ستاره متغیر R اسد

از تاریخ كشفش در بیش از ۲۰۰ سال پیش , R اسد به عنوان یكی از پرتـوجه ترین متغیرهای بلند دوره محسوب می شود و از این نظر قابـل رقابت با همزادش « میرا » می باشـد

R-اسد به عنوان یكی از درخشانترین و آسان ترین ستاره های متغیرقابل مشاهده آسمان مطرح است . این متغیر با میانگین تغییرات قدر بین ۵/۸ تا ۱۰/۰ را به را حتی بدون كمك هرگونه تجهیزات گران قیمت می توان مشاهده كرد .با تغییرات درخشــندگی چندین قـدری ودوره تناوب ۳۱۲روزه این متغیر متعلق به دسته میرا از ستارگان متغییربلند دوره است .

از تاریخ كشفش در بیش از ۲۰۰ سال پیش ، R- اسد به عنوان یكی از پرتـوجه ترین متغیرهای بلند دوره محسوب می شود و از این نظر قابـل رقابت با همزادش « میرا » می باشـد . مجذوبیـت R - اسد از زمان كشفش در سال ۱۷۸۲ توسط J.A.Koch شروع شد . R- اسد پنجمین ستاره متغیر و چهارمین متغیر بلند دوره كشف شده می باشد . سه متغیر بلند دوره قبلی به ترتیب كشف ۹۵۹;- قیطیس (میرا )، ۹۶۷; – دجاجه و R - مارآبی هستند .Koch در نامه ای به j.e.Bode از رصد خانه برلین موضوع تغییرات R- اسد را بیان می كند: « جسارتاً . می خواهم با توجه به رصدهای خود در سالهای گذشته اعلام كنم كه به نظر می رسد ستاره مایر۴۲۰ ز( R- اسد ) ستاره جالب وبا اهمیتی باشد .

این ستاره تغییرات ودرخشندگی قابل ملاحـظه ای را در نورانیتش نشان می دهد . وقتی كه در سال ۱۷۸۰ من برای نخستین بار به آن نگاه كردم در خشندگیش را از قدر هفتم تخمـین زدم و به طور قابل ملاحظه ای ضعیف تر از ستاره همســایه اش مایر۴۱۹ ر(۱۹- اسد)بود .در فوریه ۱۷۸۲ از قدر ششم بود و با چشم غیر مسلح قابل مشاهده بود ، در پایان آورل ۱۷۸۳به قدر نهم رسید و در شروع آوریل ۱۷۸۴ از قدر دهم بود .» . بدون شك هر راصدی ستاره متغیر مورد علاقه ای دارد وحتی شاید هم داستان خاصی را در مورد اولین مواجه ی خود با آن داشته باشد .یكی از داستانهای انگشت نما كه فاش شده مربوط به منجم آماتور معروف Leslie Peltier وR - اسد است .

۱۸ Piltier ساله بود كه برا ی اولین بار با موضوع ستارگان متغیر برخورد داشت . او با پس انداز حاصل از جمع آوری توت فرنگی موفق به خرید اولین تلسكوپ شد (یك تلسكوپ شكستی ۲ اینچی ) او مانند بسیاری از راصدان تازه كار از ناتوانی خود در یافتن ستارگان متغیر موجود در نقشه ها احساس عجز وناتوانی می كرد تا اینكه در اوایل مارس ۱۹۱۸ بعداز تلاشهای نا موفق زیادی در شبهای مختلف ، R - اسد خودش را به این جوان پر انرژی نشان داد او در این باره می گوید: « بیشترین لذت من وقتـی بود كه موفق شـدم در شمال شــرق ستاره اومیكرن - مثلث كوچكی را شامل R- اسد و دو ستاره كم نور پیداكنم .

من اولین ستاره متغیر خودم را همانـطور كه در نقشـه مشـخص شده بود ، دیدم . » در مدت رصدهای پر ثمرش كه بیش از شش دهه به طول انجامید Peltierموفق به كشف تعدادی دنباله دار ، دو نواختر شد ودر ۱۳۲۰۰۰رصد با موسسه رصد ستارگان متغیر آمریكا ( AAVSO ) مشاركت داشته است . او حتی پس اینكه دچار حمله قلبی شد در بیمارستان هم با دوربین دو چشمی اش به رصد ستارگان متغیر و تكمیل گزارشــــات خود می پرداخت . Peltier در سراسر حیاتش نشانهای زیادی را دریافت كرد از آن جمله نشان علمی دانشگاه گرین استیـت » در سال ۱۹۷۴ است . در دهه ۶۰ میلادی كوهی را به نام او نامیدند. كوه Pelietr مكان رصد خانه فورد است كه یك تلسكوپ ۱۸ اینــچی بازتابی را در خود جای داده است . آنهائی كه Peltier را می شناخـتند او را انسانــــی كم رو و متواضع می دانستند. او دوست نداشت درمورد بسیاری از كارها وافتخاراتش با كسی صحبت كند . Peltier در كتاب معروفش (جستجو آسمان با دوربین دو چشمی ) دیگران را به مشاهده R- اسد تشویق می كند . او در این باره می گوید: « تمامی محدوده تغییرات این متغییر را می توان با كمك یك دوربین دو چشمی معمولی مشاهده كرد . رنگ قرمزش آن را از دیگر ستارگان اطرافش متمایز می كند .

