی، نظرات و تجربیات آنها را در اداره مناطق آزاد، خصوصاً چابهار و حل مشکلات و موانع توسعه این مناطق به کار گرفت.

بندر چابهار از نظر موقعیت جغرافیایی، تنها بندری است که برای پیوستن به بنادر بزرگ دنیا توجیه اقتصادی دارد. این موضوع، ظرفیت بالقوه بندر چابهار را نشان می دهد. اما با توجه به همه مزیت ها، قرار است به واسطه پیگیری فراوان مسؤولین منطقه و سرمایه گذاری های صورت گرفته، ظرفیت پذیرش کشتی های ۱۰۰ هزار تُنی در آینده ایجاد شود. هر روز که به جلو می رویم، مقادیر هنگفتی از سود را از دست می دهیم، چرا که بنادر دیگر - حتی در سطح منطقه - به سرعت در حال پیشی گرفتن از کشور ما هستند. چابهار دارای دو بندر است که به سازمان کشتیرانی تعلق دارند. این بنادر، به دلیل فاصله داشتن از یکدیگر و فقدان مالکیت خصوصی، مزیت چندانی برای منطقه آزاد چابهار ندارند، زیرا هزینه های اضافی، عملکرد بندر و متعاقباً عملکرد منطقه آزاد را تحت تأثیر قرار می دهند.

● راه حل چیست؟

با توجه به نتایج حاصل از صادرات و واردات منطقه آزاد چابهار و دیگر مناطق آزاد کشور به این نتیجه می رسیم که عدم دسترسی به اهداف صادراتی به دلیل بودن یا نبودن امکانات بالقوه و جغرافیایی این مناطق نیست. از طرف دیگر، پرداخت تسهیلات و اعتبارات، تابع سیاست های دولت است. در عین حال، نبود بندر با آبخور و تجهیزات بندری مناسب، به وضوح قابل مشاهده است.

با وجود این که سرمایه گذاری خارجی در مناطق آزاد ایران روندی بی ثبات دارد و مستلزم فراهم کردن تسهیلات و اعتبارات و برخورداری از مزیت ها و امکانات بالقوه است، اما به نظر نمی رسد منطقه آزاد چابهار با دارا بودن مزیت های بالقوه فراوان از این نظر مشکلی داشته باشد.

به گفته سرمایه گذاران در منطقه آزاد چابهار، موضوع اجرا و تعیین ارزش افزوده و بی توجهی به آن، بزرگترین مانع بر سر راه توسعه کارخانجات این منطقه است. حقوق و عوارض گمرکی - مانند تمامی وارد کنندگان محصولات خام و ساخته شده - در سرزمین اصلی محاسبه می شوند و در این رابطه، هیچ امتیازی برای تولید کنندگان منطقه آزاد در نظر گرفته نشده است.

با توجه به موارد فوق، پیشنهادات زیر برای ارتقای جایگاه منطقه چابهار و سایر مناطق آزاد کشور ارایه می شوند:

۱) به فعلیت رساندن امکانات بالقوه و معرفی آنها برای ترغیب سرمایه گذاران جهت حضور در این نواحی

۲) مقایسه میزان تسهیلات و اعتبارات لازم با مقدار موجود و جبران کمبودها

۳) واگذاری بندر چابهار به منطقه آزاد چابهار جهت استفاده مفید و توسعه بندر

۴) تقویت زیرساخت های مهمی همچون حمل و نقل ریلی و جاده های زمینی ترانزیتی

۵) ارتقای موقعیت فرا منطقه ای چابهار و جذب اتباع کشورهای هم جوار با توجه به علایق مشترک منطقه ای

۶) ایجاد زیرساخت های لازم برای رونق محور شرق با توجه به جایگاه راهبردی چابهار

۷) اتصال چابهار به شبکه گاز از طریق خط انتقال گاز بندر عباس-ایرانشهر جهت فراهم کردن امنیت انرژی.

مزیت ها و تسهیلات ارایه شده توسط مسؤولین چابهار با توجه به گسترش این مزیت ها در سایر مناطق آزاد جهان، نمی توانند انگیزه قابل توجهی برای جذب و حضور شرکت ها در این منطقه ایجاد کنند که باید تجدید نظرهای لازم در مورد آنها صورت گیرد.