کار بیماری می آفریند

در حالی که به شدت سرفه می کرد از مطب پزشک خارج شد سالها بود که این سرفه ها امانش را بریده بود پزشکان علت بیماری او را شرایط نامساعد کاری تشخیص داده بودند

از ۳۰ سال کار بی وقفه در کارخانه و تماس با بخارات سمی تنها این یادگاری برای او باقی مانده بود. اما در کنار بیماری ، مشکل دیگری نیز او را آزار می داد و آن مخارج کمرشکن معالجات بود. حقوق بازنشستگی کفاف این همه هزینه را نمی داد. اما به تازگی شنیده بود که این حق را دارد، به خاطر شرایط غیر استاندارد محیط کار از کارفرمای خود تقاضای غرامت کند. اگرچه این موضوع تاثیری در رفع بیماری او نداشت ولی حداقل می توانست گوشه ای از مخارج درمان را جبران کند. شغل شما چیست؟ کارگر ، کارفرما ، راننده ، کارمند، معلم ، مدیر؟ تا چه اندازه نسبت به سلامتی و بی خطر بودن محیط کاری خود اطمینان دارید؟ از حق و حقوق خود نسبت به کارفرما چقدر اطلاع دارید؟ آیا می دانید ممکن است در اثر شرایط نامساعد کاری به انواع و اقسام بیماری ها مبتلا شوید؟ برای پیشگیری از این عوارض چه کار کرده اید؟اگر احیانا دچار یک بیماری یا معلولیت شوید که ناشی از طبیعت کار شما است ، این بیماری ، بیماری شغلی نامیده می شود. در ارتباط با بیماری های شغلی دو واژه به صورت جداگانه تعریف می شود. یکی حوادث شغلی و دیگری بیماری های شغلی.تفاوت این دو واژه دراین است که حوادث شغلی ، از قبیل سقوطها، برخورد اجسام با انسان ، انفجار یک دستگاه و یا یک دیگ بخار، غالبا خیلی زودرس و به شکل آنی ، در زمان مشخص و در اثر عوامل خاصی ایجاد می شوند؛ که تشخیص آنها را آسان می سازد. بیماری های شغلی هم مانند حوادث شغلی از علل شغلی حادث می شوند؛ با این تفاوت که این بیماری ها در درازمدت و گاهی پس از ۱۵ - ۲۰سال و احیانا در زمانی که محیط کاری فرد کاملا تغییریافته و یا حتی بازنشسته شده است ، خود را نشان می دهند. برای مثال گاهی حداقل ده سال طول می کشد تا گرد و غبار سیلیس علایم خود را در ریه های فرد نشان داده و علایم بیماری سیلیکوزیس آشکار شود؛ به همین دلیل نمی توان به آسانی تشخیص داد که فرد در کجا و چگونه به بیماری مبتلا شده است.به این ترتیب ، بیماری های شغلی به بیماری هایی گفته می شود که یک نفر شاغل در ازای پرداختن به شغلی معین و مواجهه با عوامل زیان آور ناشی از آن شغل به آن مبتلا می شود. این بیماری ها در نهایت با بیماری های عادی تفاوتی ندارند. برای مثال ، تفاوتی ندارد که یک فرد در اثر شرایط خانوادگی و ارثی دچار بیماری آرتروز یا استئوآرترید ستون مهره های کمری شده باشد و یا در نتیجه بلند کردن های شدید و مکرر اجسام سنگین در محیط کار. اما آنچه که مهم است ،این است که با بررسی بیماری های شغلی و تغییر شرایط کاری بتوانیم در وهله اول از پیشرفت بیماری در خود فرد و در وهله بعد از ابتلای سایر همکاران او پیشگیری نماییم.

محیط کار مناسب

بیماری های شغلی بر اساس شرایط نامناسب محیطی به ۵دسته تقسیم می شوند: علل شیمیایی ، علل فیزیکی ، علل بیولوژیکی ، علل روانی و علل ارگونومیکی.علل شیمیایی مثل همان سرب یا انواع و اقسام سمومی که کشاورزان یا سایر کسانی که با انواع آفت ها مبارزه می کنند به کار می برند. ممکن است این سموم وارد بدن آنها شده و به شکلهای مختلف منجر به بیماری گردد. بر این اساس این نوع بیماری ها به بیماری های ناشی از حلال ها ، بیماری های ناشی از فلزات سنگین یا سمی تقسیم می شوند. عوامل فیزیکی مانند نور، فشار، رطوبت و دمای نامناسب ، همچنین ارتعاش و سروصدای زیاد نیز ممکن است دسته دیگری از بیماری ها را ایجاد کنند. یکی دیگر از عوامل ایجادکننده بیماری های شغلی عوامل ارگونومیکی هستند. ارگونومی در واقع علمی است که تطابق کار و کارگر و این که چه تمهیداتی را به کار گیریم تا یک فرد بتواند با فیزیک بدنی و روحیات خاص خود، کاری را بدون این که احساس خستگی کند به بهترین وجه انجام دهد؛ و دچار عوارض و بیماری های خاص ناشی از آن کار نشود، را مورد بررسی قرار می دهد. مثل طراحی صندلی ، میز، کمد کار، صفحات کلید، صفحات نظاره گر مثل ابزار کنترل در اتومبیل و هواپیما، نوع طراحی و رنگ این ابزار. عامل دیگر که می توان گفت شاید در برخی از کشورها یکی از شایعترین عوامل آسیب رسان در زمینه بیماری های شغلی به شمار می آیند، عوامل روانی هستند؛ مانند استرس محیط کار، روابط نامناسب وغیردوستانه کارگران ، کارمندان ، کارگر و کارفرما و عواملی که باعث می شود کارگر مدام از محیط کار غیبت کند، عواملی مانند شیفت کاری ، شب کاری ، عصر کاری ، کارهای پشت سر هم بدون استراحت و رفع خستگی.همچنین ممکن است بر اساس اولویت های یک جامعه تقسیم بندی را به این شکل هم قرار دهند که در برهه ای از زمان مثلا برسرطان های شغلی خیلی تاکید شود. این نوع دسته بندی به اوضاع خاص آن جامعه بستگی دارد.

