فهرست نویسی منابع اینترنت

در بیست, سی سال اخیر, فن آوری اطلاعات روش كار ما در كتابخانه ها, از جمله ابزارهایی راكه با آنها كار می كنیم و نوع موادی را كه با آن ها به ارائه اطلاعات می پردازیم تغییر داده است

در بیست، سی سال اخیر, فن‌آوری اطلاعات روش كار ما در كتابخانه‌ها، از جمله ابزارهایی راكه با آنها كار می‌كنیم و نوع موادی را كه با آن‌ها به ارائه اطلاعات می‌پردازیم تغییر داده است. در چند سال اخیر تغییرات بسیار سریع بود, و اینترنت با شتابی فراوان به یك منبع اطلاعاتی ممتاز بدل شده است. برخی در این باره كه آیا در آینده نیازی به كتابخانه‌ها وجود خواهد داشت یا نه به تعمق پرداخته‌اند. برخی نیز گفته اندكه واقعاًبه وجود فهرستنویسان نیازی نخواهد بود. اما آنان به این نكته توجه نكرده اند كه بسیاری از كتابداران به فناوریهای نوین از صمیم قلب خوش‌آمدمی‌گویند و بسیاری از فهرستنویسان, مهارت‌هایشان را وارد عصر اطلاعات می‌كنند و به سازماندهی _ آری، به فهرستنویسی اینترنت می‌پردازند!این مقاله در پی بررسی این موضوع است كه چرا باید منابع اینترنت فهرستنویسی شود, چه كسی باید آن را انجام دهد، این كارچه مشكلاتی در پی دارد, و چه طرح‌هایی برای آینده باید تدوین شوند؟

چرا اینترنت را فهرستنویسی كنیم؟

آیا واقعاً فهرستنویسی اینترنت عملی است؟ آیا موتورهای كاوش و صفحات وب به تنهایی كافی نیستند؟در تحقیقی كه در سال ۱۹۹۵ انجام شد، آرلن جی.تیلور و پاتریك كلمسون موتورهای كاوش و فهرست‌ها را مقایسه كردند. آن‌ها ضعف‌های موتورهای كاوش را به این صورت بیان كردند:

- در یك مجموعه از یافته‌های بازیابی شده, مدخل‌های تكراری فراوانی ملاحظه می شود.

- نتایج غیر قابل‌پیش‌بینی هستند.

- نتایج چه بسا كاملاً گمراه‌كننده باشند: ممكن است جستجویی در یك موتور كاوش نتیجه‌ای نداشته, ولی در موتور دیگر دارای یافته‌های فراوان باشد.

- موتورهای كاوش محتویات پایگاه‌های اطلاعاتی خودشان را نشان نمی‌دهند و از معیارهایی كه برای گنجاندن یك مدرك در فایل‌هایشان دارندحتی شرحی ارائه نمی‌كنند.

- مهار واژگانی وجود ندارد و قواعد نقطه‌گذاری و بزرگ‌نویسی نیز استاندارد نیست.

- بدون بررسی عملی هر عنصر، اغلب نمی‌توان میزان ربط و رابطه‌ها را تحلیل كرد, یعنی اطلاعات كافی در »مدخل نمایه« موجود نیست تا فرد بتواند دست به انتخاب مناسب بزند.

این منبع كه با سرعت در حال گسترش و تغییراست و ما آن‌را اینترنت می نامیم، نیازمند سازماندهی است و چه كسی برای این‌كار بهتر از ما كه هر روز در حال سازماندهی اطلاعات هستیم؟می‌توانیم سیاهه‌های »وارد مكان‌یاب‌های جهانی منابع«(۱) را وارد سایت‌های وب (۲)خود كنیم، اما این سیاهه‌ها بسیار گسترده می شوند و نگهداری ومنظم كردن آن‌ها كاری دشوار است و جای توصیف‌های مفیدی كه در ركورد‌های كتابشناختی وجود دارند از این سیاهه‌ها خالی است. شاید هنوز هم نیازمند ‌»ركوردهای مارك« (۳)هستیم؟

در دستنامه ای كه با عنوان »فهرستنویسی منابع اینترنت: دستنامه و راهنمای عملی« در او.سی.ال.سی(۴).برای »پروژه فهرستنویسی اینترنت« مورد استفاده قرار گرفته, نانسی بی.السون (۵) مفروضات اصلی پروژه را این گونه شرح می دهد:

- اطلاعات ارزشمند فراوانی در اینترنت وجود دارد.

- این منابع برای دسترسی باید سازماندهی شوند.

