جراحی رویایی برای حالت چشم ها

حتما افرادی را دیده اید که چشم های شان به شکل ترسناکی از حفره چشم بیرون زده است و قیافه ای وحشتناک پیدا کرده اند در عین دلسوزی برای این افراد از خودتان پرسیده اید چرا این ها چنین مشکلی دارند و آیا راهی برای درمان شان وجود دارد

حتما افــرادی را دیده‌ایــد که چشم‌های‌شان به شکل ترسناکی از حفره چشم بیرون زده است و قیافه‌ای وحشتناک پیدا کرده‌اند. شاید در عین دلسوزی برای این افراد از خودتان پرسیده باشید چرا این‌ها چنین مشکلی دارند و آیا راهی برای درمان‌شان وجود دارد؟ روش درمان این افراد یکی از نتایج پیشرفت‌های باورنکردنی علم پزشکی در دهه‌های اخیر است که حتی درمان بسیار دشوار چنین بیمارانی را هم امکان‌پذیر کرده است؛ درمانی که با کمک دستگاهی به نام آندوسکوپ از یک ‌رویا به واقعیت تبدیل شده است. برای آشنایی بیشتر با این شیوه درمانی و درمان این بیماران خاص پای صحبت‌های دکتر محسن نراقی نشستیم که بسیاری از شما با سوابق درخشان علمی ایشان آشنا هستید. دکتر نراقی، متخصص جراحی گوش و حلق و بینی، فلوی فوق تخصصی جراحان بینی، مدرس آکادمی جراحان پلاستیک و ترمیمی صورت وعضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران هستند.

● مختصری درباره آندوسکوپ

بسیاری از افراد نام آندوسکوپ و جراحی‌های آندوسکوپیک را شنیده‌اند. پیشرفت‌های صورت‌گرفته در عرصه جراحی‌های آندوسکوپیک در محدوده بینی و سینوس آنقدر چشمگیر بوده که بسیاری از جراحی‌های سابقا سنگین با کمک آندوسکوپ با کمترین مشکل قابل انجام است. در حال حاضر محدوده این جراحی‌ها از بینی و سینوس فراتر رفته و به اعضای مجاور نیز گسترش یافته است یعنی در حال حاضر بسیاری از مشکلاتی که مثلا در کاسه چشم وجود داشته با جراحی آندوسکوپیک بدون برش قابل انجام است. در این جراحی ما با کمک آندوسکوپ وارد بینی شده و فقط روی قسمت‌های هدف کار می‌کنیم و دیگر به بافت‌های سالم دیگر کاری نداریم. در واقع از یک راه میانبر می‌رویم و بافت اضافی برنمی‌داریم.

● آندوسکوپ چیست؟

دستگاه آندوسکوپ شامل یک لوله فلزی بسیار باریک به ضخامت حداکثر ۴ میلی‌متر است. در این ۴ میلی‌متر هم دوربین است، هم یک منشور که با کمک آن زوایای مختلف را با دوربین می‌توانیم ببینیم و علاوه بر این رشته‌های فیبر نوری قرار دارند که نور محل را تامین کرده و لنزهایی که درشت‌نمایی ایجاد می‌کنند. پس در آندوسکوپ منشور، دوربین، لنز و نور وجود دارد. در انتهای این لوله یک مانیتور است که تصویر را روی آن می‌بینیم و یک منبع نور که نور سر آندوسکوپ را تامین می‌کند. ما روی مانیتور می‌توانیم تصویر بسیار دقیق و خوبی را از ظریف‌ترین جزئیات داخل بینی یا هر عضو دیگری که ارائه می‌کند ببینیم.

● آندوسکوپی بینی

آندوسکوپی بینی از آندوسکوپی سایر نقاط بدن سخت‌تر است چون با محلی سروکار داریم که عناصر حیاتی و مهمی همه کنار هم قرار دارند مثل عصب بینایی، مغز و شریان‌های حیاتی. در نتیجه جراح باید آناتومی آن ناحیه را بسیار خوب بلد باشد. بعد این‌که سینوس‌های هیچ ۲ نفر آدمی مثل هم نیست و جراح باید این اختلافات آناتومیک را بداند. دیگر این‌که این ناحیه از پرخون‌ترین نواحی بدن است. تصور کنید آندوسکوپ به جایی خورده و خونریزی ایجاد شده، حالا باید آندوسکوپ را خارج کرده، ناحیه را تمیز کنیم و دوباره عمل را ادامه بدهیم. جراح حین جراحی گاهی تا هزار بار باید این کار را انجام دهد. در نتیجه جراح باید بسیار با حوصله باشد. از طرف دیگر کوچکی محیط جراحی بینی و سینوس هم بر مشکلات کار می‌افزاید.

● جراحی هنری

اگر کسی مهارت جراحی آندوسکوپیک را داشته باشد می‌تواند کارهای جراحی بی‌نظیری انجام دهد که از آن با عنوان نوعی کار هنری یاد می‌شود. در واقع آندوسکوپ تحول عظیمی در جراحی‌های ناحیه بینی و سینوس ایجاد کرده است. ابتدا آندوسکوپ برای حل مشکلات سینوس، پولیپ و... استفاده می‌شد اما در حال حاضر محدوده کاربرد آن به‌مراتب گسترده‌تر شده است مثلا بیمارانی که انسداد مجاری اشکی دارند به‌جای این‌که از بیرون برش بدهیم و کلی برای بیمار مشکل ایجاد کنیم می‌توانیم با آندوسکوپ انسداد را برطرف کنیم.

