خانه, مدرسه و حقوق كودك

طبق اصل دوم اعلامیه جهانی حقوق كودك و نوجوان در مجمع عمومی سازمان ملل متحد سال ۱۹۵۹ كودك باید از حمایت ویژه برخوردار شود و لوازم و ضروریات پرورش بدنی ,فكری ,اخلاقی و اجتماعی وی به نحوی سالم و طبیعی در محیطی آزادو محترم توسط قانون یا مراجع ذیربط تامین گردد

((به شما درباره نوجوانان به نیكی سفارش می كنم زیرا آنها دلی رفیق تر و قلبی فضیلت پذیر تر دارند.زمانی كه خداوند مرا به پیامبری برانگیخت تا مردم را به رحمت الهی بشارت دهم و از عذابش بترسانم , جوانان سخنانم را پذیرفتند و با من پیمان محبت بستند ولی پیران از قبول دعوتم سرباز زدند و به مخالفت برخاستند.))

پیامبر اكرم( ص) كتاب شباب قریش

طبق اصل دوم اعلامیه جهانی حقوق كودك و نوجوان در مجمع عمومی سازمان ملل متحد سال ۱۹۵۹ كودك باید از حمایت ویژه برخوردار شود و لوازم و ضروریات پرورش بدنی ,فكری ,اخلاقی و اجتماعی وی به نحوی سالم و طبیعی در محیطی آزادو محترم توسط قانون یا مراجع ذیربط تامین گردد. در وضع قوانینی بدین منظور منافع كودكان باید بالا ترین اولویت را داشته باشد . براساس اصل هفتم همین اعلامیه كودك باید از آموزش رایگان و اجباری حداقل در مراحل ابتدایی بهره مند شوند تا در شرایط مساوی بتوانند استعداد ,قضاوت فردی , درك مسئوولیت اخلاقی و اجتماعی خود را پرورش داده و فردی مفید برای جامعه شوند . كلاس و مدرسه این آمادگی را فراهم می سازد تا كودك به سرعت در نگرشها ,ارزشها و رفتار خود تغییرات زیادی را به وجود آورد .

ویژگیهای دوره ابتدایی

▪ آموزش مقدماتی و یادگیری اصول و مبانی علم ودانش

▪ در این دوره كه یك دوره مهم و حساس برای میل به فعالیت و پیشرفت در فرد می باشد ,عادت به كم كاری و یا پركاری در كودك به وجود می آید .

▪ در این دوره است كه معلوم می شود كودك دنباله رو است یا دست به كارهای جدید و خلاق می زند.

▪ در این دوره همانند سازی با همسالان انجام می شود . كودك تلاش بسیاری

می كند تا خود را از نظر ظاهر ,گفتگو و رفتار با همسالان خود تطبیق دهد .

▪دوره كودكی و نوجوانی بحرانی ترین دوره های زندگی می باشد , گاهی اوقات گذشتن از مرز كودكی و رسیدن به قلمرو بلوغ با نابسامانیها و مشكلات فراوان توام می باشد . در این دوره نوجوان نه دیگر كودك است و نه هنوز به درستی بالغ شده است و فرد در مرز بین این دو مرحله ( كودك و بزرگسالی ) قرار

می گیرد و با فشارها و انتظارات خاص هر دوره رو به رو می شود .

دوره نوجوانی مرحله انتقال از كودكی به بزرگسالی است كه تقریبا از ۱۲-۱۰ سالگی تا پایان۲۲-۱۸ سالگی ادامه دارد . نوجوانی با تغییر سریع بدنی آغاز می شود ,خصایص جنسی ظاهر می شوند و نوجوان دوران استقلال از والدین را شروع می كند . تفكر او بسیار منطقی و انتزاعی و آرمانی است . بیشتر اوقاتش را در خارج از خانواده صرف می كند.

نوجوان در یك وضع روحی بسیار مبهم و پیچیده به سر می برد ,او به درستی نمی داند چه باید بكند. نوجوانی دوران مهمی از زندگی انسان را شامل می شود و حدود سنی بین ۱۲ تا ۱۸ سالگی را در بر می گیرد .

۱- مرحله قبل از بلوغ

۲- مرحله بلوغ

۳- مرحله بعد از بلوغ

مرحله قبل از بلوغ به آخرین سالهای دوره دبستان ارتباط پیدا می كند . در این دوره فرد هنوز كودك است . مرحله بلوغ دو مرحله كودكی و نوجوانی را از هم جدا می سازد و مرحله ایی است كه در خط تقسیم بین این دو مرحله كودكی و نوجوانی قرار می گیرد.

