مسابقه با طعم خاطره

اگر برنامه های تلویزیونی را به دو گروه عمده ثابت و متغیر تقسیم بندی کنیم قطعا یکی از انواع ثابت در تلویزیون اکثر کشورهای جهان مسابقات تلویزیونی است

اگر برنامه‌های تلویزیونی را به دو گروه عمده ثابت و متغیر تقسیم‌بندی کنیم قطعا یکی از انواع ثابت در تلویزیون اکثر کشورهای جهان مسابقات تلویزیونی است. مسابقات تلویزیونی نه صرفا به دلیل جذابیت‌های رسانه‌ای یا هیجانات روانی یکی از پرطرفدارترین آیتم‌های تلویزیونی است بلکه به دلیل ایجاد بستر رقابت و امکان بروز توانایی و استعدادهای آدمی نیز شیرین و سرگرم‌کننده است. به این مساله فناوری‌های نوین دیجیتالی و بصری را هم اضافه کنید تا دلیل محبوبیت‌های این جنس از برنامه‌ها را لمس نمایید.

اگرچه مسابقات جمعی و بدنی که مستلزم حضور فعال و فیزیکی شرکت‌کننده‌هاست در سال‌های اخیر به محور اصلی این مسابقات بدل شده اما مسابقاتی که توانایی و خلاقیت‌های فردی شرکت‌کننده‌ها را به چالش می‌کشد و آنها را در محک آزمون و قضاوت دیگران قرار می‌دهد از یک جذابیت پنهانی برخوردار است که با حس خودشیفتگی و حب نفس آدمی نیز سنخیت روانشناختی دارد و این فرصت را فراهم می‌کند تا انسان در یک رقابت سالم و همگانی فضیلت‌های خویش را به نمایش بگذارد و از لذت تایید و تشویق جمعی نیز برخوردار شود.

شاید به همین دلیل بود که مسابقه هفته با اجرای مرحوم منوچهر نوذری همچنان به عنوان یکی از خاطر‌ه‌انگیز‌ترین مسابقات تلویزیونی در حافظه تاریخی مخاطبان تثبیت شده است. حالا اجرای متفاوت نوذری و بهره‌گیری از خلاقیت‌های فردی هنرمندانه وی بماند که امتیاز بزرگی برای آن مسابقه محسوب می‌شد و نوستالژی آن هنوز هم باقی است.

مطمنا به دلیل حضور پررنگ همین نوستالژی موجب شده است تا شبکه ۵ سیما به این فکر بیفتد که تا بار دیگر شمایلی از مسابقه هفته را با همان ساختار در فرمی جدید به روی آنتن ببرد.

بدون شک حضور ایرج نوذری ـ پسر منوچهر نوذری ـ به عنوان مجری این برنامه به دلیل زنده کردن همان حس نوستالژیک و تداعی خاطرات شیرین مخاطبان از مسابقه هفته است. اما «از کی بپرسم» فعلی جذابیت آن مسابقه را ندارد که برای این مدعا چند دلیل می‌توان تراشید.

یکی نوع اجرای منوچهر نوذری بود که با وجود انتقاداتی که نگارنده از برخی رفتارها و واکنش‌های مرحوم نوذری در این برنامه داشت، از خلاقیت و نوآوری بیشتری برخوردار بود که اینک نوذری پسر از پس آن برنمی آید و طبیعتا اگر همان رفتارشناسی بازسازی شود به عنوان رفتاری مقلدانه و تکراری شناخته می‌شود و شبیه‌سازی از کی بپرسم از مسابقه هفته شاید بزرگترین ضعف این برنامه باشد.

اساسا تقلید و بازسازی موفقیت‌های دیگران یا برنامه‌های تجربه شده در عمل حتی نتیجه عکس می‌دهد. حکایت مسابقه از کی بپرسم نیز از این قاعده، مستثنی نیست. ضمن این‌که این مساله را هم نباید فراموش کرد یا دست‌کم گرفت که در زمانی که مسابقه هفته پخش می‌شد تلویزیون مثل امروز از این همه تنوع و تعدد در تهیه و تولید مسابقات برخوردار نبود و برنامه‌های سرگرم‌کننده آن زیاد نبود.

مسابقاتی از جنس ازکی بپرسم یا مسابقه هفته برخلاف بسیاری از مسابقات تلویزیونی معاصر که به فعالیت‌های فیزیکی و هیجانات عاطفی ـ روانی وابسته است براساس سنجش هوش شرکت‌کنندگان تکیه دارد و معلومات عمومی و دانش افراد را می‌سنجد لذا ماهیت فرهنگی و نخبه گرایی این برنامه با کارکردهای سرگرمی و گاه طنزآمیز این برنامه‌ها ترکیب و تلفیق می‌شود تا این مسابقه در عین جذابیت‌های بازی گونه‌اش از وجوه علمی و محقانه هم برخوردار باشد و طیف بینندگان آن مخاطبان خاص و عام را شامل شود و همگان از این برنامه لذت ببرند درعین‌این‌که این مسابقات به شکل با واسطه و مجازی، معلومات و توانمندی‌های فردی بینندگان در خانه را نیز محک می‌زند.

نگارنده به یاد دارد که یکی از انگیزه‌های تماشای مسابقه هفته بویژه برای دانشجویان و دانش‌آموزان، لذت پاسخگویی به این سوالات در خانه بود. اما در مسابقه از کی بپرسم این جذابیت پنهان چندان مشهود نیست. شاید بازسازی مسابقه هفته در این برنامه مثل هرگونه بازسازی دیگری در عرصه هنر عامل بازدارنده و دافعه‌برانگیزی است که ممکن بود دامنگیر هر برنامه یا هرکس دیگری غیر از ایرج نوذری هم می‌شد.

ساخت این برنامه نشان می‌دهد که تولیدات رسانه‌ای نیز مشمول گذشت زمان شده و تاریخ مصرف دارد یا مجموعه‌ای از عوامل فنی و تکنیکی در کنار شرایط بیرونی و فرامتنی موجب می‌شود یک برنامه تلویزیونی در ژانرهای مختلف به اصطلاح گل کند و کارش بگیرد.

به این مساله از منظر دیگری هم می‌توان نگریست به این معنی که برخی از برنامه‌ها از یک حال و «آنی» برخوردارند که تکرار و تقلید آنها به فقدان یا کمرنگ شدن این «آن» می‌انجامد.

از سوی دیگر باید کمی قضاوت قاطعانه درباره این مسابقه را به تاخیر انداخت تا متوجه شد که آیا ظرفیت‌های رسانه‌ای در بستر ظرف زمانی می‌تواند از کی بپرسم را به اندازه مسابقه هفته جذاب و محبوب بسازد یا خیر! شاید این اتفاق درباره هربرنامه یا مسابقه تلویزیونی دیگر نیز قابل تعمیم باشد.

گویی مسابقاتی که در دو دهه پیش به روی آنتن می‌رفت مثل همین مسابقه هفته، نام‌ها و نشانه‌ها، یک مسابقه و ۳۰‌ سوال و.... دارای ظرفیت دراماتیکی هم بود که می‌توانست مخاطبان را پای تلویزیون بنشاند.

سید رضا صائمی