بوی کافور، عطر روان‌شناس

● خبر مرگ را به کودکان چگونه بگوییم؟
سوگ، حالت اندوه و ناراحتی شدید درونی در واکنش به از دست دادن شخص، چیز یا عقیده و فکر خاصی است. سوگ پاسخ هیجانی ما نسبت به از دست دادن چیزی است. …

خبر مرگ را به کودکان چگونه بگوییم؟

سوگ، حالت اندوه و ناراحتی شدید درونی در واکنش به از دست دادن شخص، چیز یا عقیده و فکر خاصی است. سوگ پاسخ هیجانی ما نسبت به از دست دادن چیزی است. هر کودکی به روش خاص خود و به شیوه‌های واحد با پدیده سوگ روبه‌رو می‌شود، بنابراین نباید از کودکان انتظار داشته‌ باشیم به یک شیوه و یا مانند ما سوگواری کنند. باید بپذیریم که هر کودکی خاص و منحصر به فرد است و به روشی واحد به سوگ می‌نشیند. در مدیریت فرآیند سوگ با چهار تکلیف کلی روبه‌رو هستیم که در هر گروه سنی و هر نوع سوگی مطرح می‌شود که عبارت است از درک و فهم مرگ، سوگواری، یادبود، ادامه‌دادن و پیش‌رفتن.

درک و فهم مرگ

درک کودکان از مرگ متناسب با رشد و مرحله تکاملی آنها تغییر می‌کند. آنان در مراحل گوناگون زندگی، مرگ را به گونه خاص درک و تعبیر می‌کنند و این ادراک متفاوت روی چگونگی سوگواری آنها نیز تاثیر می‌گذارد.

بدیهی است که بستگی به مرحله رشد و درک کودک و توضیحات بزرگسالان درباره مرگ باید قابل فهم باشد.

سوگواری

هنگامی که با مرگ عزیزی روبه‌رو می‌شویم، چهار مرحله را سپری خواهیم کرد. نخست شوک و انکار، سپس جستجو و چانه‌زدن، بعد از آن، نومیدی و دست آخر بهبود و سازمان‌یابی دوباره. گرچه ممکن است مدت و زمان عبور از این مراحل در افراد گوناگون با هم متفاوت باشد، مهم است بدانیم که سوگ فرآیندی است که به تدریج که شخص در آن پیش می‌رود، احساس و افکارش تغییر می‌کند و تعدیل می‌یابد، به‌ویژه درباره کودکان ما نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که بتوانیم مرگ را به سرعت شرح دهیم و کودک هم نمی‌تواند به سرعت و بلافاصله آن را حل کند. گاه حتی تا نوجوانی طول می‌کشد تا کودک دریابد که چه اتفاقی روی داده و مرگ چیست.

یادبود

سومین تکلیف روان‌شناختی در هنگام سوگ، یادبود است. بچه‌ها نیاز دارند راه‌هایی را برای به خاطر سپردن شخص یا حیوان مرده و شیء از دست رفته و گم شده پیدا کنند. به‌طور مثال ممکن است دانش‌آموزان یک کلاس به یاد معلم و یا همکلاسی خود، گلی را در حیاط مدرسه بکارند، کتابی را به کتابخانه تقدیم کنند یا یک دفترچه خاطرات تهیه کنند تا هرکس خاطره و یادداشتی در آن بنویسد.

ادامه‌دادن و پیش‌رفتن

بچه‌ها دوباره توانایی پیدا می‌کنند تا دوست داشتن و لذت بردن از زندگی را تجربه کنند و این به معنای فراموش کردن شخص یا شیء از دست رفته نیست. آنها در حالی که خاطرات شخص مرده را یادآوری و بازگو می‌کنند، احساس اندوه شدیدشان کاهش یافته است. در عین حال که زندگی معمول خود را ادامه می‌دهند، زمان‌هایی را به یادآوری و تجدید خاطرات او اختصاص می‌دهند.

رویارویی با کودک سوگوار

در پاسخ به پرسش‌های کودک درباره چگونگی اتفاق و ماهیت مرگ نباید داستان‌پردازی کنیم و یا اطلاعات مبهم و پیچیده به کودک بدهیم. باید به شکلی ساده و همراه با صداقت به پرسش‌های وی پاسخ دهیم. در توضیح و تفسیر مرگ باید مرحله شناختی کودک را مدنظر بگیریم. می‌توانیم به سادگی در تعریف مرگ بگوییم: «او فوت کرده، مادربزرگ مرد یعنی بدنش دیگر کار نمی‌کند، یعنی نمی‌تواند غذا بخورد، راه برود، فکر و احساس کند. خیلی ناراحت‌کننده است. ما او را خیلی دوست داشتیم. ما می‌توانیم مراسمی بگیریم و در این مراسم از او خداحافظی کنیم.»

گفتن واقعیت‌ها و اجتناب از دروغ نیز مهم است؛ به‌طور مثال در صورتی که یکی از اعضای خانواده زیر ماشین رفته و مرده است، به جای اینکه بگوییم: «نمی‌دانم، من خبر ندارم چی شده؟ شاید همین اطراف باشد. شاید برگردد و یا به یک خواب عمیق فرو رفته است.» بهتر است واقعیت را توضیح دهیم که وی چگونه مرده، کجا آسیب دیده و ما پس از آن چه کردیم برای زنده‌ماندنش تلاش کردیم ولی تلاش ما نتیجه‌ای ندارد.

اجازه بدهیم بچه‌ها بدانند فرد درگذشته دیگر به زندگی باز نخواهد گشت اما در خاطره ما خواهد ماند و ما او را فراموش نخواهیم کرد.

اجازه دهید بچه‌ها آزادانه و راحت حرف بزنند، صحبت کنند و پرسش‌های خود را مطرح کنند، از پرسش‌های آنها نترسید و در صورتی که پاسخ پرسشی را نمی‌دانید، به سادگی بگویید: «نمی‌دانم ولی می‌توانیم از فرد دیگری بپرسیم.»

اجازه دهید بچه‌ها احساسات خود را بیرون بریزند. احساسات متفاوت آنها اعم از خشم، انزجار، گناه و اندوه، شما را نترساند. بگذارید بچه‌ها بگویند: «من ناراحتم، غمگینم، احساس تنهایی می‌کنم، می‌ترسم که پدرم را نیز از دست بدهم.»

اجازه منحصر به فرد بودن را به کودکان بدهید. بپذیرید که هر کودکی به روش خاص و واحد سوگواری می‌کند.

اجازه دهید بچه‌ها به نحوی که دوست دارند در مراسم شرکت کنند. نظر و مشارکت آنها را بخواهید: «عکس بابا را اینجا بگذاریم، عصا و کلاه پدربزرگ را نگه داریم و...»

احساسات خود را نشان دهید و از آشکارکردن اندوه‌تان نترسید.

اجازه دهید در صورتی که کودکان تمایل دارند، در مراسم سوگواری شرکت کنند و راجع به مراسم نظر دهند.

از مناسک و آداب و رسوم برای حل سوگ استفاده کنیم مانند کشیدن نقاشی، نوشتن خاطرات، نگه داشتن اشیا و یادگاری از شخص مرده و جمع‌آوری عکس‌های او. می‌توانید اجازه دهید که بچه‌ها جسد یا جنازه شخص متوفی را ببینند؛ البته در صورتی که آسیب و تغییر فیزیکی زیادی در آن رخ نداده باشد و خود کودک نیز مایل به این کار باشد.