در مرحله بعد از بلوغ ( جوانی ) فرد تا حدودی مشكلات جسمی و روانی احتمالی دوره بلوغ را پشت سر گذاشته است . قرنها پیش افلاطون دوران بلوغ را به یك نوع (( شراب زدگی روان )) تشبیه كرده است كه در آن احساسات و عواطف بر رفتار و اندیشه فرد چیره می شود. اسلام هم به دوره نوجوانی توجه مخصوص داشته و این دوره را از ابعاد مختلف آن مورد نظر قرار داده است . امروزه در جامعه باید با تكیه بر شیوه های علمی قابل قبول به بررسی مسائل مختلف كودك و نوجوان در محیط خانه , مدرسه و اجتماع پرداخت و بر اساس شناخت دقیق و صحیح از وضعیت فرد اعم از استعدادها ,تواناییها ,مشكلات گوناگون اقتصادی ,فرهنگی ,اجتماعی و غیره با در نظر گرفتن نیازهای اجتماع آن را برطرف نمود . با توجه به این موارد تهیه فهرست كامل از حقوق طبیعی و فطری دانش آموزان ( كودكان و نوجوانان ) كار ساده ای نیست : اما مواردی كه شناسایی شد عرضه می گردد.

۱- یادگیری مهارتهای جسمانی لازم برای انجام كارهای معمولی و بازی

( مهارتهای زندگی)

۲- یادگیری تعامل با گروههای همسالان

۳- رشد نقش های مناسب جنسی و اجتماعی ( مردانه یا زنانه )

۴- یادگیری مهارتهای اصلی خواندن , نوشتن و حساب كردن

۵- رشد مفاهیم لازم برای زندگی عادی روزمره

۶- رشد وجدان ,اخلاق و معیارهای ارزش

۷- رشد نگرشها نسبت به گروهها و نهادهای اجتماعی

۸- نیل به استقلال شخصیت

۹- تربیت مذهبی و اخلاقی در نوجوان

۱۰- بهداشت و سلامت روان

۱۱- هویت یابی دوره جوانی در خانواده و مدرسه

۱۲- مشاركت اجتماعی نوجوان و دسترسی به اطلاعات اجتماعی

۱۳- ایجاد فضای مناسب در جامعه برای گذراندن اوقات فراغت

۱-یادگیری و مهارتهای جسمانی برای انجام كارهای معمولی و بازی

( مهارتهای زندگی )

همه انسانها توانایی فطری حل مسائل زندگی را دارند ,لیكن این توانایی باید مطابق با شرایط و مسائل جاری پرورشی داده شود تا جایی كه به عنوان مهارتهایی كارآمد در آنها درونی شود. متاسفانه طبق بررسیهای به عمل آمده توانایی ها, مهارتهای علمی و سازش بسیاری از كودكان ,نوجوانان و جوانان كشور ما برای حل موثر مسائل زندگی فردی و اجتماعی كفایت نمی كند. از این رو آموزش مهارتهای زندگی با تاكید بر مهمترین مسائل فردی و اجتماعی كودكان و نوجوانان نظیر دوست یابی , گفتگو و تعامل با دیگران , تصمیم گیری , روشهای صحیح برخورد با عصبانی دیگران و مقابله با هیجانات و …. اهمیت زیادی دارد.

۲- یادگیری تعامل با گروههای همسالان

مطالعات مختلف نشان داده اند كه در دوره نوجوانی سه عامل مهم همسنی ,همكلاسی و همسایگی نقش اساسی را در تشكیل گروههای بازی دارد . در مرحله سنی ۶ تا ۱۱ سالگی روابط اجتماعی كودك بسیار گسترده می شود . در این دوره بتدریج از اهمیت بازی كاسته می شود و به جای آن نیاز زیادی به یادگیری از بزرگسالان و همسالان فرد احساس می شود .این نیاز نقش مهمی در رشد اجتماعی كودك دبستانی دارد . اثرات همسالان در دوره دبستان شامل موارد ذیل می باشد:

۱- همسالان زمینه های استقلال دانش آموز را از بزرگسالان به تدریج فراهم می نمایند.

۲- گروه همسالان همكاری و تعاون با دیگران را به دانش آموزن آموزش

می دهد.

۳- گروه همسالان رقابت سالم با دیگران را به دانش آموزان یاد می دهد .

۴- گروه همسالان پذیرش مسئوولیت و انجام آن را به دانش آموزان یاد

می دهد .

۵- گروه به دانش آموزان یاد می دهد كه چگونه در رفتار با دیگران دخالت كند و آنها را اصلاح نماید. موریس دو بس استاد روانشناسی تعلیم و تربیت تعبیر جالبی در این رابطه دارد , او می گوید : (( در كلاس كه خود یك گروه اجتماعی زنده است , نوعی روح صنفی میان نوجوانان به وجود می آید )). روح همبستگی كه شاگردان مدرسه را با هم متحد كند می تواند هم بر ضد معلم به كار گرفته شود و هم بر ضد یك شاگرد تازه وارد یا ((دوست بد )). گروه همسالان برای نوجوانان این فرصت را فراهم می سازد تا آنها فراتر از محیط خانوادگی و در محیط اجتماعی مورد حمایت قرار گیرند و هم به آنها این فرصت را می دهد تا آنها نیز حمایت كردن را دریك محیط اجتماعی تجربه كنند.

