انرژی های پاك و ضرورت توسعه آن

دركشورما, با توجه به نیاز روز افزون به منابع انرژی و كم شدن منابع انرژی فسیلی, ضرورت سالم نگه داشتن محیط زیست, كاهش آلودگی هوا, محدودیت های برق رسانی و تأمین سوخت برای نقاط و روستاهای دورافتاده و استفاده از انرژی های نو مانند انرژی باد, انرژی خورشید هیدروژن, انرژی های داخل زمین می تواند جایگاه ویژه ای داشته باشد

دسترسی كشورهای درحال توسعه به انواع منابع جدید انرژی، برای توسعه اقتصادی آنها اهمیت اساسی دارد و پژوهش های جدید نشان داده كه بین سطح توسعه یك كشور و میزان مصرف انرژی آن، رابطه مستقیمی برقرار است. با توجه به ذخایر محدود انرژی فسیلی و افزایش سطح مصرف انرژی در جهان فعلی، دیگر نمی توان به منابع موجود انرژی متكی بود.

دركشورما نیز، با توجه به نیاز روز افزون به منابع انرژی و كم شدن منابع انرژی فسیلی، ضرورت سالم نگه داشتن محیط زیست، كاهش آلودگی هوا، محدودیت های برق رسانی و تأمین سوخت برای نقاط و روستاهای دورافتاده و... استفاده از انرژی های نو مانند: انرژی باد، انرژی خورشید هیدروژن، انرژی های داخل زمین می تواند جایگاه ویژه ای داشته باشد.

امروزه، بحران های سیاسی، اقتصادی و مسائلی نظیر محدودیت دوام ذخایر فسیلی، نگرانی های زیست محیطی، ازدحام جمعیت، رشد اقتصادی و ضریب مصرف، همگی مباحث جهان مشمولی هستند كه با گستردگی تمام، فكر اندیشمندان را در یافتن راهكاهای مناسب در حل مناسب معضلات انرژی در جهان، به خصوص بحران های زیست محیطی، به خود مشغول داشته است. بدیهی است امروزی، پشتوانه اقتصادی و سیاسی كشورها، بستگی به میزان بهره وری آنها از منابع فسیلی دارد و تهی گشتن منابع فسیلی، نه تنها تهدیدی است برای اقتصاد كشورهای صادركننده، بلكه نگرانی عمده ای را برای نظام اقتصادی ملل وارد كننده به وجود آورده است. صاحبان منابع فسیلی بایستی واقع نگرانه بدانند كه برداشت امروز ایشان از ذخایر فسیلی، مستلزم بهره وری كمتر فردا و نهایتاً، تهی شدن منابع شان در مدت زمانی كمتر خواهد بود.

خوشبختانه، بیشترممالك جهان به اهمیت و نقش منابع مختلف انرژی، به ویژه انرژی های تجدیدپذیر(نو) در تأمین نیازهای حال وآینده پی برده وبه طور گسترده، در توسعه بهره برداری از این منابع لایزال، تحقیقات وسیع و سرمایه گذاری های اصولی می كنند. با توجه به این گونه گرایش های اساسی و فزاینده در زمینه استفاده از انرژی های تجدیدپذیر و فناوری های مربوط در كشورهای صنعتی و درحال توسعه در ایران نیز لازم است راهبردها و برنامه های زیربنای و اصولی تدوی شود.

گرایش جهانی در توجه به بهره برداری از انرژی های تجدید پذیر و پیامدهای زیست محیطی ایجاب كرده كه سازمان ها و مراكز متعددی در ایران، علاقمند به اجرای پروژهایی در این زمینه باشند، هر چند این گونه فعالیت ها لازم و مؤثراست، ولی آیا این اقدامات طبق برنامه ریزی و تحقیقات اصولی در سطح ملی انجام می گیرند یا این را انفعالی وبه صورت پراكنده، تفویض مستقل و سیلقه ای اجرا می كنند. بدین ترتیب است كه هنوز بسیاری از چالش ها و سؤال ها در توجیه و دفاع از توسعه بهره برداری از انرژی های تجدیدپذیر در ایران، بدون جواب مانده اند.