طب کار در تلاش

به گفته دکترسید سیامک رسولی نژاد، متخصص طب کار و بیماری های شغلی ، ویژگی خاص بیماری های شغلی ، غیر قابل علاج و یا صعب العلاج بودن آنها است.این ویژگی باید توجه ما را هر چه بیشتر به پیشگیری از بروز این بیماری ها جلب نماید. هنر علم سلامت شغلی پیشگیری از بروز چنین بیماری هایی است.هنر ما این است که مثلا اگر یک پرستار را به بیمارستان می فرستیم ، تمامی تمهیدات لازم را به کار گیریم تا این فرد در ازای کمک کردن به بیمار و بلند کردن او کمردرد نگیرد؛ و یا در اثر مراقبت از بیماران مبتلا به بیماری های مسری و یا تزریق به بیماران هپاتیتی و یاایدزی خود به آن بیماری ها دچار نشود. اما شاخه دیگر علم طب کار، که فوق العاده مهم است ، پرداختن به جنبه های قانونی مساله است لذا چنانچه در این مورد با ضمانت قانونی خیلی محکم و قوی حمایت نشود، اصلا کارآیی نخواهد داشت زیرا مسوولیت سلامت کارگر با کارفرما است.اگر به صرف این که نیروی کار در کشور ما و در کشورهای جهان سوم ارزان است و به فراوانی یافت می شود، کارفرما اهمیتی به شرایط مناسب کار ندهد، یا غرامت های شغلی را که برعهده دارد، پرداخت نکند و ارگان ها و نهادهای دیگر آن را بپردازند، همچنین کارگری که بیمار شده و کارآیی خود را از دست داده است ، به آسانی اخراج شده و مورد ظلم قرار گیرد، و کارفرما هیچ مسوولیتی را قبول نکند، علم سلامت شغلی هیچ جایگاهی نخواهد داشت زیرا توصیه ها و دستورات علم طب کارجنبه پیشگیری دارد، و اگر ضامن اجرایی نداشته باشد، مورد توجه قرار نمی گیرد. وقتی کارفرما می بیند خط تولید کار می کند، تولید بالا است و سوددهی دارد، ضرورتی نمی بیند که به توصیه های متخصص طب کار عمل نموده و مثلا با پرداخت هزینه اضافی نور نامناسب سالن تولید را استاندارد کند. در اینجا لازم است کارفرما متاثر شود و بیم داشته باشد که اگر نور را تنظیم نکند و در نتیجه کارگر دچار صدماتی شده و یا برای سایرین مشکل ایجاد نماید، مسوول شناخته خواهد شد. در اینجا نقش طب کار ظاهر می شود که باید تشخیص دهد این بیماری شغلی است و کارگر می تواند حق و حقوقی را از کارفرما مطالبه نماید.

نقص قانون نداریم ، اما ضمانت اجرایی...