۳-رشد نقش های مناسب جسمی و اجتماعی ( مردانه یا زنانه)

سازگاری یك پسر با همسالان و همكلاسانش معمولا بستگی به رابطه او با پدرش دارد . دختران بیشتر تحت تاثیر روابط با مادرشان قرار دارند . این مساله هم كه فرهنگ یك جامعه , جوانان را چگونه می پذیرد و تا چه حد به آنها آزادی می دهد در شخصیت آنها تاثیر دارد . افزایش استقلال طلبی چه در عمل و چه در اندیشه , تنها یك رفتار مخالفت آمیز ویژه جوانی نیست , بلكه دقیقا نشانه ای از سلامت شخصیت جوان است . متاسفانه برخی از پدرومادرها اجازه رشد به فرزندان خویش نمی دهند . جوانانی كه از این گونه خانواده ها هستند حتی در سنین دبیرستان هم به مراقبت نیاز دارند . افرادی كه در نوجوانی فرصت كافی برای یادگیری ,تفكر و تصمیم گیری صحیح نداشته اند . در بزرگسالی با اشتباهات مكرر ( كوشش و خطا ) راه سختی را در زندگی می پیمایند.

۴- یادگیری مهارتهای اصلی خواندن , نوشتن و حساب كردن

تعلیم و تربیت در دوره ابتدایی باید مانند دوران خردسالی به نیازهای كودك پاسخ دهد و معلمان همیشه در نظر داشته باشند كه برنامه های درسی ابتدایی و

فعالیت های این دوره باید با نیازهای كودكان متناسب باشند . دبستان , را نباید تنها مرحله آماده ساختن كودكان برای ورود به دوره راهنمایی و دبیرستان تصور كرد بلكه باید نخستین كوشش دستگاه تربیتی این باشد كه بین ۱۲-۶ سالگی همه آنچه را كه برای رشد سالم و طبیعی كودكان لازم است در مدرسه فراهم كند , زیرا زندگی در حقیقت , یك فرآیند رشد و تكامل است كه در مراحل پی در پی انجام می گیرد . برنامه درسی و روش تدریس معلمان با طرز تفكر ایشان درباره استعداد حفظ كردن و اهمیت آن بستگی دارد . بدین معنا كه هرگاه معلم حافظه كودك را همچون انبار یا مخزنی بداند كه باید معلومات در آن انباشته شوند, روش تدریس او بر اصل فعالیت معلم , و تماشا كردن و پذیرش دانش آموزان مبتنی خواهد شد و برنامه درسی نیز مقداری مطالب غالبا از هم گسیخته و پراكنده خواهدبود . ولی اگر معلم هدف آموزش را استفاده از تجربه های قبلی برای سازگاری و حل مسائل روزانه زندگی و آماده شدن برای آینده بداند, در این صورت برنامه و روش تدریس او به دانش آموزان كمك خواهد كرد كه از طریق كسب تجربه های تازه با شرایط مختلف زندگی رو به رو شوند و قدرت سازگاری ایشان با شرایط متحول اجتماعی در حال و آینده افزایش پیدا كند . در این صورت اصل فعالیت محصل ( شاگرد محوری ) جانشین اصل فعالیت معلم (معلم محوری ) خواهد شد.

منابع:

۱- روان شناسی تربیتی – تالیف: رضا كرمی نوری و علی رضا مرادی

۲- روان شناسی رشد – تالیف: علی اكبرشعاری نژاد

۳- ریشه روان شناسی جلد اول – انتشارات رشد تالیف : رتبال اتكینسون , ریچارد اتكینسون , ارنست هیلگارد .

۴- برنامه های بهداشت روان مدارس – تالیف: رابرت هندرن – جان ارلی روانا بیرل

۵- مراحل رشد و تحول انسان – تالیف: دكتر محمد رضا شرفی

۶- رشد شخصیت و بهداشت روانی – تالیف :

Dr .W,Meninger.Dr Elias Whitesman –Dr J,Mayer

۷- حقوق كودك جلد اول نگاهی به مسائل خصوصی كودكان ایران – اعلامیه جهانی حقوق كودك, شیرین عبادی

۸- خانواده و فرزندان در دوره راهنمایی تحصیلی – تالیف : استادان طرح جامع آموزش خانواده

۹- جوانان و تجربه زندگی و اوقات فراغت – دبیرخانه شورای عالی جوانان

---