پله پله تا خدا

«منبر» واژه عرب و به معنا محل بلند و مرتفع است که خطیب یا واعظ بر بالا آن رفته و با مردم صحبت م کند در فرهنگ عمومی, «منبر» همان جایگاه, موقعیت و رسانه شاخصی است که از آن آموزه های دینی برای آموزش و تربیت مردم ارائه می شود

«منبر» واژه عرب و به معنا محل بلند و مرتفع است که خطیب یا واعظ بر بالا آن رفته و با مردم صحبت م‌کند. در فرهنگ عمومی، «منبر»‌‌ همان جایگاه، موقعیت و رسانه شاخصی است که از آن آموزه‌های دینی برای آموزش و تربیت مردم ارائه می‌شود. در نگاه کلی‌تر، وقتی در گفت‌وگو‌ها از منبر سخن به میان می‌آید، مراد‌‌ همان نظام شریف و دستگاه پرسابقه دین، برای تبلیغ و ترویج و تربیت مردمان است. بیشتر مردم از زن و مرد و کوچک و بزرگ در بیشتر نقاط ایران و با سبک‌های مختلف زندگی آن‌چه را از دین، احکام، اطلاعات دینی و همچنین سیر اهل بیت و بزرگان دین می‌دانند از همین جایگاه یعنی «منبر» دریافت کرده‌اند. با این توضیح منبر درواقع وسیله است. وسیله‌ای که قرار است مردم را به خدا برساند. نقل شده است که امام سجاد‌(ع) به خطیبی که در شام بود، می‌گویند: «اجازه بده بروم بالای این پاره‌های چوب» پس به هر جایگاهی نمی‌‌شود نام «منبر» داد.

● ویژگی‌ها

از گذشته‌های بسیار دور، بزرگان ما - از منبریان و وعاظ و خطبا و روحانیون- نگاه ویژه‌ای به منبر داشته‌اند. نگاهی که به منبر وفعل وعظ و خطابه شکل عملی عبادی را داده است. منبر واسطه‌ای بین کلام خدا، اهل بیت و مردم است. کسی که در این‌جایگاه می‌‌نشیند، می‌داند کارش دارای ماهیتی الهی است، پس هم باید حق مردم و هم حق منبر و جایگاهی که در آن قرار گرفته است، را ادا کند. آن‌چه از بزرگان شنیده‌ایم، همه بیانگر آن هستند که آن‌ها همیشه قدر این‌ جایگاه را به خوبی می‌شناختند و سعی می‌کردند خود را به مرتبه لیاقت آن برسانند.

● نکاتی که درباره مخاطب رعایت می‌‌کنند

▪ گاهی سکوت می‌کنند، این‌طور به شنونده اجازه می‌دهند با خود خلوت کند و اندکی به آن‌چه تا کنون گفته شده فکر کند.

▪ استدلال و دلیل طرح می‌کنند.

▪ سؤال می‌پرسند.

▪ جملات پرسشی طرح می‌کنند.

▪ به مخاطب انگیزه می‌دهند.

▪ امید را در دل شنونده زنده می‌کنند.

▪ یأس‌های شنونده را از بین می‌برند و راهی برای آینده به او ارائه می‌کنند.

▪ شنونده را به همراهی بحث دعوت می‌کنند.

▪ حتی از آب و هوا غافل نیستند که اگر بارانی آمده آن را نشان خیر و برکت می‌گیرند واگر هوا گرم و سوزان است حواسشان است و شنونده را زجر نمی‌دهند.

▪ از شنونده می‌خواهند تکه‌ای از کلام را با او تکرار کند.

▪ جملات را جوری ادا می‌کنند که شنونده، فعل را در جملات کلیدی، پیش‌بینی و بتواند قبل از او تکرار کند.

▪ سعی می‌کنند مردم را نسبت به دنیا و آخرت آگاه کنند.

▪ روشنگری می‌کنند.

▪ سؤالات ذهنی شنونده را تشخیص می‌دهند و پاسخ می‌گویند.

▪ متانت و ادب در کلامشان نسبت به مخاطب دیده می‌شود.

▪ از حوادث روز خبر دارند.

▪ سر و صدا و غوغای مجلس را با نرمی و با تدبیر آرام می‌کنند و خلاصه با مدیریت صحیح و هوشمندانه، شنونده را تا هدفی که از پیش می‌دانسته‌اند گام‌به‌گام همراهی می‌کنند.

▪ برای شنوندگان خود ارزش قائل می‌شوند.

● بایدهایی که به آن‌ها توجه خاص دارند

▪ می‌گویند منبر یک عمل عبادی است پس می‌دانند که کلیدی‌ترین اصل یک عبادت، خلوص در نیت است.

▪ با خدا معامله می‌کنند.

▪ برای خدا سخن می‌گویند.

▪ آن‌چه برای خود می‌پسندند برای دیگران می‌گویند.