بدیهی است كه این گونه روند توسعه، بدون برنامه جامع و مدرن، صحیح و پایدار نخواهد بود. تدوین راهبردی جامع جهت بهره وری بهتر از انرژی در كشور، مستلزم شناخت كامل وضعیت كنونی و تعیین دقیق وضعیت مطلوب آن در جمیع جهات است.

انتظار می رود با توسعه بهره برداری از انرژی های پاك در جمهوری اسلامی ایران، طبق نتایج ارائه شده دراین رساله و برمبنای راهبردی وبرنامه ای مدون بتوان بسیاری از چالش ها را شناسایی و راهكارهای مناسب را انتخاب و تبیین نمود. امید است روند كاری ارائه شده بتواند به ابهامات و سؤالهای مهمی چون:

۱- میزان پتانسیل هر یك از حامل های انرژی تجدیدپذیر در ایران؛

۲- شناسایی وانتخاب مناطق مناسب(سایت یابی)؛

۳- چشم اندازی مدون برای آینده انرژی های تجدیدپذیر (به ویژه انرژی پاك هیدروژن) در ایران؛

۴- توجیه اقتصادی با توجه با عوامل گوناگون مطروحه؛

۵- برنامه ریزی، نحوه و ظرفیت سرمایه گذاری، با تشخیص ارجحیت برای هر یك از انرژی های تجدیدپذیر؛

۶- برنامه ای مدون جهت توسعه فناوری های مربوط در ایران؛

۷- ظرفیت وقابلیت جانشین؛ وپاسخ گو باشد.

● اهمیت موضوع

امروزه تبعات مداخله انسان در محیط زیست بیش از هر زمانی متجلی شده است. مفهوم توسعه با رعایت حفاظت از محیط طبیعی و زیست محیط مترادف است و درشاخص های اقتصادی حساب های ملی، همچون تولید ناخالص داخلی، ملحوظ نمودن منابع طبیعی و زیست محیطی نیز مطرح است.

انرژی، یك نیاز اساسی برای استمرار توسعه اقتصادی، تدارك و تأمین رفاه وآسایش زندگی بشری است. در حال حاضر، مصرف انرژی جهان Gtoelyr ۱۰(معادل ۱۰ میلیارد تن نفت خام درسال) بوده و پیش بینی شود كه این ارقام در سال ۲۰۱۰ و ۲۰۲۰ به ترتیب به ۱۲ و ۱۴ Gtoelyr افزایش یابد این ارقام نشان می دهند كه میزان مصرف انرژی جهان درقرن آینده عظیم بوده و بالطبع، این سؤال مهم مطرح است كه آیا منابع انرژی های فسیلی در قرن آینده جوابگوی نیاز انرژی جهان برای بقا، تكامل و توسعه خواهند بود؟ حداقل به سه دلیل عمده، جواب این سؤال منفی است وباید منابع جدید انرژی را جانشین منابع قدیم كرد. این دلایل عبارتند از: محدودیت و در عین حال مرغوبیت انرژی های فسیلی كه ازنظر منطقی كاربردهای بهتر از احتراق دارند و همچنین مسائل ومشكلات زیست محیطی، به طوری كه امروزه حفظ سلامت اتمسفر، ازمهم ترین پیش شرط های توسعه اقتصادی پایدار جهانی به شمارمی آید.

آلاینده های ناشی از احتراق و افزایش غلظت دی اكسیدكربن در اتمسفر و پیامدهای آن، جهان را باتغییرات برگشت ناپذیر وتهدید آمیزی مواجه ساخته است. افزایش دمای كره زمین، تغییرات آب وهوای، بالا آمدن سطح دریاها و درنهایت، تشدید منازعات بین المللی، از جمله این پیامدها محسوب می شوند. از سوی دیگر، اتمام قریب الوقوع منابع فسیلی و پیش بینی افزایش قیمت، سیاست گذاران را به پیشنهاد موازین و سیاست هایی برای كنترل محیط زیست و پژوهشگران را به توسعه منابع با آلودگی كمتر وتجدیدپذیری كه توان بالقوه ای برای جانشینی با سیستم انرژی كنونی دارند، ترغیب می كند.

