وب ۲۰ ساله شد

به مناسبت سالگرد وب

وب از کجا آغاز شد؟ چه مسیری را طی کرد؟ آیا تاریخ مشخصی برای ورود وب وجود دارد؟ اینها شاید سوالاتی باشد که برای بسیاری از کاربران وب مطرح باشد. هفته گذشته، جهان بیستمین سالگرد ورود وب به دنیا را جشن گرفت. سی‌ام آوریل ۱۹۹۳، سرن بیانیه‌ای منتشر کرد که فناوری وب جهان‌گستر را به‌طور رایگان در دسترس عموم قرار داد. با آزاد‌کردن نـــرم‌افزار مورد نیاز برای اجرای یک سرور وب، به‌همراه یک مرورگر اولیه و یک کتابخانه کد، وب اجازه پیدا کرد تا رشد کند.

● جایی که وب متولد شد

تیم برنرز ‌ـ‌ لی (Tim Berners-Lee‌)، یک محقق انگلیسی در سرن (CERN) بود که وب جهان‌گستر (WWW) را سال ۱۹۸۹ اختراع کرد. ایده اولیه وب، به‌اشتراک‌گذاری خودکار اطلاعات بین محققان در دانشگاه‌ها و انستیتوهای جهان بود. وب جهان‌گستر برای ادغام فناوری‌های رایانه های شخصی، شبکه‌های رایانه​ای و ابرمتن‌ها در یک سیستم اطلاعاتی قدرتمند و آسان برای استفاده، پا به عرصه وجود گذاشت.

● چگونگی آغاز وب

برنرز ـ‌ لی اولین طرح پیشنهادی وب جهان‌گستر را در ۱۹۸۹ نوشت. سال ۱۹۹۰، یک طرح پیشنهادی رسمی متشکل از مفاهیم اولیه و شرح عبارات مهم وب منتشر شد. این سند یک «پروژه ابرمتن» با نام «وب جهان‌گستر» را شرح داد که در آن «مجموعه‌ای» از «اسناد ابرمتن» می‌توانند توسط «مرورگرها» مشاهده شوند. پایان سال ۱۹۹۰، نمونه اولیه نرم‌افزار یک سیستم وب آماده و واسطی برای ترغیب در به‌کارگیری آن ارائه شد. نمونه‌های اولیه این واسط در رایانه NeXT توسعه داده شدند.

شاید همواره این سوال در ذهن شما وجود داشته است که اولین صفحه وب چه صفحه‌ای بوده است. آدرس اولین وب‌سایت و سرور وب جهان Info.cern.ch است که در یک کامپیوتر NeXT در سرن اجرا می‌شود. آدرس زیر نیز مربوط به​اولین صفحه وب است که مرکزیت آن روی اطلاعات پروژه WWW است.

http:‌/‌‌/‌info.cern.ch‌/‌hypertext‌/‌WWW ‌/‌TheProject.html

بازدیدکنندگان این صفحه می‌توانستند چیزهای بیشتری را درباره ابرمتن یاد بگیرند، جزئیات فنی برای ساخت صفحه وب خودشان را کسب کنند و حتی شرح چگونگی جستجوی اطلاعات در وب را بخوانند. این اولین سرور را می‌توانید هنوز هم در سرن پیدا کنید که روی آن برچسبی قرار دارد که با جوهر قرمز روی آن نوشته شده است: «این ماشین یک سرور است. آن را خاموش نکنید»!

● گسترش وب

‌اولین سرورهای وب همگی در آزمایشگاه‌های فیزیک اروپایی قرار داشتند. کاربران اندکی به پلتفرم رایانه NeXT که اولین مرورگر روی آن اجرا می‌شد دسترسی داشتند، ولی بعد از گذشت مدت زمان اندکی سرن یک مرورگر ساده‌تر ارائه کرد که روی هر سیستمی اجرا می‌شد.

سال ۱۹۹۱، اولین سیستم WWW به‌وسیله کتابخانه سرن منتشر شد. این سیستم شامل یک مرورگر ساده، نرم‌افزار سرور وب و یک کتابخانه بود که توابع اولیه برای توسعه‌دهندگان را پیاده‌سازی کرده بود تا آنها بتوانند نرم‌افزارهای خودشان را تولید کنند. تعداد زیادی از دانشگاه‌ها و آزمایشگاه‌های تحقیقاتی شروع به استفاده از آن سیستم کردند و تنها مدتی بعد از طریق اینترنت دردسترس عموم قرار گرفت بویژه برای افرادی که روی سیستم‌های ابرمتن فعالیت می‌کردند.