● از كجا شروع كنیم ؟

همانطور كه Leslie Peltier و دیگر راصدان بیشمار تصدیق كرده اند .R - اسد یكی از آسانترین متغییرهای آسمان برای پیدا كردن است . این متغیر در ۵ درجه ای غرب ستاره درخشان ۹۴۵;- اسد ( قلب الاسد )و در راستای ستاره ۹۶۷; ، درست در شمال شرق اومیكرن قرار دارد .R- اسد درست در نزدیكی ستارهای ۱۸و ۱۹ قرار گرفته است . رنگ آن را معمولا قرمز تیره ذكر كرده اند وبه همین دلیل نسبت به ستارهای همسایه اش قابل تشخیص است . به خاطر سپردن محدوده اطراف آن به دلیل وجود دو ستاره قدر نهم كه با R مثلث بسیار كوچكی را می سازند آسان است .

آخرین بیشینه درخشندگی این متغیر در اواخر دی ماه ۱۳۸۰ اتفاق افتاد . برای رصد R مانند دیگر متغیرهای بلند دوره یكبار مشاهده در هفته كافی است . در رصد وتخمین قدر هر ستاره قرمز رنگ با ید دقت وتوجه بیشتری كرد .بسیاری از متغیرهای بلند دوره مانند R- اسد قــرمز رنگ هستند .در هنگام مشاهـده مداوم ، این ستارها درخشان تر از مقـدار واقعی دیده می شوند . به همین دلیل برای تخـمین قدر آنها از نگاه اجـمالی وگـذرا باید استفاده كرد تا در مقدار قدرشان اغـراق صورت نگیرد .

● متغیر های میرا :

همانطور كه ذكر شدR - اسد یك متغیر میرا است . متغیرهای میرا ستارگان غول قرمز سردی هستند كه اومیكرون قیطیس (میرا) یك نمونه معروف آن است .در نمودار HR چنین ستارگانی در بخش با درخشندگی بالای شاخه مجانبی غول ( AGB) ودر حوالی متغیرهای نیمه منظم یافت می شوند . در مقایسه با خورشید خودمان ، متغیرهای میرا گونه عموماً ستاره هایی با شعاع بزرگتر ، درخشندگی بالاتر ، دما وگرانش سطحی پائین تر ی محسوب می شوند . به دلیل گرانش سطحی كم ، جو خارجی آنها پیوند ضعیفی با ستاره دارد . اصولا متغیرهای میرا ، متعلق به رده طیفی C و S و M هستند ودوره تناوب آنها ۸۰ تا ۱۰۰۰روز می باشد. این متغیرها در محدوده مرئی دارا ی تغییرات بیش از ۵/۲ قدر هستند .

تغییرات مشاهده شده در درخشندگی متغیرهای میرا به دلیل تپش آنها می باشد . بیشترین نور آنها مربوط به ظهور موج ضربه در جو ستاره می باشد .امواج ضربه در نتیجه تپشهای منظم در زیر سطح مرئی به لا وقوع می پیوندد. این ستاره ها جرمی معادل جرم خورشید دارند اما لبا جـــرم لا قابل توجهی ( در حدود ۶ – ۱۰ تا ۷ – ۱۰ جرم خورشید ) در هر سال را از دست می دهند و باعث بوجود آمدن پوسته های پیرا ستاره ای بزرگی در اطراف ستاره می شوند .این از دست دادن جرم مرحله حضور میرا ها را محدود به حدود ۱ میلیون سال می كند . این ستاره ها در هسته خود هلیم می سوزانند و شاخه AGB را طی می كنند.

مرحله AGBفاز پایانی تحـول بسیاری از ستارگان رشته اصلی می باشد .از دست دادن جرم باعث می شود كه این ستاره ها از انفجار ابر نواختری بگریزند .وقتی این گونه ستاره ها به مرگ خود نزدیك می شوند با سرعت زیادی جرم از دست می دهند وبه سحابی سیاره نما تبدیل می شوند و در نهایت كوتوله سفیدی با جرمی در حدود ۷/۰ تا ۶/۰ جرم خورشید باقی می ماند .تصاویر تلسكوپ فضایی هابل در سال ۱۹۹۶ نشان داد كه تعدادی ازستارگان میرا گونه كروی نیستند بلكه به شكل تخم مرغ می باشند . مطابق اندازه گیرهای انجام شده قطر زاویه ای R- اسد ۷۸ *۷۰ میلی ثانیه است .تصور بر این است كه عدم تقارن مشاهده شده در اثر توسعه وگسترش جـو ستاره باشد شاید هم این شكل نامعلوم در نتیجه تپشهای غیر شعاعی ایجاد شده باشد .

امیر حسن زاده