پیامبر اکرم در آینه زیارت نامه ها

زیارت نامه ها یک دائرة المعارف همراه و یک منبع اهل بیت شناسی است که زائر با خواندن آن , با اهل بیت آشنا می شود

● مقدمه

زیارت‌نامه‌ها یک دائرة المعارف همراه و یک منبع اهل بیت شناسی است که زائر با خواندن آن‌، با اهل‌بیت آشنا می شود‌. مقام آنها را می شناسد‌. با صفات و سیره و روش زندگی‌شان آشنا می شود. زیارات اهل بیت ـ علیهم السلام ـ از منابع اسلامی است که کمتر مورد توجه علمی قرار است.در زمینه زیارات کارهای زیادی انجام نگرفته است‌. از کارهایی که انجام شده است می‌توان به موارد زیر اشاره کرد. ۱. جمع آوری زیارت‌نامه‌ها که این کتب به نام کتاب‌های«مزار» شهرت یافتند. ۲. شرح زیارت‌نامه‌های خاص مثل شرح زیارت جامعه کبیره و امین الله و عاشورا. با این حال نگاه موضوعی به زیارات لازم و ضروری است؛ تا بتوان به وسیله آن با مقام و اوصاف و سیره اهل بیت آشنا گردید. این کار به دو صورت ممکن است:

۱) نمایه موضوعی برای کتب «مزار» در پایان آنها نگاشتن؛ مانند نمایه هایی که بر «صحیفه سجادیه» زده شده است.

۲) موسوعه های موضوعی با استفاده از این کتب نوشتن. اما مقاله کاری در همین راستا می باشد و به زیارات رسول گرامی اسلام ـ صلی الله علیه و آله ـ می پردازد و برخی از مطالب در زیارت ایشان را بیان می نماید. پیامبر اسلام در آینه زیارت نامه‌ها نام مقدس پیامبر گرامی «محمد» و کنیه اش« ابوالقاسم» است (السَّلامُ عَلَی أَبِی الْقَاسِمِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُه)[۱]. قبل از گذاردن پا به عرصه وجود خداوند پاک ترین پدران و مادران را برای به دنیا آوردن ایشان انتخاب کرد:«أشْهَدُ یا رَسُولَ اللَّهِ انَّکَ کُنْتَ نُورا فِی الاصَلابِ الشّامِخَةِ وَ الارْحامِ الْمُطَهَّرَة»[۲]؛ شهادت می‏دهم ای رسول خدا که تو در صلب نور وجود مردان بزرگ و بلند همت و رحم زنان پاکیزه و منزه و پاک فطرت به وجود آمدی. و با به دنیا آمدنش برکات بر جهان نازل شد: «حَتّی رَفَعْتَ بِهِ نَواظِرَ الْعِبادِ، وَ احْیَیْتَ بِهِ مَیْتَ الْبِلادِ، بِانْ کَشَفْتَ عَنْ نُورِ وِلادَتِهِ ظُلَمَ الاسْتارِ، وَ الْبَسْتَ حَرَمَکَ فِیهِ حُلَلَ الانْوارِ».[۳] تا آنکه دیده بندگان را به مقام رفعتش بینا کردی و مردگان شهر را به نور وجودش احیا فرمودی که چون پرده‏ای از نور او به ولادتش برداشتی پرده ظلمتهای جاهلیت را برگشود و حله نور را بر آن حرم و ناموس الهی پوشانیدی.هرگز زمان جاهلیت بر ایشان تأثیر نگذاشت و ایشان تسلیم محیط نشدند:«لَمْ تُنَجِّسْکَ الْجَاهِلِیَّةُ بِأَنْجَاسِهَا وَ لَمْ تُلْبِسْکَ مِنْ مُدْلَهِمَّاتِ ثِیَابِهَا.»[۴]