قوانین طب کار در کشورهای مختلف به شکل خاص تعریف شده اند. دکتر رسولی نژاد در این باره می گوید: در کشور ما هم قوانین بسیار خوب و کارآمدی در این زمینه و در مورد گروه های مختلف شغلی نظیر نوجوانان و جوانان ، خانم ها و غیره ، وجود دارد که از ضوابط صحیح و بهداشت و سلامت شغلی لازم ، حتی برای کارفرما، حمایت می کند. اما اهمیت این قوانین آن چنان که شایسته است مورد توجه قرار نمی گیرد. ما قوانین بسیاری در این زمینه داریم.قوانین کار، قوانین سازمان تامین اجتماعی ، قوانین وزارت بهداشت همه حافظ و ناظر بر سیاست هایی هستند که رعایت سلامت شغلی را لازم می دانند. طبق این قوانین کارفرما ملزم است حداقل سالی یک بار کارگر خود را برای معاینه به تیم سلامت شغلی ارجاع دهد تا او را نسبت به عوارض شغلی راهنمایی کنند. برخی از این عوارض را ممکن است خود کارفرما نیز نشناسد. مثلا کارفرمای کارخانه ای که در آن انواع و اقسام کار روی چوب انجام می شود، می داند که اره ممکن است دست را ببرد؛ ولی شایداطلاع نداشته باشد که براده های چوب موجود در صنایع مبل سازی ممکن است باعث سرطان قسمت فوقانی دستگاه تنفس شود. اما در هر حال ملزم است حداقل سالی یک بار کارگر خود را برای انجام معاینات لازم به مراکز مجاز معرفی کند. او همچنین موظف است حداقل سالی یک بار شرایط کنترل و بررسی محیط کار را برای متخصصین طب کار فراهم آورد. بی اطلاعی کارفرما از این قانون نمی تواند برای او برائت ایجاد کند زیرا او مسوول سلامت کارکنان خویش است.متخصصین طب کار ضمن برشمردن نقایص موجود، نکات لازم برای سلامت محیط را متذکر می شوند. وقتی با رعایت استانداردهای لازم ، محیط کارسالم شد، از بسیاری از بیماری ها و عوارض شغلی پیشگیری شده و حتی ریشه کن می شود. لذا در این زمینه اصلا نقص قانون وجود ندارد ؛ اما در اینجا هم عدم ضمانت اجرایی لازم ، باعث بی اثر شدن قوانین موجود شده است.

احتیاط ، قبل از انتخاب شغل

یکی از مسائل موجود بی اطلاعی افراد از بیماری هایی است که در اثر پرداختن به یک شغل معین در کمین آنها است. بعضی از عوارض شغلی آشکار است ، ولی برخی از آنها شاید حتی پس از سال های طولانی قابل تشخیص نباشند. بعضی از افراد شاید به مدت سی سال به کارهایی همچون جوشکاری ، صنایع شیشه ، صنایع بافندگی ، کشاورزی ، صنایع چوب و انواع و اقسام کارها اشتغال دارند؛ بدون این که بدانند در طول این مدت چه عوامل بیماری زایی آنان را تهدید می کرده است.همه افراد باید عوارض ناشی از کاری را که به آن مشغولند بشناسند. یک راننده اتوبوس باید بداند ساعت ها نشستن در پشت فرمان اتوبوس و رانندگی در خیابان های شلوغ و پرسروصدا چه عوارضی برای او به دنبال خواهد داشت.یک قصاب باید بداند در مواجهه با خطر احتمالی سیاه زخم قرار دارد؛ و یا این که حمل قطعات بزرگ و سنگین گوشت ممکن است او را در آینده دچار کمردرد کند. برای ارتقای آگاهی های لازم می توان با تهیه بروشورهای مناسب ، داوطلبان مشاغل گوناگون را نسبت به شرایط استاندارد محیط کار و عوارض ناشی از عدم رعایت استانداردها آگاه ساخت.

قانون و بیماری های شغلی

نکته مهم دیگر آگاهی از حق و حقوقی است که ابتلا به بیماری های شغلی برای فرد به بار می آورد. باید برای پرستاری که به دلیل تماس با بیماران دچار هپاتیت می شود، تمهیداتی قائل شد. افراد باید یاد بگیرند ممکن است بیماری شان شغلی باشد و وقتی بیماری شان شغلی است حق و حقوقشان فرق می کند. اما ، متاسفانه این قوانین خوب جا نیفتاده است.واقعا ما نمی دانیم اگر کسی دچار عارضه شغلی شود و بخواهد شغلش را عوض کند ، مانند خانمی که مثلا بیماری صرع دارد و طبق دستور متخصص طب کار مجاز به شب کاری نیست ولی کارفرمایش مخالف است به کجا باید مراجعه نماید. مرجعی وجود ندارد که کارفرما را ملزم کند تا شرایط مناسب کار را برای این خانم فراهم آورد. دکتر رسولی نژاد معتقد است در حال حاضر ، همکاری خوبی بین ارگان های مختلف دراین زمینه وجود دارد. همچنین میزان آگاهی ها درباره بیماری های شغلی در سطح کشور رو به رشد است.امروز بیماران این احتمال را نیز در نظر می گیرند که شاید بین بیماری و شغل آنها رابطه ای وجود داشته باشد؛ و به این نکته می اندیشند که شاید اگر دچار کم کاری شده اند، قوه حافظه آنها ضعیف شده است ، اگر دچار پوکی استخوان یا بالا بودن فشارخون شده اند، اگر کمردرد و یا زانو درد دارند همه این ها شاید نتیجه شرایط و محیط کار است.یکی از شاخه های بسیار مهم در طب کار پرداختن به جنبه های قانونی مسئله است.به این ترتیب که اگر کسی در اثر سروکار داشتن با حلالی مثل بنزن سرطان خون گرفت ، بیماری او با سرطان کسی که در اثر یک انفجار اتمی دچار این بیماری شده است فرق چندانی نمی کند ولی برای او حق و حقوق قانونی خاصی وجود دارد که می تواند از آنها استفاده کند.