ایدز, طاعون قرن

از مامور اطلاعات بیمارستان که سراغ بخش عفونی و ایدز را می گیرم, نگاهش تغییر می کند و کمی دلسوزی توام با سرزنش چاشنی آن می شود

از مامور اطلاعات بیمارستان که سراغ بخش عفونی و ایدز را می‌گیرم، نگاهش تغییر می‌کند و کمی دلسوزی توام با سرزنش چاشنی آن می‌شود.

با طی کردن مسافتی نه‌چندان کوتاه در محوطه سر سبز و پر از درخت بیمارستان امام خمینی، ساختمان قدیمی از پشت انبوه درختان خود را نشان می‌دهد، بیش از نیم قرنی از عمرش می‌گذرد! لوح کاشیکاری شده وسط دیوارهای آجری معرفی می‌کند: بخش بیماری‌های عفونی!

در طول راه به این فکر می‌کنم که آیا مبتلایان به ایدز یا خانواده‌هایشان که از این مسیر برای رسیدن به بخش عفونی عبور می‌کنند، سرسبزی محوطه را می‌بینند یا فقط روزهایی را می‌شمرند که به پایان راه باقی مانده است.

با ورود به بخش، بوی مواد ضدعفونی‌کننده مشام را پر می‌کند؛ چند نفری در راهروهای بخش منتظر گرفتن خدمات هستند و وجود آنها در طبقه اول بخش و به صورت سرپایی نشان می‌دهد طاعون قرن هنوز آن روی خود را به آنها نشان نداده و تا بستری شدن در طبقه دوم راه کم یا زیادی در پیش دارند.

صحبت‌های جوان ۳۰ ساله که ۵ سال از مبتلا شدنش می‌گذرد، با زوج جوانی که ظاهرا به تازگی متوجه ابتلای مرد به HIV شده‌اند، توجه را به خود جلب می‌کند: اصلا نگران نباشید، این بیماری با سرماخوردگی و سردرد و بیماری‌های دیگر هیچ فرقی ندارد، مهم این است که به خودت برسی... .

با ورود ۲ کودک و ۲ نوزاد با ۲ پرستار یا کسانی شبیه به پرستارها حرف‌های مرد ۳۰ ساله و نگاه‌های پر از نگرانی زوج جوان را رها می‌کنم و نگاه کنجکاوم را به آن کودکان می‌دوزم؛ ولی دانستن این که این کودکان از یکی از مراکز بهزیستی برای معاینه ماهیانه و گرفتن دارو آمده‌اند و آن ۲ خانم هم مربی آنها هستند و نه پرستار، چندان خوشایند نیست، هرچند می‌دانی اگر مبتلا نبودند، بودنشان آنجا معنایی نداشت ولی نمی‌خواهی باور کنی!

نگاه معصوم دختر ۵ ساله به چشمان مربی‌اش است و ترس از سوزن‌های نمونه‌گیری که هنوز بعد از چند سال برایش عادی نشده، در نگاهش موج می‌زند.

بیماری ایدز پدر و مادرش را از بین برده و هیچ کدام از اقوام دور و نزدیک حاضر به نگهداری کودکی که ممکن است برای آنها خطر ابتلا به این بیماری را داشته باشد، نیستند و به ناچار مهشید کوچک در یکی از مراکز بهزیستی و در کنار مصطفی که حدودا ۳ ساله است و ۲ نوزاد ۶ ـ‌۵ماهه که همه سرگذشتی مشابه او دارند، به صورت تقریبا ایزوله زندگی می‌کند.

● ایدز چیست؟

ایدز بیماری‌ای است که از ویروسی به نام ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV) منتقل می‌شود.این ویروس به‌تدریج قدرت دفاعی بدن را کم می‌کند، به طوری که فرد طی سال‌ها به انواع عفونت‌ها و سرطان‌ها مبتلا می‌شود.

آلودگی با ویروس (اچ.آی.وی) دارای دو مرحله است، مرحله اول که دوره نهفته بیماری است و فرد آلوده دچار بیماری واضحی نیست؛ در این مرحله که تا سال‌ها ادامه خواهد داشت وجود ویروس فقط از طریق آزمایش خون قابل اثبات است و فرد در ظاهر کاملا سالم به نظر می‌رسد.