یعنی هرگز آلایش و ناپاکیهای جاهلیت گوهر پاک تو را نیالود و در تو دوران جاهلیت لباس ظلمت و ناپاکی خود نپوشانید.جدّ ایشان «عبد المطلب»، پدرشان «عبدالله» و مادرشان «آمنه بنت وهب» نام داشت. از عموهایشان می توان به«حمزه»، «عباس» و «ابوطالب» و از پسر عمویشان به «جعفر» اشاره کرد:«السَّلامُ عَلی‏ جَدِّکَ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ وَ عَلی‏ ابِیکَ عَبْدِ اللَّهِ، السَّلامُ عَلی‏امِّک آمِنَةَ بِنْتِ وَهَبٍ، السَّلامُ عَلی‏ عَمِّکَ حَمْزَةَ سَیِّدِ الشُّهَداءِ، السَّلامُ عَلی‏ عَمِّکَ عَبّاسِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ السَّلامُ عَلی‏ عَمِّکَ وَ کَفِیلِکَ أَبِی طالِبٍ، السَّلامُ عَلَی ابْنِ عَمِّکَ جَعْفَرِ الطَّیّارِ فِی جِنانِ الْخُلْد».[۵] ابوطالب و همسرش در کودکی کفالت پیامبر را به عهده داشتند. «السَّلامُ عَلی‏ عَمِّکَ عَبّاسِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ السَّلامُ عَلی‏ عَمِّکَ وَ کَفِیلِکَ أَبِی طالِبٍ)[۶] (السَّلامُ عَلَی فَاطِمَةَ بِنْتِ أَسَدٍ الْهَاشِمِیَّةِ ... السَّلامُ عَلَیْکِ یَا کَافِلَةَ مُحَمَّدٍ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ... السَّلامُ عَلَیْکِ یَا مَنْ ظَهَرَتْ شَفَقَتُهَا عَلَی رَسُولِ اللَّهِ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ»[۷] فاطمه زهرا ـ سلام الله علیها ـ دختر بزرگوار ایشان و از هر کسی به ایشان نزدیک‌تر است؛ «فاطِمَةَ بِنْتِ رَسُولِ اللَّهِ وَ بِضْعَةِ لَحْمِهِ وَ صَمِیمِ قَلْبِهِ وَ فِلْذَةِ کَبِدِهِ»[۸] فاطمه دخت رسول خدا و پاره تن و باطن قلب و جگر گوشه پیغمبر است. در اقربای پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ، علی بن ابی طالب ـ علیه السلام ـ پسر عمو و برادر و داماد و خلق شده از طینت ایشان است...«السَّلامُ عَلَی أَخِی رَسُولِ اللَّهِ وَ ابْنِ عَمِّهِ وَ زَوْجِ ابْنَتِهِ وَ الْمَخْلُوقِ مِنْ طِینَتِه»[۹] در مدت رسالت خود از هیچ تلاشی فرو گذار نکرد و با تحمل سختی‌ها، مردم را به حق دعوت کرد. با مؤمنین رؤوف و بر کافران سختگیر بود. در ‌طول عمر، خدا را عبادت کرد.