● پیش به‌سوی جهانی شدن

‌اولین سرور وب در آمریکا سال ۱۹۹۱ آغاز به کار کرد که این‌بار هم در یک آزمایشگاه فیزیک در کالیفرنیا بود؛ مرکز شتاب‌دهنده خطی استنفورد (SLAC). در این مرحله تنها دو نوع مرورگر در دسترس استفاده‌کنندگان بود: یک مرورگر، نسخه اصلی توسعه بود که بسیار پیچیده بود و در عین حال تنها روی ماشین‌های NeXT اجرا می‌شد. نوع دوم، مرورگر «حالت خطی» بود که نصب آن راحت بود و روی هر پلتفرمی اجرا می‌شد. البته نوع دوم محدودیت‌هایی نیز داشت مانند این‌که قدرت آن محدود بوده و ظاهر زیبایی نیز نداشت. چیزی که مشخص بود این است که تیم کوچک درون سرن نمی‌توانست تمام کارها را انجام دهد و نیاز به توسعه یک سیستم داشت، بنابراین برنرز ‌ـ ‌لی تقاضایی از طریق اینترنت منتشر کرد که در آن از توسعه‌دهندگان خواسته شده بود به او بپیوندند. افراد زیادی مرورگرهای مختلفی تولید کردند که اغلب برای سیستم‌های ویندوزی کاربرد داشت. مهم‌ترین آنها MIDAS، Viola و Erwise بودند که همگی در دانشگاه‌ها به‌وجود آمدند.

اوایل سال ۱۹۹۳، مرکز ملی برنامه‌های کاربردی ابرمحاسباتی (NCSA) اولین نسخه از مرورگر موزائیک (Mosaic) خود را منتشر کرد. این نرم‌افزار در محیط سیستم‌های ویندوزی اجرا می‌شد که به‌خاطر ارائه تعامل پنجره‌محور و جذاب خود، جای خود را در مجامع تحقیقاتی باز کرد. پس از مدت کوتاهی NCSA نسخه‌هایی برای رایانه​های شخصی و مکینتاش ارائه کرد. وجود مرورگرهای کاربردوست و قابل اعتماد در این رایانه های محبوب، بسرعت روی گسترش WWW تاثیر گذاشت. در پایان همان سال، کمیسیون اروپایی نیز اولین پروژه وب خود (WISE) را آغاز کرد. سی‌ام آوریل ۱۹۹۳، سرن کد مرجع وب جهان‌گستر را دردسترس عموم قرار داد و آن را به نرم‌افزاری رایگان تبدیل کرد. تا پایان سال ۱۹۹۳ بیش از ۵۰۰ سرور وب شناخته‌شده به‌وجود آمد و WWW یک درصد از ترافیک اینترنت را ازآن خود کرد که امروزه با توجه به پیشرفت‌های انجام گرفته، بسیار بیشتر شده است ( بقیه سهم ترافیک اینترنت به دسترسی‌های از راه دور، ایمیل و انتقال فایل تعلق دارد). سال ۱۹۹۴ «سال وب» بود که در آن اولین کنفرانس بین‌المللی وب جهان‌گستر با حضور بیش از ۴۰۰ کاربر و توسعه‌دهنده در ماه می‌برگزار شد.

با گذر زمان در سال ۱۹۹۴ داستان‌هایی درباره وب بیشتر نقل شده و کنفرانس‌های بیشتری برگزار شدند. در پایان همان سال، وب بیش از ده‌هزار سرور و افزون بر ده میلیون کاربر داشت که همین موضوع ترافیک مربوط به آن در اینترنت را بیشتر می‌کرد. این فناوری روز به روز گسترش یافت تا نیازهای جدید را پوشش دهد. امنیت و ابزارهایی که برای تجارت الکترونیک استفاده می‌شدند قابلیت‌های مهمی بودند که بعد از آن و بتدریج اضافه شدند.

● استانداردهای باز

نکته‌ای که باید درنظر گرفته می‌شد این بود که وب باید برای استفاده همه یک استاندارد باز باقی می‌ماند و هیچ‌کس نباید آن را درون یک سیستم اختصاصی قرار می‌داد. به‌همین دلیل سرن یک طرح پیشنهادی برای کمیسیون اتحـادیه اروپا و تحت برنامه ESPRIT ارائه کرد: «هسته وب». هدف این پروژه، شکل‌گیری یک کنسرسیوم بین‌المللی بود. برنرز‌ ـ ‌لی در پایان سال ۹۴ سرن را برای فعالیت روی کنسرسیوم ترک کرد ولی با شروع پروژه LHC، سرن تصمیم گرفت تا توسعه وب را به‌عنوان فعالیتی جانبی در کنار فعالیت‌های اصلی آزمایشگاه انجام دهد. پس خانه‌ای جدید برای وب نیاز بود.

بعد از آن کمیسیون اروپایی نقش سرن را به عهده گرفت. ژانویه ۱۹۹۵، کنسرسیوم بین‌المللی وب جهان‌گستر (W۳C) تشکیل شد تا «به‌وسیله توسعه پروتکل‌های عمومی که تکامل وب جهان‌گستر را نشان می‌دهند و از مشارکت در آن اطمینان حاصل می‌کنند، وب را به‌سوی بهره‌گیری از حداکثر توان آن هدایت کند». هم اکنون در سراسر جهان بیش از ۳۷۰ سازمان در W۳C عضویت دارند.

محمدحسین کردونی