استقلال, آزادی, جمهوری اسلامی

جمهوریخواهی اسلامی و شعارهای انقلاب اسلامی

شعارها در جریان هر نهضتی برایند منویات درونی و مظهر خواسته های نهضت کنندگان است، بررسی- هر چند اجمالی- شعارهای مطرح شده از سوی مردم در جریان انقلاب اسلامی می توان بیانگر اهداف و خواسته های آنان باشد. در این مقال به بررسی برخی شعار های انقلاب اسلامی که منعکس کننده جمهوری خواهی اسلامی انقلابیون ایران در جریان انقلاب اسلامی است می پردازیم.

در جریان نهضت اسلامی و مبارزه برای پیروزی انقلاب اسلامی برای اولین بار در ایران تجلی واقعی و بومی جمهوریخواهی به منصه ظهور رسید. مردم تحت رهبری امام خمینی و با اعتماد و اعتقادی که به ایشان داشتند هدف از مبارزه خود را نابودی رژیم سلطنتی و استقرار نظام جمهوری اسلامی اعلام نمودند. در جریان مبارزات ،مردم خواسته ها و اهداف خودشان را در قالب شعارها مطرح کردند. در شعارهای انقلاب اسلامی جمهوریخواهی به دو صورت سلبی و ایجابی بروز و ظهور پیدا کرد. در وجه سلبی آن استبداد، اختناق و دیکتاتوری شاهنشاهی نفی و در وجه ایجابی استقلال، آزادی و نهایتا برقراری جمهوری اسلامی با رای مردم مورد تاکید قرار گرفت.

۱) وجه سلبی

مردم ایران برای اولین بار در طول تاریخ آشکارا و در سطحی وسیع در تمام کشور خواستار نابودی رژیم سلطنتی و در راس آن شاه شدند، شاهی که در طول تاریخ و در فرهنگ ایران مقام و منزلتی بی مانند داشت، موجودی نیمه الهی تصور می شد و سایه خدا بر روی زمین به شمار می رفت. از میان این شعارها، شعار “مرگ بر شاه” در عین ایجاز و اختصار بیانگر آمال، آرزوها، اهداف و خشمهای فرو خفته ملتی بود که سالها و حتی قرن ها تحت حاکمیت سلاطین و پادشاهان مختلف زیسته بودند. این شعارها تنها جملات و کلماتی نبودند که در کنار هم قرار گرفته باشند و به واسطه آهنگ کلامی که تولید می کنند طرح شوند بلکه این شعارها در واقع خواستار نابودی سنت، فرهنگ و باوری بود که طی قرون متمادی اشخاص بی لیاقت و زبونی را در میان هاله ای از تقدس ادعایی در قالب عناوینی چون، شاه شاهان، ظل الله، شاهنشاه، خاقان بن خاقان، بزرگ ارتشتاران، آریا مهر و... در راس و صدر حکومت و نظام با عنوان سلطنت قرار داده بر جان و مال و ناموس “رعایا” مسلط ساخته بود.

هر چند در طول تاریخ مواردی از قیام علیه پادشاه، تهدید به مرگ و یا حتی شاه کشیها اتفاق افتاده بود ولی هیچ گاه، هیبت و هیمنه مقام پادشاهی این چنین شکسته نشده بود که مردم در اقدامی هماهنگ آشکارا و در سطحی وسیع مرگ پادشاه و در واقع نابودی نظام سلطنتی را فریاد زده خواستار اضمحلال آن شوند. علاوه بر شعار “مرگ بر شاه” از دیگر شعارهایی که شخص شاه را به عنوان نماد نظام سلطنتی مورد هدف قرار می داد به عنوان نمونه می توان به موارد زیر اشاره کرد۱:

”تا شاه کفن نشود این وطن وطن نشود”

”شاه تو را می کشیم به خاک و خون می کشیم”

”از سلطنت تو را سرنگون میکنیم، کاخ ظلم و ستم واژگون می کنیم”

”این شاه آمریکایی اعدام باید گرددعلیه ظلم و ستم اقدام باید گردد”

”تا مرگ شاه خائن نهضت ادامه دارد”

”شاه اگر آمریکا حامی و یاور توست چوبه دار ملت، منتظر سر توست”