كلیه انرژی های تجدید پذیر، روزبه روز سهم بیشتری در سیستم تأمین انرژی جهان به عهده می گیرند. این منابع، امكان پاسخ گویی همزمان به هردو شكل اساسی منابع فسیلی را نوید می دهند. انرژی های تجدیدپذیر، اساساً با طبیعت سازگاز بوده و آلودگی ندارند و چون تجدیدپذیرند پایانی برای آنها وجود ندارد. ویژگی های دیگر این منابع، پراكندگی و گستردگی آنها در تمام جهان، نیاز به فناوری پایین تر، انرژی های تجدیدپذیر را - به ویژه برای كشورهای در حال توسعه - ازجاذبه بیشتری برخوردار كرده هم ازاین رو، در برنامه ها وسیاست های بین المللی، از جمله در برنامه های سازمان ملل متحد، در راستای توسعه پایدار جهانی، نقش ویژه ای به منابع تجدیدپذیر انرژی محول شده است. اما سازگار كردن منابع تجدیدپذیر؛ با سیستم كنونی مصرف انرژی جهان، هنوز با مشكلاتی همراه است كه برای حل آنها، حجم مهمی از تحقیقات علمی جهان را در دهه های اخیر به خود اختصاص داده است.

با توجه به فناوری كنونی بشر، انرژی هسته ای و انرژی برق آبی، دو نوع انرژی جانشین برای سوخت فسیلی می باشند. گفتنی است كه پتانسیل برق آبی در جهان محدود بوده واز طرف دیگر انرژی اتمی نیز، تقریباً در تمامی اروپا، ساخت نیروگاه های اتمی متوقف شده است. كشور ایران از لحاظ منابع مختلف انرژی، یكی از غنی ترین كشورهای جهان محسوب می شود و از یك سو دارای منابع گسترده فسیلی نفت وگاز است و از سوی دیگر، دارای پتانسیل فراوان انرژی های تجدیدپذیر، همچون باد، ژئوترمال، خورشیدی و... می باشد. اما ایران، كشور كم آبی است و نیروگاه های آبی بزرگ، دارای پتانسیل محدودی هستند. لذا در چشم انداز دراز مدت جانشین دیگری غیر از تجدیدپذیری به عنوان منبع انرژی دیده نمی شود.

از منظری دیگر، هر انرژی به لحاظ فناوری ساخت وبهره برداری، مسائل زیست محیطی، ویژگی های فنی، امكان دستیابی، توزیع جغرافیایی و سایر ویژگی ها، دارای مشخصه های خاص خود است. بنابراین، تنوع استفاده از انرژی های مختلف، كشور را به لحاظ تأمین انرژی در وضعیت مطمئن تری قرار خواهد داد ولازم است فناوری آنها در كشورایجاد شود. البته، فناوری كه به میزان زیادی متكی به صنعت، مواد اولیه منابع داخلی است خودبخود، محتاج ارز خارجی كمتری است و از سوی دیگر، فرصت های اشتغال و افزایش تولید داخلی را هموار می سازد. برای رسیدن به این هدف ها، لازم است نظام قیمت گذاری انواع حامل های انرژی، با توجه به هزینه واقعی آنها اصلاح شده و اقدامات اساسی جهت تشویق سرمایه گذاری بخش خصوصی صورت گیرد.

ضروری است دولت با پرداخت وام های دراز مدت، واگذاری یارانه های تخصیص یافته در بخش سوخت های فسیلی به سرمایه گذاری در بخش انرژی های تجدیدپذیر و فراهم آوردن امكان انتقال دانش فنی، زمینه های لازم را برای ساخت وتوسعه تأسیسات انرژی های گفته شده دركشور فراهم آورد.

