مشکل ۷۵ درصد زنان

بیشتر زنان علایم ناراحت کننده یا ناخوشایندی را در چرخه قاعدگی تجربه می کنند در برخی از زنان این علایم قابل توجه است اما مدت کوتاهی دارد و ناتوان کننده نیست اما در برخی دیگر, عملکرد طبیعی روزانه را مختل می کند

بیشتر زنان علایم ناراحت‌کننده یا ناخوشایندی را در چرخه قاعدگی تجربه می‌کنند. در برخی از زنان این علایم قابل‌توجه است اما مدت کوتاهی دارد و ناتوان‌کننده نیست اما در برخی دیگر، عملکرد طبیعی روزانه را مختل می‌کند...

این علایم ممکن است از چند ساعت تا چند روز به طول بینجامد و انواع و شدتش متفاوت است. این مجموعه علایم را «نشانگان پیش‌قاعدگی» (PMS) می‌گویند.

حدود ۷۵ درصد زنان در دوره قاعدگی‌شان برخی از علایم شایع همراه با نشانگان پیش از قاعدگی را تجربه می‌کنند. حدود ۳۰ تا ۴۰درصد آنها علایم شدیدی دارند که ممکن است فعالیت‌های روزانه‌شان را مختل کند. در حدود ۱۰ درصد افراد علایم آنقدر شدید است که کاملا ناتوان می‌شوند. گرچه نشانگان پیش از قاعدگی معمولا زنان در سنین بالاتر را مبتلا می‌کند‌ اما نوجوانان هم ممکن است آن را تجربه کنند.

● علایم نشانگان پیش از قاعدگی

این نشانگان ممکن است علایم متفاوتی در دستگاه های مختلف بدن ایجاد کند:

▪ علایم روانی: تحریک‌پذیری، فقدان کنترل، برانگیختگی، خشم، بی‌‌خوابی، اشکال در تمرکز، خواب‌آلودگی، افسردگی، خستگی شدید، اضطراب، سردرگمی، سوءظن، فراموشکاری، حساسیت عاطفی، حملات گریه، نوسان خلق و اختلال خواب

▪ علایم گوارشی: چنگه‌های شکمی، آروغ‌زدن، یبوست، تهوع، استفراغ، سنگینی یا فشار لگنی، کمردرد

▪ تجمع مایع: ورم (تورم قوزک، دست‌ها و پاها)، افزایش وزن دوره‌ای، کاهش ادرار، پری و درد در پستان

▪ مشکلات پوستی: آکنه، نورودرماتیت (التهاب پوست به همراه خارش)، بدتر شدن سایر اختلالات پوست از جمله تبخال

▪ مشکلات تنفسی: آلرژی، عفونت‌ها

▪ علایم عصبی و عروقی: سردرد، سرگیجه، غش‌کردن، بی‌حسی، سوزن سوزن‌ شدن یا افزایش حساسیت بازوها و ساق‌ها، کبود شدن با ضربه مختصر، تپش قلب، گرفتگی عضلانی

▪ شکایات چشمی: اختلال بینایی، التهاب ملتحمه

▪ سایر علایم: کاهش هماهنگی عضلانی، قاعدگی دردناک، کاهش میل‌ جنسی، تغییرات اشتها، میل شدید به خوردن غذا،‌ گرگرفتگی

علایم نشانگان پیش از قاعدگی ممکن است شبیه بیماری‌ها یا عوارض دیگر باشد، بنابراین برای تشخیص، با پزشکتان مشورت کنید.

● علت PMS

به‌نظر می‌رسد که نشانگان پیش‌ از قاعدگی به نوسان‌ میزان‌ هورمون‌های استروژن و پروژسترون مربوط باشد، البته به معنای آن نیست که کارکرد تخمدان‌ها حتما مختل شده است. علل احتمالی این نشانگان عبارتند از: عدم تعادل استروژن- پروژسترون، ترشح بیش از حد هورمون پرولاکتین (هورمونی که رشد و نمو پستان را تحریک می‌کند). میزان زیاد هورمون آلدوسترون (هورمونی که در تنظیم متابولیسم سدیم، کلر و پتاسیم نقش دارد). تغییرات سوخت و ساز کربوهیدرات‌ها، تجمع سدیم و آب در کلیه‌ها، کاهش قندخون، آلرژی به پروژسترون و عوامل روانی.

● پیشگیری

برخی از زنان با انجام تغییرات ساده در سبک زندگی می‌‌توانند به کاهش علایم این نشانگان کمک کنند. تغییراتی مانند:

▪ ورزش منظم (۳ تا ۵ بار در هر هفته)

▪ رژیم غذایی متعادل که عموما توصیه می‌شود با افزایش غلات کامل، سبزی‌ و میوه‌‌ها ‌و با کاهش مصرف نمک، قند و نوشیدنی‌های کافئین‌دار باشد.