در طول این مسیر پیامبر گرامی سختی‌های بسیاری کشید؛ اما هیچ گاه از وحی الهی تخطی نکرد.‌«اشْهَدُ یا رَسُولَ اللَّهِ مَعَ کُلِّ شاهِدٍ وَ أَتَحَمَّلُها عَنْ کُلِّ جاحِدٍ، انَّکَ قَدْ بَلَّغْتَ رِسالاتِ رَبِّکَ، وَ نَصَحْتَ لامَّتِکَ وَ جاهَدْتَ فِی سَبِیلِ رَبِّکَ، وَ صَدَعْتَ بِأَمْرِهِ وَ احْتَمَلْتَ الاذی‏ فِی جَنْبِهِ، وَ دَعَوْتَ الی‏ سَبِیلِهِ بِالْحِکْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ الْجَمِیلَةِ، وَ أَدَّیْتَ الْحَقَّ الَّذِی کانَ عَلَیْکَ وَ أَنَّکَ قَدْ رَؤُفْتَ بِالْمُؤْمِنِینَ وَ غَلُظْتَ عَلَی الْکافِرِینَ، وَ عَبَدْتَ اللَّهَ مُخْلِصا حَتّی‏ أَتاکَ الْیَقِینُ ‏... قَدْ أَسَرَّ الْحَسْرَةَ وَ أَخْفَی الزَّفْرَةَ وَ تَجَرَّعَ الْغُصَّةَ وَ لَمْ یَتَخَطَّ مَا مَثَّلَ لَهُ وَحْیُکَ.» [۱۰] ای رسول خدا من و همه گواهان عالم شهادت می‏دهم و تحمل می‏کنیم از هر منکری که رسالتهای خدا را به امت رسانیدی و نصیحت و اندرز به خلق کردی و جهاد در راه پروردگارت نمودی و فرمان او را با صدای رسا به خلق رسانیدی و اذیت خلق را در راه خدا تحمل کردی و دعوت به راه خدا با حکمت و برهان و به اندرز و پند نیکو فرمودی و وظیفه رسالتت را ادا کردی و با اهل ایمان با کمال رأفت و با کافران در نهایت شدت بودی و خدا را خالص بی‏شایبه شک و ریب عبادت کردی تا به مقام یقین رسیدی ... او غم و شراره اندوه جان فرسا را و جرعه زهر آگین غصه‏ها را در دل پنهان می‏داشت و از آنچه به وحی تو ـ خدا ـ به او می‏رسید هرگز تخطی نمی‏کرد.

با دقت در زیارت نامه های ایشان به رابطه و جایگاه ایشان در نزد خدا و مقام ایشان و جنبه هدایت گری ایشان در طول حیاتشان پی می بریم. به عنوان مثال در یکی از زیارت‌نامه‌های ایشان می‌خوانیم: السَّلامُ عَلَیْکَ یا رَسُولَ اللَّهِ، السَّلامُ عَلَیْکَ یا خَلِیلَ اللَّهِ، السَّلامُ عَلَیْکَ یا نَبِیَّ اللَّهِ، السَّلامُ عَلَیْکَ یا صَفِیَّ اللَّهِ، السَّلامُ عَلَیْکَ یا رَحْمَةَ اللَّهِ، السَّلامُ عَلَیْکَ یا خِیَرَةَ اللَّهِ، السَّلامُ عَلَیْکَ یا حَبِیبَ اللَّهِ، السَّلامُ عَلَیْکَ یا نَجِیبَ اللَّهِ، السَّلامُ عَلَیْکَ یا خاتَمَ النَّبِیِّینَ، السَّلامُ عَلَیْکَ یا سَیِّدَ الْمُرْسَلِینَ، السَّلامُ عَلَیْکَ یا قائِما بِالْقِسْطِ، السَّلامُ عَلَیْکَ یا فاتِحَ الْخَیْرِ، السَّلامُ عَلَیْکَ یا مَعْدِنَ الْوَحْیِ وَ التَّنْزِیلِ السَّلامُ عَلَیْکَ یا مُبَلِّغا عَنِ اللَّهِ، السَّلامُ عَلَیْکَ ایُّهَا السِّراجُ الْمُنِیرُ، السَّلامُ عَلَیْکَ یا مُبَشِّرُ، السَّلامُ عَلَیْکَ یا مُنْذِرُ، السَّلامُ عَلَیْکَ یا نُورَ اللَّهِ الَّذِی یُسْتَضاءُ بِهِ ... السَّلامُ عَلَیْکَ یا مُحَمَّدُ، السَّلامُ عَلَیْکَ یا احْمَدُ، السَّلامُ عَلَیْکَ یا حُجَّةَ اللَّهِ عَلَی الاوَّلِینَ وَ الاخِرِینَ، وَ السّابِقَ فِی طاعَةِ رَبِّ الْعالَمِینَ، وَ الْمُهَیْمِنَ عَلی‏ رُسُلِهِ وَ الْخاتِمَ انْبِیائِهِ، وَ الشّاهِدَ عَلی‏ خَلْقِهِ وَ الشَّفِیعَ الَیْهِ ، وَ الْمَکِینَ لَدَیْهِ، وَ الْمُطاعَ فِی مَلَکُوتِهِ، الْأَحْمَدَ مِنَ الْأَوْصافِ، الْمُحَمَّدَ لِسائِرِ الاشْرافِ، الْکَرِیمَ عِنْدَ الرَّبِّ، وَ الْمُکَلِّمَ مِنْ وَراءِ الْحُجُبِ، الْفائِزَ بِالسِّباقِ، وَ الْفائِتَ عَنِ اللِّحاقِ... اللّهُمَّ اجْعَلْ جَوامِعَ صَلَواتِکَ ... عَلی‏ مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ شاهِدِکَ وَ نَبِیِّکَ وَ نَذِیرِکَ وَ امِینِکَ وَ نَجِیبِکَ وَ نَجِیِّکَ وَ حَبِیبِکَ وَ خَلِیلِکَ، وَ صَفِیِّکَ وَ صَفْوَتِکَ، وَ خاصَّتِکَ وَ خالِصَتِکَ وَ رَحْمَتِکَ، وَ خِیرَتِکَ مِنْ خَلْقِکَ، نَبِیِّ الرَّحْمَةِ وَ خازِنِ الْمَغْفِرَةِ وَ قائِدِ الْخَیْرِ وَ الْبَرَکَةِ، وَ مُنْقِذِ الْعِبادِ مِنَ الْهَلَکَةِ بِاذْنِکَ، وَ داعِیهِمْ الی‏ دِینِکَ الْقَیِّمِ بِأَمْرِکَ ، اوَّلِ النَّبِیِّینَ مِیثاقا وَ آخِرِهِمْ مَبْعَثا، الَّذِی غَمَسْتَهُ فِی بَحْرِ الْفَضِیلَةِ لِلْمَنْزِلَةِ الْجَلِیلَةِ، وَ الدَّرَجَةِ الرَّفِیعَةِ، وَ الْمَرْتَبَةِ الْخَطِیرَة. [۱۱]

