جمعه, ۵ بهمن, ۱۴۰۳ / 24 January, 2025

مجله ویستا

یادگار امام

در آستانه هشتمین سالگرد عروج ملکوتی مرحوم حاج سید احمد آقا خمینی هستیم . به پاس خدمات و زحمات و نقش اثرگذار و تعیین کننده یادگار عزیز امام در حوادث قبل و حین و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و سهم برجسته ایشان در تثبیت و ثبات انقلاب اسلامی و همچنین به منظور پاسداری از دستاوردهای عظیم انقلاب اسلامی، به صورت خلاصه به بررسی ابعاد گسترده شخصیت آن عزیز از دست رفته می‏پردازیم:

یادگار حضرت امام عنصری متعهد، پارسا، مهذب، پرهیزکار، مومن، سیاسی هوشمند، موقع‏شناس، فهیم، شجاع، صریح، دقیق، امانتدار، درد آشنا، رقیق‏القلب، مردم دوست، مردمی، احترام‏گذار، دشمن‏شناس، استکبار ستیز، ضد آمریکا، ضد لیبرال، ضد محافظه‏کار، ضد ریا، ضد نفاق، ضد دورویی، خوش خلق، عاطفی، پراحساس، دوست‏داشتنی، دل رحیم، خشونت‏گریز، با معرفت، سپاسگزار انقلابی، گره‏گشا، صبور، پر تحمل، بردبار، حلیم ... بود

همه صفات بالا به صورت اتم و اکمل در امام بزرگوار موجود بود و یادگار امام که فرزند امام و امانتدار امام بود و تنها کسی بود که از مواضع دقیق و نقطه نظرات امام اطلاعات دقیق و اصولی داشت صفات امام را در خود متجلی ساخته بود و این اوج مریدی و شاگردی و در یک جمله تابع و تسلیم امام بودن در همه مواضع و مسایل بود .

این افتخار برای یادگار امام، ماندگار و دیرپای و برقرار خواهد ماند که مرحوم حاج سیداحمد آقا تنها کسی بود که امام را دقیقا شناخت و دقیقا صفات امام را در خود جمع کرد و از آنها جانبداری نمود . برای آنکه ارادت مخلصانه نگارنده نسبت‏به یادگار امام را گروهی حمل بر تعصب نکنند در اینجا تصویر یادگار امام را از آینه چشم جانشین برحق و راستین حضرت امام، مقام معظم رهبری حضرت آیهٔ الله خامنه‏ی مدظله العالی مشاهده می‏کنیم:

"مرحوم حجهٔ الاسلام والمسلمین حاج سید احمد خمینی یکی از موثرترین عناصر در جریانات کلی کشور و انقلاب بود . او برای رهبر کبیر انقلاب فرزندی مهربان و در عین حال مشاوری امین و یاری دیرین و سربازی فداکار و مریدی گوش به فرمان و کارگزاری لایق و کارآمد بود . امام بزرگ ما، بارها محبت پرشور و اعتماد عمیق و تحسین قلبی خود نسبت‏به این فرزند خاضع و مطیع خود را به زبان آورده بود . "

"در طول سالهای انقلاب چه بسیار گره‏ها که به دست او گشوده شد و چه بسیار کارهای بزرگ که به تدبیر او انجام شد . "

"تاریخچه خدمات ارزنده آن مرحوم به دوران پس از پیروزی، منحصر نمی‏شود . نقش ایشان در دوران مبارزات ملت ایران نیز برجسته و فراموش نشدنی است . "

"امام خمینی دوبار گفتند: "احمد اعز اشخاص است‏برای من . " (۱)

اینک برجسته‏ترین صفات ایشان را به صورت خلاصه می‏نگاریم تا خوانندگان عزیز بیشتر به ابعاد روحی آن عزیز از دست رفته آشنا شوند و علاقه و شور انقلابی آنها همراه با شعور عاطفی بیشتر شود .

۱) تهذب و تدین

از جمله صفات برجسته و ارزشمند و اثرگذار یادگار امام، مهذب ایشان بود . همان چیزی که خدای سبحان به صورت کامل آن را به امام بزرگوار اعطا فرموده بود . عالیترین سرمایه هر انسان موحد و خداپرست، ایمان به خداست . به میزانی که این ایمان کاملتر و عمیقتر باشد آن شخص در نزد خداوند عزیزتر و مقرب تر است "ان اکرمکم عندالله اتقکم" (۲)

بدیهی است‏شخصی که در نزد خداوند به دلیل تقوی از جایگاه ویژه برخوردار باشد نزد مردم نیز عزیز و گرانقدر است که خداوند می‏فرماید: "ان الذین امنوا و عملوا الصالحات سیجعل لهم الرحمن ودا" (۳)

و چنین شخصی که نزد خداوند از جایگاه ویژه برخوردار باشد و محبوب و مطلوب مردم گردد، روز رستاخیز نیز جایگاهی رفیع و ارزشمند که حاصل تهذیب نفس و خدامحوری است‏به او عطا می‏شود .

"ان المتقین فی جنات و نهر فی مقعد صدق عند ملیک مقتدر" . (۴)

به دور از تعصب، یادگار امام چنین مشخصه و صفات بازری داشت . ایشان به رغم صمیمیت و سادگی ظاهری و به رغم دقت نظر و استکبار ستیزی، خداجو و پارسا و دین مدار و خداترس بود .

۲) امانت‏داری

یکی از اساسی‏ترین و مهم‏ترین موضوعات در زندگی شخصیتهای بزرگ سیاسی - مذهبی وضعیت اطرافیان رهبر و زمامدار است . همان‏هایی که باید نقطه نظرات سکاندار کشتی نجات ملت را دقیقا به زیر مجموعه منتقل نمایند . آفت‏بزرگ برای هر جامعه و نظام، دخل و تصرف در گفته‏ها و نقطه نظرات رهبر، حین انتقال به زیرمجموعه است . به راستی یکی از نعمتهای الهی که خداوند نصیب حضرت امام خمینی نموده بود وجود مرحوم حاج سید احمد آقا در کنار ایشان بود . یادگار امام، به رغم تیزبینی، موقعیت‏شناسی، درک بالا و هوش سرشار ... نظرات بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران را بدون کم و کاست و بدون دست کاری به مسوولان کشور انتقال می‏داد .

این موضوع حساس و دقیق که در تداوم حرکت انقلاب در صراط المستقیم خود نقش حیاتی دارد به عهده حاج سید احمد آقا قرار گرفت . این خود دلیل محکمی بر اطمینان و اعتماد عمیق حضرت امام به ایشان بود . حضرت امام خود درباره حاج سید احمد آقا و نقش حائز اهمیتشان در این امر خطیر می‏فرمایند:

"من شهادت می‏دهم که احمد فرزند اینجانب از موقعی که در مسایل روز وارد شده است و تماس با کارهای اینجانب داشته است تا حال تحریر این کلمات، از او خلاف دستورات اینجانب مشاهده نکرده‏ام و در اعلامیه‏ها و امثال آنها تصرفی بدون رضای من نکرده است و چیزی برخلاف گفته‏های من به من نسبت نداده است و بالجمله خلافی از او مشاهده نکردم ... " . (۵)

۳) روحیه انقلابی

این خصلت را بهتر است از زبان خود یادگار امام بشنویم:

"ما هرچه در مقابل ابرقدرتها خصوصا امریکا نرمش به خرج دهیم وضعمان در تمام زمینه‏ها بدتر خواهد شد . این تحلیل که اگر ما مسائلمان را در تمام زمینه‏ها با کشورهای غربی و قدرتهای شرقی حل کنیم . مساله دیگر نداریم، اشتباه است . " (۶)

"ما امروز با تمام توان در مقابل امریکا ایستاده‏ایم، هیچ کسی جرات نزدیک شدن به غرب و امریکا را ندارد . نرمش سیاسی در صورتی مورد قبول است که آن روی سیاست‏خشم انقلابی اسلام باشد و الا مردم عزیز ایران از هیچ مقامی سازش را نمی‏پذیرد . ما هنوز خود را دشمن قسم خورده امریکا و انگلستان می‏دانیم . " (۷)

این سخنان استوار و محکم را که همان مواضع مستحکم و انعطاف‏ناپذیر حضرت امام است از زبان یادگار برجسته و عزیز و دشمن ستیز امام عزیز می‏شنویم . انگار یادگار امام، اینک روبروی ما ایستاده و ضمن یادآوری مواضع دیرپای امام، ما را نسبت‏به مکاید دشمن قسم خورده انقلاب اسلامی یعنی امریکا بیشتر واقف می‏کند . ارزش موضع‏گیری فوق در قرار دادن انگلیس در کنار امریکاست . شاید عده‏ای باور کرده بودند که استعمار پیر، دیگر سر کشورگشایی و اسلام‏زدایی را ندارد . امروز که انگلیس در برنامه خطرناک صهیونیزم در جهت محو اسلام و مسلمانان، در کنار امریکا تمام قد ایستاده است ارزش دقت نظر یادگار امام در دشمن‏شناسی به خوبی روشن می‏شود .

۴) استکبار ستیزی

" ... آقای مهندس بازرگان فردای آن روز (فردای اشغال لانه جاسوسی امریکا) از نخست وزیری دولت موقت استعفا کرد و استعفای ایشان علی رغم وساطت عده‏ای، سریعا از سوی امام مورد قبول قرار گرفت ... من در نخست‏وزیری در اتاق بازرگان و دکتر سحابی بودم که از قم تلفن کردند و مرا که به تهران آمده بودم از آن طرف بی‏سیم خواستند . آقای صانعی گفت: امام استعفای بازرگان را پذیرفت . من به روی خودم نیاوردم سحابی و بازرگان می‏گفتند معلوم است که امام استعفای ما را قبول نمی‏کنند! ولی ما باید شرط و شروط بگذاریم که یکی از آنها آزادی امریکایی‏هاست . من سکوت کرده بودم ...

تلفن قطب زاده را در رادیو گرفتم و به او گفتم که قضیه چیست و گفتم پس از قبول استعفای بازرگان از سوی امام سرود خمینی ای امام را بگذارید تا مردم متوجه شوند یک خطر بزرگ از انقلاب رفع شده است و آن حاکمیت لیبرالها بود . (۸) "

یادگار حضرت امام از آغاز مبارزه، خوی استکبار ستیزی داشت . این البته به دلیل نزدیکی به حضرت امام و ایمان و اعتقاد کامل ایشان به همه مواضع امام بود . از آنجایی که حاج سید احمد آقا تسلیم محض امام بود و در برابر نص قول و فعل امام، هرگز اجتهاد نکرد . همواره دشمن شناس بود و دشمن دین و مردم و انقلاب و استقلال کشور را امریکا می‏دانست . از آغاز مبارزه حضرت امام حدود چهل سال می‏گذرد . امام از همان آغاز دشمن اصلی راامریکا اعلام کردند . در این چهل سال اگر به فرض چیزی عوض شده است، دشمنی دشمن قسم خورده انقلاب اسلامی یعنی امریکا عوض نشده است و یقینا عوض نخواهد شد . مگر آنکه، عوض شویم و در مواضع اصولی و الهی خود تجدیدنظر کنیم .

۵) بینش سیاسی عمیق

یادگار امام عنصری فهیم، باهوش، عمیق و دارای درک سیاسی بسیار بالا بود . آنهایی که از نزدیک ایشان را می‏شناختند و به خصوص آنان که در کار سیاسی بودند و درباره مسایل سیاسی با ایشان به بحث می‏نشستند به عمق توانمندی یادگار امام در مسایل سیاسی و تجزیه و تحلیل آن، اذعان می‏کردند .

نگارنده که خود به مدت دهسال در حساسترین سالها به عنوان قائم مقام وزیر امور خارجه به دلایلی چند با ایشان در تماس دائم بودم به این مورد اعتراف دارم . سفرهای سیاسی متعدد، گزارش سفر و تجزیه و تحلیل رخدادها، چیزهایی بود که پیوستگی و تماس دائمی ما را با ایشان می‏طلبید . بدون اغراق باید بگویم هرچند یادگار امام به ظاهر در تهران و در جماران زندگی می‏کرد امام دارای اطلاعات سیاسی به روز، دقیق، تازه و تجزیه و تحلیل عمیق بود .

در این مورد بهتر است از زبان آیهٔ الله هاشمی رفسنجانی یار دیرین امام و یادگار امام بشنویم:

"حاج احمد آقا خیلی جدی و فعال بود . ایشان یک آدم صاحب نظر بود . احمد آقا خیلی باهوش بود . احمد آقا واقعا نظرات خوبی می‏داد و برای ما مهم بود که ایشان در ریز مذاکرات باشند . "

"احمد آقا به خاطر اینکه کنار امام قرار گرفت، هم در اواخر دوره عراق و هم در پاریس و بعد هم در ایران، سهمی که پیدا کرد در اداره و هدایت انقلاب خیلی زیاد بود . بالاخره تصمیمات امام در مسایل انقلاب خیلی کارساز بود و احمد آقا در این تصمیمات خیلی شرکت جدی داشت . " (۹)

۶) مردمداری

از دیگر خصلتهای الهی یادگار امام، مردمداری و ارتباط پیوسته با مردم بود . یادگار امام هم به عنوان یک ماموم صدیق و صمیمی امام با مردم پیوندی ناگسستنی داشت و هم اینکه ذاتا با توجه به تواضع دیرپا و عمیق و نهادینه شده ایشان با مردم که به تعبیر حضرت امام صاحبان اصلی انقلاب بودند عشق می‏ورزید .

حجهٔ‏الاسلام والمسلمین احمد آقا با همه گروه‏ها و اقشار جامعه ارتباط پیوسته داشتند . آخر شرط لازم جهت قرار گرفتن در بطن جامعه ارتباط با اقشار مختلف جامعه است . این اشتباه است که گروهی تصور می‏کنند از طریق جراید می‏توانند از تمامی رخدادها و مسایل جامعه و مشکلات اجتماع و خواستهای مردم مطلع شوند . رسانه‏های عمومی بخشی از مسایل را منعکس می‏کنند . تا انسان با مردم در تماس صادقانه نباشد تجزیه و تحلیلش از رویدادهای کشور خام و نارساست .

حاج احمد آقا هم به منظور انتقال اخبار جامعه به حضرت امام با مردم در تماس بودند و هم اینکه روحیه ایشان اینگونه بود .

البته یادگار امام در دوران حیات پربار حضرت امام به خاطر ذوب شدن و ذوب بودن در حضرت امام یک شخصیت مستقل جهت ملاقاتهای مردمی نداشتند و اصولا صحیح نمی‏دانستند که بخواهند به شهرها سفر کنند و با مردم ملاقات حضوری و یا گروهی داشته باشند . این مساله بسیار مهمی است . وی شدیدا مردمی و طرفدار اقشار مختلف مردم خاصه طبقات پایین جامعه بودند به همین دلیل پس از ارتحال حضرت امام حسینیه جماران زیارتگاه عاشقانی شد که دیگر برای زیارت یادگار امام می‏آمدند . یادگار امام نیز عاشقانه با مردم برخورد می‏کردند و با صداقت‏با آنها صحبت داشتند و با کمال دوستی و علاقه متقابل صفت الهی مردمداری را به منصه ظهور می‏رساندند .

۷) تواضع

یکی دیگر از خصلتهای ارزشمند و زیبای یادگار امام، تواضع بسیار و فراوان ایشان بود . حاج سید احمد آقا بسیار افتاده، بی‏ادعا، صمیمی، با صداقت و فروتن بود .

یادگار امام با هرکس که دو عنصر تقوا و روحیه انقلابی را داشت‏به سادگی و به راحتی دوست می‏شد و به وی احترام می‏گذاشت . تا آنجا که من اطلاع دارم برای یادگار امام، مسایل مادی کمترین ارزش نداشت . او که دل به خدا سپرده بود به چیزی جز به خدا نمی‏اندیشید . تقوا و انقلابی بودن که مورد توجه ویژه ایشان بود نیز در راستای خدا محوری یادگار امام بود .

رفتار فروتنانه و متواضعانه ایشان به قدری آشکار و معروف بود که مورد انکار هیچ یک از نزدیکان و دوستان ایشان نبود . به طوری که همسر مهذبه و محترمه ایشان می‏گویند:

... خود را کوچکترین فرد حس می‏کرد و کارهای خود را خیلی کوچک می‏شمرد . (۱۰)

در مورد تواضع ایشان نیز خاطره‏ای رانقل می‏کنم:

یک شب یادگار حضرت امام به منزل ما تلفن زدند و حال و احوال کردند . والده ما نیز در تهران میهمان ما بودند و در کنار من نشسته بودند . مادر به من فرمودند که سلام مرا به حاج سید احمد آقا برسانید . من نیز مراتب ارادت والده را به یادگار امام منتقل کردم . یادگار امام به من گفتند گوشی را به مادر بدهید تا سلام کنم . من گوشی تلفن را به مادرم دادم . والده به ایشان گفت: شما و پدرتان که عالم را تسخیر کرده‏اید به شما التماس دعا دارم . حاج سید احمد آقا به مادرم گفتند: گوشی را به فلانی بدهید . گوشی تلفن را من گرفتم . یادگار امام گفتند: این مادر را باید زیارت کرد . کمتر از نیم ساعت‏بعد حاج آقا برای دیدن والده به منزل ما آمدند و با کمال تواضع با مادرم صحبت کردند . صائب می‏گوید:

تواضع است دلیل رسیدگان کمال

سوار چونکه به مقصد رسد پیاده شود

اعتماد فراوان و گسترده حضرت امام نسبت‏به یادگار امام به حدی است که بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران صریحا و آشکارا ضمن اذعان به امانت‏داری و صداقت و صمیمیت فرزند دلبند خود مسوولیت‏خطیر و حساس و دقیق تنظیم و تدوین آثار خودشان را به یادگار امام محول می‏فرمایند و این اوج اعتماد عمیق امام به مرحوم حاج سید احمد آقاست . ببینید امام چگونه خصیت‏یادگار خود را به تصویر می‏کشند:

"فرزند عزیزم احمد حفظه الله تعالی و ایده

از آنجا که شما را بحمدالله تعالی در مسایل سیاسی و اجتماعی صاحبنظر می‏دانم و در تمامی فراز و نشیب‏ها در کنار من بوده‏ای و هستی و با صداقت و کیاست امور سیاسی و اجتماعی اینجانب را متصدی هستی لذا شما را برای تنظیم و تدوین کلیه مسایل مربوط به خود که بسا در رسانه‏های گروهی اختلافات و اشتباهاتی رخ داده است انتخاب می‏نمایم ... " . (۱۱)

امانتداری و صداقت‏یادگار حضرت امام، امری بدیهی و مشهور و مورد تایید مقامات بالای انقلاب بود . همان‏هایی که طی سالیان دراز و طولانی و به خصوص در بحران‏ها و مواقع حساس امانت‏داری و دقت‏حاج سید احمد آقا را مشاهده کرده بودند . مقام معظم رهبری می‏فرمایند:

"مرحوم حجهٔ الاسلام و المسلمین حاج سید احمد خمینی یکی از موثرترین عناصر در جریانات کلی کشور و انقلاب بود . او برای رهبر کبیر انقلاب، فرزندی مهربان و در عین حال مشاوری امین و یاری دیرین و سسربازی فداکار و مریدی گوش به فرمان و کارگزاری لایق و کارآمد بود ... "

"امام بزرگ ما بارها محبت پرشور و اعتماد عمیق و تحسین قلبی خود نسبت‏به این فرزند خاضع و مطیع خود را بر زبان آورده بود . " (۱۲)

▪ خاطره‏ای خطیر

خاطره زیر را تاکنون در جایی ننوشته‏ام و در هیچ کجا به صورت رسمی نقل ننموده‏ام:

زمانی که در وزارت امور خارجه به عنوان قائم مقام وزیر خدمت می‏کردم کلیه کارهای دفتر حضرت امام خمینی در رابطه با مسافرتهای خارج اعم از صدور گذرنامه سیاسی و یا خدمت، گرفتن ویزا، انعکاس آن به خارج و خلاصه تسهیلات سفر افراد به خارج به عهده اینجانب بود . یک روز مرحوم حاج سید احمد آقا تلفنی گفتند: برای آقای ... گذرنامه سیاسی صادر کنید ویزای انگلیس هم بگیرید به سفارتخانه خودمان در لندن هم بگویید که چون حضرت ایشان (به لحاظ حفظ شخصیت آن مقام روحانی نامش را نمی‏برم هرچند مرحوم شده است) برای معالجه به لندن می‏آیند به ایشان در جهت‏بستری شدن و عمل کمک کنید . کلیه هزینه‏ها را هم بپردازید که قبول است . من به ایشان گفتم: من که چنین کاری نمی‏کنم . پرسیدند چرا؟ گفتم او یک عنصری ضد انقلاب است . علنا از حضرت امام انتقاد تند و زشت می‏کند . مسجد او محل ضد انقلاب شده است ... مرحوم حاج احمد آقا گفت: نظر من هم مثل نظر شماست . ایشان ضد انقلاب است . اما ایجاد تسهیلات برای وی نظر امام است . گفتم به چشم . چون امام فرمودند ما هم اطاعت می‏کنیم . آنگاه به همکاران خود در وزارت امور خارجه گفتیم که تسهیلات لازم را برای آن روحانی ضد انقلاب فراهم کردند! !

غرض از نقل این خاطره میزان انقیاد و عمق احترام به نظرات امام توسط یادگار امام بود . ایشان که انقلابی بود به خاطر احترام به نظرات مراد و امام خود مشکلات یک عنصر ضدانقلابی را مرتفع نمود .

۸) صراحت

"روانشناسان معتقدند کسانی که نمی‏توانند مسایل خود را آشکارا بیان کنند و یا به هر دلیل دچار محظور در بیان نقطه نظرات خود هستند، تدریجا درونگرا می‏گردند . این بیماری که به ظاهر بسیط و ساده می‏نماید کم کم به شکل یک درد جانکاه بروز می‏کند که نفاق ساده‏ترین ترجمان این روحیه است" . (۱۳)

برعکس صراحت در بیان نظرات و شجاعت در ابراز وجود از صفات برجسته خداجویان خدامحور است . امام سجاد در خطبه دمشقیه که در کنار طاغوت زمان یزید و درباریان خونخوارش در مسجد دمشق ایراد فرمودند، خود را این گونه معرفی کردند:

"ایها الناس اعطینا ستا و فصلنا بسبع اعطینا العلم و الحلم و السماحهٔ و الفصاحهٔ والشجاعهٔ والمحبهٔ فی قلوب المومنین" . (۱۴)

مردم! به ما شش صفت ممتاز عطا شده و با هفت‏خصلت‏بر دیگران برتری داریم . به ما علم و حلم و مردانگی و جوانمردی و فصاحت و شجاعت و محبت در دلهای مردم داده شده است . به راستی امام سجاد که به ظاهر اسیر بودند و با مرگ و شهادت فاصله بسیار کمی داشتند علاوه بر آن مسوولیت عظیم حمل پرچم پرشکوه ولایت و امامت‏بر دوش خود احساس می‏کردند در این خطبه غرا و بسیار خردمندانه و اثرگذار، داد سخن دادند و با صراحت از مواضع اهل‏البیت در پاسداری از ارزشهای اسلام دفاع کردند . شجاعت‏یکی از مشخصات خاندان وحی است .

یادگار امام از نظر شجاعت در صراحت‏بیان و لهجه، زبانزد خاص و عام بودند .

علی‌محمد بشارتی

یادداشتها:

۱ . فصلنامه حضور، شماره ۱۴، ص‏۲۲ تا ۳۳ .

۲ . سوره حجرات، آیه ۱۳ .

۳ . سوره مریم، آیه ۶۹ .

۴ . سوره قمر، آیات ۵۴ و۵۵ .

۵ . صحیفه امام، ج‏۱۹، ص‏۱۰۷ .

۶ . سخنرانی یادگار امام در جمع مسوولان کمیته امداد ۱۲/۲/۶۹ ویژه نامه اولین سالگرد .

۷ . در دیدار با گروهی از سپاه پاسداران ۷/۸/۶۹ ویژه نامه اولین سالگرد ج‏۱، ص‏۴۸۹ .

۸ . مجموعه آثار یادگار امام، ج‏۲، ص‏۴۵ و ۵۰ در مصاحبه با مجله حضور ۱۳ آبان ۷۱ .

۹ . فصلنامه حضور، شماره ۱۴، ص‏۴۸ .