”مرگ بر شاه چند بخشه، سه بخشه، مرگ - بر - شاه”

”مرگ بر شاه خائن، یهودپرور مسلمان کش”

”مرگ بر شاه فاشیست”

”مرگ بر شاه نوکر آمریکا”

”مرگ بر شاه کثیف و جلاد”

اما به جز شعار هایی که شخص شاه را به صورت فردی آماج حمله قرار داده و طرد و نفی می کرد شعارهای دیگری نیز به نفی اساس رژیم سلطنتی و نهادهای وابسته به آن می پرداختند از جمله:

”نظام شاهنشاهی عامل هر فساد است”

”کورش برخیز گندش در آمد مشروطه سلطنتی عمرش سر آمد”

”شاهان ننگ تاریخند”

”نظام شاهنشاهی با انقلاب مردم، الغا باید گردد، حکومت متقین به دست مستضعفین، ایجاد باید گردد”

”لعنت به گارد شاهنشاهی”

”قانون اساسی شاه، هرگز قانون اساسی قرآن، آری”

”ما طالب نابودی شاهیم، شورای سلطنت نمی خواهیم”

۲) وجه ایجابی (جایگزینی جمهوری اسلامی)

همان گونه که اشاره شد حرکت مردمی نهضت اسلامی به رهبری امام خمینی اولین و مهم ترین هدف خود را سرنگونی رژیم شاهنشاهی و پایان دادن به عمر طولانی سلطنت در ایران اعلام کرده و جریان مبارزات در راستای نیل به این هدف تداوم یافته بود. نهضت اسلامی تفاوتی اساسی با تمام اکثر حرکتهای سیاسی- اجتماعی در تاریخ معاصر که علیه نظام شاهنشاهی وارد مبارزه شده بودند و هدف شان براندازی رژیم و نابودی سلطه پهلوی بود. اما در عین حال از ارائه هرگونه آلتر ناتیو و نظام بدیلی که می بایست پس از سرنگونی رژیم پهلوی جایگزین آن شود عاجز مانده و یا برنامه ای خاص برای زمان پس از پیروزی ارائه نکرده بودند۲. نهضت اسلامی و در راس آن امام هدف خود را صرفا در براندازی رژیم متوقف نکرده بلکه برای به دست گیری حکومت و تشکیل حکومتی جدید برنامه ای مشخص داشتند. و زمانی که مبارزات مردمی به اوج خود رسید برنامه ها و اهداف این نهضت در قالب شعارهای انقلابی تبلور یافت.

مردم ایران با رهنمودهای رهبری جنبش یعنی امام خمینی ضمن اینکه برای سرنگونی رژیم سلطنتی پهلوی مبارزه می کردند خواهان جایگزینی جمهوری اسلامی به جای نظام شاهنشاهی بودند. آرمان امام خمینی تشکیل حکومت اسلامی بود. این حکومت می بایستی به جای حکومت ظالمانه و غیر دینی که به شکل نظام سلطنتی بر ایران سلطه افکنده بود ایجاد شود.

بنابراین مردم علاوه بر شعارهایی که اساس و بنیاد سلطنت را نفی می کرد (که به اختصار به چند مورد از آنها اشاره نمودیم) شعارهایی در راستای برقراری نظام جمهوری اسلامی در بحبوحه زمان انقلاب مطرح کردند. از مهمترین این شعار ها که در بردارنده اهداف و خواسته های انقلابیون بود، شعار “استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی” است، شعار مذکور که به کرات در جریان انقلاب تکرار می شد و مردم با شور و اشتیاق فراوان از آن استقبال می کردند، منعکس کننده منویات و خواسته های درونی مردمی بود که در راستای تحصیل آن دست به مبارزه برده بودند. جمهوری اسلامی بدیل بدیعی بود که از سوی رهبری نهضت به جای رژیم سلطنتی ارائه شده و به دلیل سنخیت با شرایط سیاسی و اجتماعی کشور با اقبال و استقبال عمومی مواجه شد.

