وقتی گوگل جای پزشکان را می گیرد

رابطه قدیمی پزشک و بیمار تحت تأثیر نفوذ اینترنت

در هیچ شاخه‌ای از علوم تجربی، کتاب‌های مرجع به سرعت کتاب‌های پزشکی ویرایش و بازنویسی نمی‌شوند. تغییرات بنیادین در شیوه‌های تشخیصی و درمانی آنچنان سریع و گسترده رخ می‌دهند که یک متن پزشکی ۵۰ سال پیش برای دانشجویان پزشکی این روزها تفاوت چندانی با یک مجموعه طنز و سرگرمی ندارد...

اما این تنها معلومات پزشکی نیستند که دستخوش تغییر می‌شوند. رابطه پزشک و بیمار امروزی هم دیگر سنخیتی با آن ارتباط ماورایی و پدرسالارانه قدیمی ندارد. پزشکان دنیای معاصر سال‌هاست که از تخت حاکمیت مطلقه طبیبان باستانی پایین آمده و روپوش یک درمانگر را به تن کرده‌اند. اما آن چنان که از قرائن برمی‌آید باید آرام آرام آماده شوند تا از این به بعد تنها در جایگاه یک مشاور متخصص خدمتشان را ارائه کنند.

دکتر زاخاری مایسل، متخصص طب اورژانس از جمله افرادی است که این تغییرات را با جدیت دنبال می‌کند. تجربه شخصی این استاد دانشگاه پزشکی پنسیلوانیا را که در هفته‌نامه تایم به نگارش درآمده با هم می‌خوانیم:

اینترن به پشت تریبون می‌رود. معرفی بیمار تخت شماره ۳ آغاز می‌شود: «صبح امروز آقایی ۴۵ ساله با مشاهده چند لکه خون در دستمال توالت خود دست‌پاچه به اورژانس این مرکز مراجعه کرده است. او به همراه خود ۵۰ صفحه پرینت از لیست بلندبالای بیماری‌های گوناگون را به اورژانس آورده است بیماری‌های خطرناک و نادری که دفع خون از تظاهرات آنها به حساب می‌آید.» اینترن ادامه می‌دهد: «البته من فکر می‌کنم همورویید دارد!» پرستاری که کنارم ایستاده زیرلب می‌گوید: «باز هم یک مورد سایبرکند ریاز دیگر!» ظهر همان روز آقای ۴۵ ساله با تشخیص هموریید و یک برنامه درمانی ساده و البته اطمینان از اینکه هیچ مشکل حادی در انتظارش نیست مرخص شد. هر چند من بعید می‌دانم مشکل تمام شده باشد. در حقیقت مشکل اصلی همچنان باقی است و آن واکنش همکاران من به رفتار تازه‌ای است که بیماران قرن بیست و یکم در پیش گرفته‌اند. آنها در فرهنگ مخفی اصطلاحات خود، از واژه «پرونده گوگلی» بیماران استفاده می‌کنند.اصطلاحی که با تمسخر به انبوه برگه‌های پرینت شده اینترنتی بیماران اشاره دارد. اینکه آیا اینترنت ابزاری مفید یا خطرناک برای کسب اطلاعات بهداشتی و پزشکی به حساب می‌آید پرسش جدیدی نیست.

لیستی سرگیجه‌آور از اطلاعات گوناگون در مورد یک بیماری، توصیه‌های متفاوت و گاهی متضاد درمانی و سرانجام خلاءهای قانونی برای کنترل درستی اطلاعات پزشکی در اینترنت پاسخ به این پرسش را سخت و دشوار کرده اما به نظر من یک مساله اصلا جای سوال ندارد. در حالت عادی بیماران از جست‌وجوی علایم بیماری خود قبل از مراجعه به پزشک سود می‌برند. چند وقت پیش خانمی با راش‌های پوستی به اورژانس مراجعه کرد و با خود برگه‌هایی را به همراه آورد. برگه‌هایی که در حقیقت پرینت رنگی چند ضایعه پوستی مشابه با آنچه در پوستش رخ داده بود را شامل می‌شدند. عکس‌های رنگی دقیقا تشخیص درستی از بیماری آن خانم بودند البته باید اعتراف کنم اگر چنین برگه‌هایی پیش رویم نبودند بعید می‌دانم می‌توانستم به آن سرعت و دقت به تشخیص صحیح یک تظاهر نادر پی ببرم. مطمئن هستم که بسیاری از پزشکان چنین تجربه‌ای را از سر گذرانده‌اند.

به اعتقاد من بحث در مورد اینکه آیا بیماران باید علائم ناخوشی خود را در گوگل جست‌وجو کنند یا نه اساسا بحث پوچ و بی‌فایده‌ای است. اغلب بیماران تحصیلکرده قبل از اینکه چنین بحث‌هایی به راه افتد. چنین کاری را آغاز کرده‌اند. سوال اساسی این است که چگونه پزشکان می‌توانند از این پدیده‌ برای ارائه خدمات بهداشتی درمانی بهره ببرند. شاید زمان آن رسیده که مدل‌های تصمیم‌گیری مشارکتی میان پزشک و بیمار به مدل اصلی ارائه خدمات بهداشتی و درمانی تبدیل شوند. مدل‌هایی که اولین‌بار دردهه ۹۰ میلادی در دانشگاه مک ماستر کانادا معرفی شدند و حالا برای اجرا چندان دور از ذهن به نظر نمی‌رسند. از سوی دیگر راه‌اندازی سایت‌های معتبر پزشکی که بیماران را می‌توان به آنها ارجاع داد بیماران را در قامت یکی از اضلاع تصمیم‌گیری‌های پزشکی توانمند خواهد کرد و سرانجام اینکه باید آرام آرام نسل تازه‌ای از پزشکان و پرستاران را تربیت کرد که اطلاعات جانبی بیماران از بیماری‌شان را دخالت در کار خود تلقی نکنند. پزشکانی که هنگام ورود به اتاق معاینه با شنیدن جست‌وجوی اینترنتی بیمار خود به سادگی برچسب «سایبرکند ریاز» را به او نزنند.

دکتر یاشا نهرینی