- استفاده از فنون و شیوه های موجود كتابداری و ایجاد ركوردها برای بازیابی از طریق فهرست‌های پیوستهء موجود, كارآمدترین روش دسترسی به این منابع است.حتی در بین خود كتابداران دربارهء ضرورت فهرستنویسی اینترنت اتفاق‌نظر وجود ندارد. »جیم هلمز«(۶)، از دانشگاه تكزاس در اوستین می‌گوید كه دسترسی به مجلات الكترونیكی از طریق صفحهء وب كتابخانه در جلسه‌ای مورد تمجید قرار گرفته، غافل از اینكه این دسترسی از طریق فهرست رایانه ای كتابخانه صورت گرفته است. او فكر می‌كند این وضعیت در حال تغییر است, هرچند كه:...استنباطی وجود دارد كه من معتقدم در حال تغییر است, ولی به موجب آن, مجلات الكترونیكی نباید فهرست شوند. عده‌ای دارند كه موتورهای كاوش وب دسترسی بهتری به اطلاعات وب را مهیا می كنند و سیاهه‌های الفبایی مجلات الكترونیكی شیوهء راه مناسبی برای دسترسی به این مواد هستند. اما من اعتقاد دارم, كه اكثر كتابداران دریافته‌اند كه فن‌آوری كنونی جستجوی وب در حد بازیابی اطلاعات برای مقاصد تخصصی نیست و در حال حاضر, فهرست بهترین سازو كار انحصاری برای سازماندهی و گردآوری اطلاعات برای تمامی كاربران است به مرور زمان آن استنباط باید بیش‌تر تغییركند. كار موتورهای كاوش فقط انجام وظیفهء فهرست‌های رایانه‌ای نیست. ارائه سیاهه‌هایی از صفحات وبی كه به صورت موضوعی سازماندهی شده‌اند نیز چنین انجام نمی‌دهند, هر چند كه مفید هستند. همان طور كه هاوكینز« گفته است: »افزودن مجلات وبی به فهرست‌های رایانه‌ای امكان می‌دهد به مثابه دروازهء اینترنت عمل كنند و یك طیف كامل از نقاط دسترسی، تحلیل‌های موضوعی و كاركردهای كاوشی موجود برای انواع دیگر مواد را به كاربران ارائه می‌دهند (۴).هسای-ای« گفته است كه كتابداران و بویژه فهرستنویسان دارای تخصصهایی هستند كه برای فهرستنویسی اینترنت مورد نیاز است (۵)."كتابخانه‌ها در انتخاب منابع، مناسب تر از موتورهای كاوش یا خدمات جستجوی اینترنت هستند زیرا در فراهم‌آوری منابع با قالب‌های مختلف برای كاربران محلی خود, دارای تخصص هستند. مهارت كتابداران در انتخاب منابع و جامعهء نسبتاً مشخص مراجعه‌كنندگان آن‌ها موفقیت‌شان را در ارزیابی و انتخاب منابع اینترنتی تضمین می كند. بویژه فهرستنویسان باید درگیر سازماندهی منابع اینترنتی شوند زیرا آن‌ها این اصول را برای فهرستنویسی قالب‌های متفاوت مواد به كار گرفته اند وحتماً قادر به كاربرد این اصول در فهرستنویسی منابع اینترنتی با كارآیی مساوی هستند.

چه كسی اینترنت را فهرستنویسی می كند؟

اینترنت در فهرست‌های رایانه ای محلی سراسر كشور و جهان فهرست می‌شود. پروژهء »او.سی.ال.سی.« برای فهرستنویسی اینترنت در سال ۱۹۹۱ با ۳۱ فهرستنویس داوطلب برای فهرست كردن یك نمونه آغاز شد. یافته‌های كلیدی این پروژه عبارت بودند از (۶):

- منبع توصیف شده روش مطلوبی به نظر می رسید.

- با وجود آشنایی با فهرستنویسی فایل‌های رایانه‌ای، استفاده از اطلاعات آموزشی دربارهء فهرستنویسی منابع اینترنتی مجاز بود.

در واكنش به این یافته‌ها، »فهرستنویسی منابع اینترنتی: دستنامه و راهنمای عملی»«نانسی اُلسون« منتشر شد و فیلد ۸۵۶ »یو. اس.مارك«(۷) ابداع و پیشنهاد شد. »فهرست اینتركت«(۸) آغاز شد و بار ركوردهایی كه را از »ورلدكت«(۹) (فهرستگان پیوستهء »او.سی.ال.سی«) گرفت, ایجاد‌شد (۱). چنانكه »جول« بیان می كند (۷):"فهرست اینتركت وحدت رویه جستجو در فهرست و مجموعه‌عملكردهای‌متداول آن‌یعنی جستجوی كلیدواژه‌ای و عبارتی، جستجو در نمایهء منتخب، و عملكردهای بولی با دسترسی مستقیم به منابع اینترنتی را نشان می دهد. سطح اولیه دسترسی به امكان جستجو كه مورد انتظار كاربر برای ]بازیابی[ یك كتاب معمولی بود اكنون به مجموعه ای از منابع اینترنتی گسترش یافته بود. به زودی فروشندگان سیستم‌های كتابخانه‌ای به اصلاح تولیدات خود پرداختند تا از قابلیت ارتباطی فیلد ۸۵۶ بهره مند گردند و فهرست‌های رایانه‌ای مبتنی بر وب متولد شدند.

---