سلام بر تو ای رسول خدا سلام بر تو ای خلیل خدا سلام بر تو ای خبر دهنده از خدا سلام بر تو ای برگزیده خدا سلام بر تو ای رحمت خدا بر خلق سلام بر تو ای مختار خدا از بندگان سلام بر تو ای دوست خدا سلام بر تو ای نجیب و شریفترین خلق نزد خدا سلام بر تو ای خاتم پیغمبران خدا سلام بر تو ای سید رسولان خدا سلام بر تو ای آنکه اساس عدل را بر پا داشتی سلام بر تو ای فاتح هر خیر و سعادت سلام بر تو ای معدن وحی خدا و نزول فرشتگان سلام بر تو ای تبلیغ کننده احکام الهی سلام بر تو ای چراغ روشن (علوم آسمانی) سلام بر تو ای بشارت آورنده رحمت به خلق سلام بر تو ای ترساننده خلق از عذاب خدا سلام بر تو ای انذار کننده امت سلام بر تو ای نور خدا که خلق بدان نور روشنی (علم و ایمان) می‏یابند ... سلام بر تو ای محمد (ص) سلام بر تو ای احمد سلام بر تو ای حجت خدا بر خلق اولین و آخرین که به طاعت خدا از همه سبقت گرفتی و بر جمیع انبیاء و رسل تفوق و برتری یافتی و خاتم انبیاء شدی و شاهد بر تمام خلق گردیدی و شفیع خلق بسوی خدا و صاحب منزلت نزد خدا و مطیع فرشتگان در عالم ملکوت خدا و دارای پسندیده‏ترین اوصاف و صاحب بهترین شرافت و کرامت نزد خدا ای آنکه از پس حجابهای نور خدا را با تو تکلم است و تو را فیروزی تقدم بر خلق است و کسی را یارای الحاق به تو نیست. پروردگارا تو جمیع صلوات خود را ... عطا فرما بر حضرت محمد بنده خاص خود و رسول و شاهد و پیامبر پاک خود و نذیر خود و امین وحی خود و صاحب رتبه و مکانت خود و نجات بخشنده و برگزیده و حبیب و خلیل و با صفا و پاک و بنده خاص خالص خود و مظهر رحمت و بهترین نیکویان خلق تو که او پیغمبر رحمت است و خازن و مالک مغفرت است و قائد خیر و برکت است و نجات بخشنده خلق به امر تو از هلاکت و دعوت کننده امت به دین محکم و پایدار توست رسولی که اول پیغمبران در عهد و میثاق است و آخر آنها در بعثت آن رسولی که او را در دریای فضل و کمال غوطه‏ور کردی و منزلت بزرگ و درجه بلند و رتبه عظیم به او عنایت فرمودی. با وفات ایشان مصیبت بزرگی پدید آمد و وحی تشریعی الهی قطع شد و مسلمانان ماتم زده شدند.