در مرحله بعد علائم بیماری بتدریج ظاهر می‌شوند و تمام اعضای بدن بیمار بتدریج درگیر بیماری می‌شوند. این مرحله‌ای است که آن را ایدز می‌نامیم.

در حال حاضر زمان متوسط بین عفونت با HIV و ظهور علائم ایدز ۱۰ سال است. (دوره کمون) این زمان به مقدار زیاد از فردی به فرد دیگر متفاوت است و به عوامل بسیار ازجمله وضعیت سلامتی، تغذیه، ورزش، روحی‌-روانی و رفتارهای فرد بستگی دارد. در حال حاضر با تجویز درمان‌های موجود که تکثیر ویروس را مهار می‌کنند، می‌توان سرعت ضعیف شدن دستگاه ایمنی را کند کرد. همچنین می‌توان از بعضی از بیماری‌های همراه با ایدز پیشگیری یا آنها را درمان کرد. بنابراین تشخیص زودرس آلودگی به HIV امکان انتخاب‌های بیشتر درمانی و پیشگیری را فراهم می‌آورد.

اگرچه در شروع همه‌گیری بیماری ایدز شایع‌ترین راه‌های آلودگی استفاده از سرنگ‌های آلوده و فرآورده‌های خونی آلوده به ویروس بود، اما با گسترش این بیماری اکنون ارتباط جنسی شایع‌ترین راه آلودگی است.

اولین مورد بیماری ایدز در ایران در سال ۱۳۶۵ در یک کودک ۶ ساله هموفیل که از فاکتورهای انعقادی وارداتی آلوده به ویروس ایدز استفاده کرده بود، مشاهده شد و تاکنون در کشور بیش از ۲۰ هزار نفر مبتلا به ایدز شناخته شده‌اند و تخمین زده می‌شود میزان مبتلایان به ایدز در کشور بین ۶۰ تا ۸۵ هزار نفر باشد.

الگوی اپیدمیولوژیک ابتلا به ایدز در کشورهای مختلف متفاوت است؛ در کشور ما بیشترین مبتلایان به ایدز از طریق اعتیاد تزریقی بوده است، ولی به طور کلی در دنیا ابتلا به ایدز از طریق مسائل جنسی بیشتر است.

در گذشته جوانان یکی از گروه‌هایی به شمار می‌رفتند که به مراتب در مقابل HIV و ایدز ایمن‌تر بودند، اما امروزه بیش از نیمی از افرادی که آلوده می‌شوند را جوانان زیر ۲۵سال تشکیل می‌دهند. در این میان دختران نسبت به پسران به میزان بیشتری و در سنین پایین‌تری در معرض خطر آلودگی به HIV قرار گرفته‌اند.

● مرگ تدریجی یک رویا

مریم، پرستار جوانی است که تنها یک اتفاق ساده و پیش‌پاافتاده تمام آرزوهایش را بر باد داده است. شاید اگر ۶ سال پیش می‌دانست روزگار چنین سرنوشتی برایش رقم زده است، هیچ گاه از پذیرفته شدن در رشته‌ای که از دوران کودکی رویایش بوده است، این چنین خوشحال نمی‌شد.

ضعف جسمانی‌اش را ابتدا به حساب شب بیداری‌ها و گذراندن شیفت‌های کاری پشت سر هم گذاشت؛ اما اوضاع از آنچه فکر می‌کرد بدتر بود. قوای جسمانی‌اش روز به روز تحلیل می‌رفت. یکی از پزشکان بیمارستان به او پیشنهاد آزمایش خون داد، آزمایشی کامل. جواب آزمایش اما تلخ‌تر از آن بود که آن دکتر و دیگر همکارانش باور کنند: ایدز!

کاخ آرزوهایش به یکباره ویران شده بود، نگاه‌های پر از شک و ظن اطرافیان آزارش می‌داد، تمام روزها و لحظه‌هایی را که با بیماران گذرانده بود مرور کرد و بالاخره یادش آمد روزی را که به یک بیمار آمپولی تزریق کرده بود و وقتی می‌خواست سرپوش سرنگ را بگذارد و آن را دور بیندازد، سرنگ آغشته به خون بیمار به انگشتش فرو رفته بود و این پایان روزهای شیرینی بود که انتظارش را داشت.