▪ اولین مخاطب حرف‌هایشان، خودشان هستند.

▪ روحیه‌های متفاوت را می‌شناسند و راه‌های کار با آن‌ها را می‌دانند.

▪ آیت‌ا... جوادی آملی در جلسه‌ای گفته‌اند: «من برای هر منبرم حداقل ۲۰ساعت مطالعه می‌کنم و به شما توصیه می‌کنم منبر بدون مطالعه خیانت است، خیانت است، خیانت است».

▪ نسبت به افزایش محبت مردم به اهل بیت توجه دارند.

● نکاتی که در سخن رعایت می‌‌کنند

▪ از کلی‌گویی و پراکنده‌گویی اجتناب می‌کنند.

▪ از مثال‌های روز و قابل فهم استفاده می‌کنند.

▪ بیانش مناسب با فهم مخاطب هستند.

▪ بیش‌ازحد به حاشیه نمی‌پردازد.

▪ سررشته کلام را از دست نمی‌دهند؛ اگر حواسش به مسیر اصلی کلام نباشد و خود را بدان مقید نکند، اثر و ماندگاری کلام از دست می‌رود.

▪ کلامش با صحبت‌های تکراری و غیرمتنوع زمین‌گیر نمی‌شود.

▪ شعر و ضرب‌المثل و حکایت استفاده می‌کنند.

▪ با طنین و حجم صدا -کم و زیاد و شدت و ملایمت - بر مخاطب تأثیر می‌گذارند.

▪ گاهی با خدا نجوا می‌کنند و دعا می‌خوانند.

▪ مستقیم و رودررو با مخاطب صحبت می‌کنند.

▪ گاهی خطاب به خود سخنی می‌گویند.

‌▪ گاه سرزنش می‌کنند.

▪ گاه ضمیر جمع به کار می‌برند. این‌طور خودشان را کنار مردم قرار می‌‌دهند.

▪ آیات قرآن را محور و میزان صحبت‌هایشان قرار می‌دهند.

▪ صحبت خود را با روایات اهل بیت‌(ع) محکم می‌کنند.

▪ نقل‌های تاریخی می‌گویند.

▪ مناسبت‌ها را رعایت می‌کنند.

▪ مبالغه نمی‌کنند.

▪ از بزرگان به احترام یاد می‌کنند.

● نبایدهایی که از آن‌ها دوری می‌‌کنند

▪ ریا به خرج نمی‌دهند.

▪ تعریف از خود نمی‌کنند.

▪ به بهانه منبر، به دنبال دکان و کاسبی نیستند.

▪ کم یا زیاد بودن جمعیت تأثیری در شور و نشاط و انگیزه آن‌ها ندارد.

▪ از منبر به ضرر حقایق و ارزش‌ها استفاده نمی‌کنند.

▪ این نقل قول از مرحوم آیت‌ا... بهجت معروف است که می‌گفت: «نشود این‌جوری که حرف بزنیم که زده باشیم، سخنرانی کنیم که سخنرانی کرده باشیم».

▪ قدیمی‌ها می‌گفتند منبر و منبری رسالت دارد، حواسشان هست که منبر رفتن یک شغل نیست.

● نکاتی که در عمل رعایت می‌کنند

▪ بدون وضو بر بالای منبر نمی‌‌روند.

▪ بین برخی وعاظ رسم بوده که حتی در بالا رفتن از پله‌های منبر، ملاحظه می‌کردند که بسته به تقوا و پرهیز خود، تا چند پله از منبر بالا روند.

▪ تلاش می‌کنند که از مردم معمولی جلو‌تر باشند؛ چراکه اگر مردم ببینند واعظ و سخنران به علم و گفته خودش عمل نمی‌کند، دلسرد می‌شوند.

▪ خود با شنونده رشد کنند و خودش از دیگران در پذیرش مطلب جلو‌تر باشند.

▪ مردمی باشند. مردمی بودن را امام علی‌(ع) در نهج البلاغه این‌طوری تعریف کرده‌اند: «با مردم طوری زندگی کنید، که اگر مردید بر شما گریه کنند و اگر بودید میل داشته باشند که با آن‌ها باشید».

▪ متواضع هستند. پیامبر همیشه بر کوچک و بزرگ سلام می‌کرد.

▪ با مردم همنشینی می‌‌کنند. پیامبر صلی ا... علیه و آله وارد مسجد می‌شد، می‌دید نشسته‌اند و شعر می‌خوانند. او نیز می‌نشست و گوش می‌کرد. آن‌ها می‌خندیدند، پیامبر هم می‌خندید. فقط مقابل حرام می‌ایستاد.

▪ نسبت به امر دین دلسوزهستند. پیامبر صلی ا... علیه و آله از این‌که می‌دید، حق پذیرفته نمی‌شود گاهی مریض می‌شد.

▪ صبور هستند.

نویسنده: اعظم عامل نیک