● درمان بیرون‌زدگی چشم

در بیمارانی که به‌دلیل بیماری گریوز چشم‌ها بیرون زده است با کمک جراحی آندوسکوپیک می‌توان مشکل را به میزان قابل ملاحظه‌ای برطرف کرد. در انسان سینوس‌هایی در اطراف چشم‌ها قرار دارند. ما در این موارد فضای سینوس را به چشم قرض می‌دهیم. فرض کنید ۲ اتاق داریم که فضای کمی در اختیار ما می‌گذارند. حالا اگر ما دیوار را برداریم، ۲ اتاق یکی شده و جا بازتر می‌شود. ما فضای سینوس‌های کنار چشم را به چشم قرض می‌دهیم تا محتویات چشم داخل این فضای جدید باز شوند.

● روش‌های قدیمی جراحی

قبلا روش‌های جراحی برای تصحیح مشکل بیرون‌زدگی چشم‌ها بسیار سنگین و تهاجمی بود، بنابراین ما فقط زمانی بیماران مبتلا به گریوز را جراحی می‌کردیم که وضعیت بیمار خیلی حاد باشد اما در حال حاضر خوشبختانه با پیشرفت روش‌های جراحی، بیماران با شدت کمتر و بیرون‌زدگی خفیف‌تر چشم‌ها را هم می‌توانیم به راحتی جراحی کنیم یا در مورد تومورها باید گفت امروزه می‌توان بسیاری از تومورهای وسیع قاعده جمجمه مثل آنژیوفیبروم را با آندوسکوپ جراحی کرد در صورتی که قبلا باید بیمار جراحی وحشتناک و بسیار سنگینی را تحمل می‌کرد.

● جراحی تصحیح وضعیت چشم

در این جراحی ما با آندوسکوپ وارد بینی شده و دیواره سینوس اتموئید را که در گوشه داخلی چشم و بالای بینی قرار دارد برمی‌داریم ولی فضای سینوس اتموئید به تنهایی کافی نیست. در نتیجه مجبوریم وارد سینوس فک بالا شده و سقف سینوس را هم برداریم. من در مقاله‌ای که در سال ۲۰۰۵ ارائه کردم در روش کلاسیک این جراحی تغییری ایجاد کردم که با این روش جدید تقسیم فضا و جایگیری محتویات چشم وضعیت متعادل‌تری پیدا می‌کند. نکته مهم این‌که خود حفره و کره چشم به هیچ وجه دستکاری نمی‌شود. جراح باید بسیار دقت کند تا آسیبی به کره چشم، اعصاب، عروق و عضلات اطراف چشم وارد نشود. در نتیجه تسلط جراح بر جراحی آندوسکوپیک و دانش کافی در مورد آناتومی ناحیه کاملا ضروری است، چون اگر جراح مهارت کافی در انجام این جراحی نداشته باشد، جراحی آندوسکوپیک در آن ناحیه می‌تواند بسیار پرعارضه از کار درآمده و حتی باعث نابینایی شود. بنابراین بیمار باید از عوارض احتمالی این جراحی اطلاع داشته باشد.

● علل بیرون‌زدگی چشم

معمولا شایع‌ترین علت بیرون‌زدگی چشم بیماری گریوز است اما علل دیگری هم ممکن است باعث این مشکل بشوند مثلا وجود تومور در پشت چشم یا این‌که کره چشم از سمت سینوس تحت فشار باشد ولی تفاوت در این است که در این موارد اخیر بیرون‌زدگی چشم یکطرفه و غیرقرینه است درحالی‌که در بیماری گریوز بیرون‌زدگی چشم عمدتا در دوطرف است.

● افرادی با مشکلات دیگر

به ندرت پیش می‌آید بیمارانی که مشکل خاصی مثل گریوز ندارند به ما مراجعه کرده و می‌خواهند وضعیت چشم‌ها را تغییر بدهند. این بیماران باید بدانند که نیازی به جراحی ندارند و دلیلی هم ندارد تحت چنین جراحی دشواری قرار بگیرند.

● بیرون زدگی چشم

بیماری نسبتا شایعی وجود دارد به نام بیماری گریوز که در آن تیروئید به‌شدت پرکار می‌شود. این بیماری بیشتر در خانم‌های جوان دیده شده و یک منشا خود ایمنی دارد(یعنی سیستم ایمنی، برخی سلول‌های بدن را بیگانه فرض کرده و علیه آن وارد عمل می‌شود). بیمار وقتی در فاز حاد این بیماری قرار دارد دچار تپش قلب، تعرق زیاد و ‌تحمل نکردن گرما بوده و سطح هورمون‌های تیروئیدی در خون آن‌ها بسیار بالاست. وقتی بیماری تشخیص داده شد با دارو درمان شده و تحت کنترل در می‌آید اما این بیماران وقتی از لحاظ هورمونی مشکل‌شان برطرف شد با عوارضی ماندگار دست به گریبان خواهند بود. یکی از آن‌ها بیرون‌زدگی چشم است. علت این مسئله رسوبات ناشی از بیماری در چشم است. این رسوبات باعث می‌شود حجم کاسه چشم محدود شده و دیگر کره چشم داخل حفره آن جای نگیرد. در نتیجه کره چشم جلوتر می‌آید و چشم حالت بیرون زده پیدا می‌کند.این بیماران چهره ناخوشایند و ترسناکی پیدا کرده و اغلب در روابط اجتماعی دچار مشکل می‌شوند. علاوه بر این بازماندن پلک‌ها به‌دلیل جلوتر بودن چشم باعث می‌شود قرنیه به‌خوبی مرطوب نشده و فرد مستعد زخم قرنیه و عفونت شود.