سرگذشت این پرستار جوان تنها نمونه‌ای از صدها سرگذشتی است که فقط و فقط عدم آگاهی، عدم آموزش و بی‌توجهی به مسائل بخش بهداشت و درمان، رقم زده است.

در بخش عفونی از امنیت پرستاران خبری نیست؛ بارها اتفاق افتاده که بیماران معتاد مبتلا به HIV، برای گرفتن سرنگ یا گرفتن مرفین بیشتر پرستاران را مورد تهدید قرار داده‌اند و آنها نیز برای حفظ جان خود، خواسته بیمار را برآورده کرده‌اند. البته اینگونه بیماران مشکلات اجتماعی خودشان را دارند و ضرورت دارد که در کنار خدمات پرسنل بیمارستانی، یک مددکار اجتماعی به همراه نیروی انتظامی، وظیفه برقراری امنیت را در بخش بر عهده گیرند.

● مثلث اعتیاد، زندان، ایدز!

جلوی در اتاقش ۲ سرباز نشسته‌اند، شاید می‌ترسند فرار کند، از جلوی در نگاهش می‌کنم و اولین چیزی که نظرم را جلب می‌کند زنجیر نقره‌ای رنگی است که پایش را به لبه تخت بسته است، شلوارش مثل لباس زندانیان است.

۳ سال است زندانی شده و حدود۶ـ‌ ۵ ماهی تزریقی بوده است و معلوم نیست ویروس را در زندان از چه کسی گرفته و یا چند نفر دیگر را هم مبتلا کرده است.

بیشتر بیماران مبتلا به ایدز بستری در بیمارستان امام خمینی معتاد هستند و مهم‌ترین مشکلی که بیشتر این بیماران عنوان می‌کنند، درد ناشی از نرسیدن مواد مخدر است که بعضی از آنها با خواهش و یا حتی تهدید درخواست ‌تزریق مسکن مرفین می‌کنند ولی در این زمینه کاملا محدودیت وجود دارد.با توجه به این که ‌به هر بخش تنها سهمیه محدود مرفین اختصاص داده می‌شود، این گونه نیست که به هر بیماری هر زمان که احساس نیاز کند، مرفین تزریق شود، چرا که قرار بر این نبوده که در بیمارستان‌های ما، مرفین جایگزینی برای مصرف مواد مخدر معتادان باشد و تنها به‌دلیل اثر ضددرد بودن آن در بیماران خاص مورد استفاده قرار می‌گیرد.

بیماران HIV بستری در بیمارستان امام و حتی سایر مراکز درمانی این‌چنینی که در بیشتر موارد معتاد هستند، دائما مواد مخدر می‌خواهند و از آنجا که این گونه خواسته‌هایشان برآورده نمی‌شود، همیشه معترضند.

در ۲ آمار متناقض که چندی قبل منتشر شده است مدیرکل بهداشت و درمان سازمان زندان‌ها و اقدامات تامینی گفته در ۲۰ درصد زندانیان کشور همزمان دو بیماری سل و ایدز با هم دیده شده است، در حالی که رئیس سازمان زندان‌های کشور در گفتگو با مهر اعلام کرد که تنها ۷/۱درصد زندانیان به ویروس HIV مبتلا هستند.

حتی اگر در دید خوشبینانه‌اش آمار دوم را بپذیریم، از آنجا که هیچ گاه خرید و فروش مواد مخدر در زندان‌ها به صفر نرسیده است، همچنان خطر شیوع ایدز در بین زندانی‌ها وجود دارد. از بخش عفونی بیمارستان امام خمینی خارج می‌شوم، چهره تک‌تک آدم‌هایی که اینجا دیده‌ام لحظه‌ای از جلوی چشمانم کنار نمی‌رود، نه آن کودکان معصوم که بدون هیچ گناه و اشتباهی با این بیماری به دنیا آمده‌اند و نه کسانی که قربانی یک اشتباه یا رفتارهای پرخطر خودشان شده‌اند و نه کسانی که در این دو گروه جایی ندارند و حتی خودشان هم نمی‌دانند که کجا و چطور به این بیماری مبتلا شده‌اند.

الهام طباطبایی