ذیلا به نمونه های دیگری از این شعارها اشاره می کنیم:

”جمهوری اسلامی ایجاد باید گردد

این کشور ویرانه آباد باید گردد”

”دوران سلطنت فناست جمهوری اسلامی به پاست”

”برقرار باد جمهوری اسلامی”

”دیروز اسارت، امروز انقلاب، فردا آزادی، دیروز سلطنت، امروز انقلاب، فردا جمهوری اسلامی”

”نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی”

از جمله مهمترین ایراداتی که امام بر رژیم سلطنتی وارد می کردند ارثی بودن قدرت بود و اینکه مردم در تعیین زمامدارشان هیچ نقشی ندارند و اجبارا بایستی تن به حاکمیت حاکمی در دهند که خود و یا یکی از اعقابش به زور قدرت را در دست گرفته و حکومت بر مردم را به مثابه ارث برای وارثین به از خود به ارث گذاشته است این موضوع هم در شعار های انقلاب به خوبی جلوه می نمود که در عین حال که سلطنت ارثی را نفی می کرد به محسنات رژیم جمهوری در مقابل نظام سلطنتی اشاره داشت:

”استقلال آزادی، نه شاه مادرزادی”

”جمهوری اسلامی آری، حکومت خودکامگان هرگز”

”برقرار باد جمهوری عدل اسلامی”

تاکید بر نقش امام خمینی به عنوان رهبر انقلاب، ایدئولوگ و طراح تئوری جمهوری اسلامی در شعارهای انقلاب اسلامی به وضوح متبلور شده است. بررسی این شعارها حاکی از اعتماد کامل مردم به رهبر نهضت و آلترناتیو ارائه شده از سوی امام خمینی است که این موضوع به نوبه خود نشان دهنده همسویی و یک صدایی رهبر و ملت و بیانگر این نکته است که امام خمینی همان چیزی را مطرح ساخت که مطابق با نیازها و شرایط جامعه و مردم ایران بود، یعنی ارائه مدلی بومی از رژیم جمهوری، شعارهای زیر شاهدی بر این مدعاست:

”قانون اساسی را، اصلاح سیاسی را، ملت نپذیرفت، چون رهبر او گفته جمهوری اسلامی”

”برخیزید، برخیزید به یاری روح الله بر کنید، برکنید نظام پوسید را”

”استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی، رهبرش خمینی”

”امامت خمینی اساس وحدت ماست

جمهوری اسلامی مورد تائید ماست”

و یا حتی این شعار که امام خمینی را رئیس جمهور خطاب می کرد:

”این است شعار ملی رئیس جمهور خمینی”

بنابراین جمهوری اسلامی همان نظامی بود که باید در ایران استقرار می یافت. چرا که ایرانیان به هیچ وجه خود را جدای از دین و مذهب نمی دانستند و هیچ گاه نمی شد رژیمی سکولار در این کشور بر پا کرد. چرا که اساسا راز برپایی، تداوم و مانایی نهضت اسلامی مبارزه علیه سکولاریزه کردن حکومت و زدودن دین از اجتماع و سیاست بود. امام به عنوان مرجعی دینی و عالمی سیاسی که ساحت نظر را به صحنه عمل پیوند داد با درک شرایط، جمهوری اسلامی را به عنوان تنهاترین و بهترین مدل حکومتی برای ایران ارائه نموده و البته با استقبال اکثریت قریب به اتفاق مردم قرار گرفت چرا که امام سخن از زبان ملت بود می گفت.

حجت الله کریمی

پی نوشتها:

۱ - شعارهای مورد استناد در این مبحث از محمدحسین پناهی، جامعه شناسی شعارهای انقلاب: اسلامی، (تهران، موسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، چاپ اول۱۳۸۳ ) ص ص۷۰-۱۷۸ برگرفته شده است، برای آگاهی بیشتر در خصوص شعارهای مطروحه در جریان انقلاب اسلامی، ن .ک. به: صفیه تقی پور، بابک زمانی پور، شعار در انقلاب ایران:۱۳۵۷ (تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی،۱۳۷۱ )

۲ - گروهها و جریانهای مانند، فدا&ییان خلق، مجاهدین که حتی برای ساقط کردن رژیم پهلوی اقدام به قیام مسلحانه نموده بودند فاقد برنامه ای روشن و آلترناتیوی برای این رژیم بودند در این باره ن. ک به: لطف الله میثمی از