چشم انداز انرژی و محیط زیست جهان تا سال ۲۰۳۰ آب وهوای زمین درنتیجه فعالیت های انسان، به ویژه در بخش انرژی، تغییرات بسیاری یافته است، عمده تغییرات آب وهوایی و زیست محیطی در جهان در سال های اخیر را می توان به شرح زیر خلاصه كرد:

- میزان انتشارCO۲ در، ۲۰۰ سال گذشته ۳۱ درصد افزایش یافته است.

- میزان انتشارCH۴ از سال ۱۸۰۰ به دو برابر افزایش یافته است.

- دمای سطحی كره زمین در قرن گذشته نسبت به متوسط، ۱۴ درجه سانتی گراد معمول، از ۴/۰تا ۸/۰ درجه افزایش یافته است.

- دهه ۱۹۹۰ به احتمال زیاد گرم ترین دهه در ۱۰۰ سال گذشته بوده است.

- از دهه ۱۹۵۰، دمای حداقل درشب به دوبرابر دمای حداقل در روز افزایش یافته است.

- تعداد روزهای سرد سال، تقریباً برای تمام نواحی زمین درقرن گذشته كاهش یافته است.

- نزولات جوی درنیمكره شمالی، ۵ تا ۱۰ درصد افزایش یافته است، هرچند در نواحی خشك (به خصوص آفریقای شمالی وغربی)، این روند معكوس بوده است.

- در اثر افزایش نزولات جوی در عرصه های جغرافیایی میانی و بالا شاهد سیل وطوفان های عظیم و افزون بوده ایم.

- در قرن گذشته، سطح آب های آزاد دریاها در جهان به طور متوسط سالانه ۱ الی ۲ میلی متر افزایش یافته است.

- از دهه ۱۹۵۰ تاكنون، در تابستان یخ های دریای شمال تا ۴۰ درصد نازك تر و ۱۰ تا ۱۵ درصد كم عرض تر شده اند.

- پدیده ال.نی.نو، به كرات و به طور شدیدتر و پایدارتری اتفاق افتاده است.

- فصل رویش تا حدود ۱ تا ۴ روز در هر دهه، در عرض ۴۰ سال گذشته طولانی تر شده اند. - پرندگان، گیاهان، حشرات وماهیان به طرف قطب ها وعرض های بالاتر تغییر مكان داده اند. پیش بینی می شود بیش از ۶۰ درصد افزایش مصرف انرژی پایه در جهان در دوره زمانی ۲۰۰۰ تا ۲۰۳۰ ناشی از رشد تقاضای انرژی در كشورهای در حال توسعه، به ویژه آسیا خواهد بود. طبق پیش بینی های انجام شده توسط آژانس بین المللی انرژی، براساس سناریوی ادامه روند موجود۱، تقاضای جهانی برای انرژی پایه، بین سال های ۲۰۰۰ تا ۲۰۳۰ با میانگین نرخ رشد ۷/۱ درصد درسال به ۳/۱۵ میلیارد تن معادل نفت خواهد رسید، این امر، به معنی افزایش ۶۷ درصدی مصرف انرژی پایه، معدل ۱/۶ میلیارد تن معادل نفت نسبت به سطح مصرف كنونی ظرف ۳۰ سال آینده است.

در۳۰ سال آینده میزان انتشار دی اكسیدكربن در اثر تولید و مصرف انرژی، با آهنگی سریع تراز رشد مصرف انرژی پایه، افزایش خواهد یافت. میزان انتشار آن بین سال های ۲۰۰۰ تا ۲۰۳۰ با رشد یكنواخت ۸/۱ درصد در سال، درنهایت به ۳۸ میلیارد تن در سال خواهد رسید كه به منزله ۷۰ درصد افزایش نسبت به میزان انتشار سالانه كنونی است. دو سوم این افزایش ناشی ازمصرف دركشورهای درحال توسعه خواهد بود و بخش تولید نیرو و حمل ونقل، بیش از ۷۵ درصد افزایش انتشار دی اكسیدكربن را موجب خواهند شد ومكان جغرافیایی رشد انتشار دی اكسیدكربن از كشورهای صنعتی به كشورهای درحال توسعه منتقل خواهد شد.

نویسنده : خلیل کاظمی

---