▪ خواب و استراحت کافی

● تشخیص و درمان

در حال حاضر به‌جز گرفتن تاریخچه پزشکی کامل و معاینه جسمی و لگنی، آزمایش‌های تشخیصی زیادی برای این نشانگان وجود ندارد. پزشک درمان‌های خاص را بر اساس این عوامل تعیین خواهد کرد: سن، وضع کلی سلامت و تاریخچه پزشکی‌‌، گستردگی علایم، شدت علایم، تحمل نسبت به داروها و شیوه‌های درمانی مشخص، انتظارات در مورد سیر بیماری و نظر یا ترجیح‌های شما. پزشک ممکن است این درمان‌ها را برای کنترل علایم شما تجویز کند: داروهای ادرارآور برای کاهش تجمع مایع در بدن، داروهای مهارکننده پروستاگلاندین (یا داروهای ضدالتهابی غیراستروییدی مانند آسپیرین و ایبوپروفن) برای کاهش درد، قرص‌های خوراکی ضدبارداری برای مهار تخمک‌گذاری، درمان با هورمون پروژسترون، داروهای آرا‌م‌بخش، تغییرات رژیم غذایی، مکمل‌های ویتامینی (از جمله ویتامین B۶، کلسیم و منیزیم)، ورزش منظم و داروهای ضدافسردگی. ورزش منظم؛ نیم ساعت فعالیت بدنی - به طوری که با افزایش ضربان قلب و عرق کردن همراه باشد - راه خوبی است تا احساس طراوت کنید.

● توصیه‌های تغذیه‌ای

بیشتر توصیه‌ها شامل تغییرات ساده در رژیم غذایی مانند محدودیت مصرف کافئین (کاهش مصرف چای، قهوه، نوشابه)، نمک و شکر است. این پیشنهادها در هر صورت بر اساس تجربه ممکن است در همه افراد موثر نباشد. در دوران قاعدگی حجم هر وعده غذایی را کاهش و در مقابل تعداد وعده‌های غذایی را افزایش دهید.

۱) مصرف کربوهیدرات: مصرف رژیم غنی از کربوهیدرات پیچیده، مانند دانه‌های کامل غلات، سبزی‌ها، نان، ماکارونی و غلات صبحانه توصیه می‌شود. این کار برای ایجاد تعادل در قند خون و جلوگیری از سرگیجه بسیار حیاتی است. تغییر در وضع هورمونی، زمینه واکنش‌های مربوط به تاثیرات پایین بودن قند خون (مانند زودرنجی، میگرن، وحشت، گریه و عصبانیت شدید) را فراهم می‌کند بنابراین، هرگز بیش از ۲ تا۳ ساعت گرسنه نمانید؛ حتی گاهی خوردن غذایی سبک هنگام خواب لازم است. این غذاها حاوی ویتامین‌ها و مواد معدنی مهم مثل ویتامین B۶ و منیزیم هستند. به علاوه، فیبر دارند که به پیشگیری از یبوست کمک می‌کند. خوردن کربوهیدرات‌ها ممکن است علائم نشانگان پیش از قاعدگی را از طریق افزایش مقدار سروتونین در مغز، کاهش دهد. از مصرف آبنبات، شکلات، شیرینی و بستنی که حاوی قندهای ساده (شکر) هستند، خودداری کنید و به جای آنها، میوه‌های تازه بیشتر بخورید.

۲) کاهش مصرف نمک: حذف نمک از وعده‌های غذایی باعث کاهش تجمع آب در بدن می‌شود و ورم را کاهش می‌دهد. پس به غذای خود نمک نزنید و از مصرف غذاهای پر سدیم نیز پرهیز کنید.

۳) دریافت کلسیم: منابع غذایی حاوی کلسیم و مواد معدنی باعث کاهش دردهای کرامپی، چه قبل از قاعدگی و چه در دوران قاعدگی می‌شوند که این مواد را می‌توان از طریق مصرف شیر، پنیر، ماست، بادام، کلم بروکلی، آبمیوه‌های غنی شده با کلسیم و سویا که غنی از کلسیم هستند، تأمین کرد.

۴) دریافت پتاسیم: مصرف غذاهای غنی از پتاسیم مانند موز، انجیر، آلو، گوجه‌فرنگی، قارچ، کشمش سیاه، گل کلم و کلم بروکلی باعث کاهش تورم ناشی از احتباس آب می‌شود.

۵) مصرف ویتامین ۶B: مصرف غذاهای غنی از ویتامین ۶B شامل جگر، سیب‌زمینی، موز، عدس و اسفناج در کاهش بروز افسردگی نقش مهمی دارند.

۶) مصرف ویتامین E: مصرف ویتامین E باعث تخفیف علائم جسمی و روانی از جمله حساسیت پستان‌ها می‌شود. روغن‌های گیاهی، مغزهای روغنی، جوانه گندم و سبزی‌های برگ سبز منابع اصلی این ویتامین به حساب می‌آیند.

دکتر آزیتا صفارزاده

متخصص زنان و زایمان

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران