نهادسازی پیشگیری از فساد

فساد به عنوان مجموعه متنوعی از جرائم با خصوصیتی یکسان ـ که همان سوءاستفاده از اختیارات، جهت کسب منفعت است ـ در سال‌های اخیر اهمیت خاصی پیدا کرده است. شیوع و گستره آثار منفی …

فساد به عنوان مجموعه متنوعی از جرائم با خصوصیتی یکسان ـ که همان سوءاستفاده از اختیارات، جهت کسب منفعت است ـ در سال‌های اخیر اهمیت خاصی پیدا کرده است. شیوع و گستره آثار منفی فساد، موجب توجه ویژه جامعه جهانی به این پدیده شده است. ناتوانی حقوق کیفری در مقابله با فساد، سیاستگذاران جنایی را بر آن داشته تا برای مهار این پدیده با رویکردی جامع، علاوه بر حربه کیفر (اقدامات واکنشی) از تمهیدات پیشگیرانه (اقدامات کنشی) استفاده کنند. برای اثربخش بودن این اقدامات، باید ابتدا وظایفی را که نهادهای مسئول مبارزه با فساد می‌توانند برعهده بگیرند، شناسایی و سپس، نقش و جایگاه هر یک از این نهادها نسبت به دیگری مشخص شود. ارتباط تنگاتنگ این نهادها با هم و تأثیر عملکرد هر یک از آنها بر سایر نهادها،‌ اتخاذ رویکردی یکپارچه و هماهنگ را ایجاب می‌کند و فساد یا سستی هر یک از این ارکان باعث می‌شود تا سایر ارکان نیز فاسد یا سست شود. افزون بر این، اگرچه دولت‌ها و بخش عمومی، بیشترین نقش را در مقابله با فساد برعهده داشته‌اند، اما نمی‌توان از نقش نهادهای مردمی و همچنین رسانه‌ها در این مهم غافل بود. از این رو، در بحث نهادسازی پیشگیری از فساد، علاوه بر توجه به نهادهای بخش عمومی، باید نقش جامعه مدنی و بخش خصوصی در پیشگیری از فساد و ارتباط آن را با نهادهای بخش عمومی را مدنظر قرار داد. اهمیت نهادسازی مبارزه با فساد تا اندازه‌ای است که در بیشتر اسناد بین‌المللی راجع به این حوزه، به این امر تأکید شده است.

مقررات راجع به تقویت نهادهای دولتی و خصوصی و آموزش کارکنان، ارائه مساعدت فنی کشورها به هم در زمینه ارزیابی و تقویت نهادها، تأسیس بخش‌های خاص مبارزه با فساد در مراجع مسئول پیشگیری و مجریان قانون و اعطای استقلال لازم به این مراجع، از جمله مقررات ناظر بر نهادسازی است که کنوانسیون ملل متحد برای مبارزه با فساد به آن پرداخته است. از آنجا که وظایف نهادهای متکفل امر مقابله و پیشگیری از فساد توسط مسئولان و کارکنان این نهادها اجرا می‌شود، لازم است در امر نهادسازی علاوه بر ایجاد و توسعه نهادها برای مبارزه با فساد، به آموزش این افراد نیز توجه کرد؛ در غیر این صورت، از آنجا که مسئولان و کارکنان این نهادها نگرش‌های پیشین خود را به نهادهای جدید منتقل می‌کنند، این نهادها هم نخواهند توانست وظیفه خود را به خوبی انجام دهند.

حمید بهره‌مند بگ‌نظر، دانشجوی دوره دکتری حقوق کیفری و جرم‌شناسی دانشگاه تهران

دفتر تحقیقات کاربردی پلیس پیشگیری ناجا