«أُصِبْنَا بِکَ یَا حَبِیبَ قُلُوبِنَا فَمَا أَعْظَمَ الْمُصِیبَةَ بِکَ حَیْثُ انْقَطَعَ عَنَّا الْوَحْیُ وَ حَیْثُ فَقَدْنَاکَ فَإِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُون.»[۱۲]؛ ما به واسطه شما مصیبت دیده‏ایم ای محبوب دل های ما چه مصیبت بزرگی که از فقدان شما وحی از ما منقطع گردید و اکنون که به فراق شما مبتلا شدیم پس ما هم از جانب خدا و بسوی خدا باز خواهیم گشت. تربت پاک و مزار مطهر ایشان در مدینه قرار دارد.«السَّلامُ عَلَی الْمَدْفُونِ بِالْمَدِینَة»[۱۳] منابع ۱. سید بن طاوس، الاقبال‏بالاعمال‏الحسنةفیمایعمل‏مرةفی‏السنة ، چاپ دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، تهران، ۱۳۶۷ش. ۲. کفعمی، ابراهیم، البلد الامین و الدرع الحصین، {بی نا}،{بی جا}، {بی تا}. ۳. سید بن طاوس، جمال‏الاسبوع‏بکمال‏العمل‏المشروع، چاپ انتشارات رضی، قم،{بی تا}. ۴. کفعمی، ابراهیم،جنةالأمان‏الواقیةوجنةالإیمان‏الباقیة، چاپ انتشارات رضی (زاهدی)، چاپ دوم، قم، ۱۴۰۵ هجری. ۵. قمی، حاج شیخ عباس، مفاتیح الجنان، انتشارات اسوه، {بی جا}، {بی تا}

مجتبی صداقت

[۱]جنة الأمان‏ الواقیة وجنة الإیمان ‏الباقیة ،ص ۴۷۴.

[۲]الإقبال ‏بالأعمال ‏الحسنة فیما یعمل ‏مرة فی ‏السنة، ج ۳، ص ۱۲۹.

[۳] الإقبال‏ بالأعمال ‏الحسنة فیما یعمل ‏مرة فی‏ السنة ،ج۳ ، ص ۱۲۶.

[۴] همان ،ج۳،ص۱۲۹.

[۵] همان ،ج۳، ص ۱۲۳- ۱۲۴.

[۶]همان، ج۳،ص۱۲۴.

[۷]مفاتیح الجنان، ص۳۲۹.

[۸] همان، ج۳، ص۱۶۶.

[۹] مفاتیح‏الجنان ،ص۳۵۵.

[۱۰] الإقبال‏ بالأعمال ‏الحسنة فیما یعمل ‏مرة فی‏ السنة ،ج۳ ، ص ۱۲۴- ۱۲۶

[۱۱] الإقبال‏بالأعمال‏الحسنةفیمایعمل‏مرةفی‏السنة ،ج۳ ،ص ۱۲۳ـ ۱۲۴.

[۱۲]جمال الاسبوع،ص۳۰.

[۱۳] البلدالأمین‏والدرع‏الحصین ،ص ۲۷۷.