تعلیم و تربیت بدون تنبیه و خشونت

ما معمولا از تعبیر تنبیه بدنی کودکان به جای خشونت فیزیکی استفاده می‌کنیم اما این اشتباه است و باید اصلاح شود. تنبیه به معنی آگاه کردن است و آگاه کردن به این نحو اصلا صحیح نیست. …

ما معمولا از تعبیر تنبیه بدنی کودکان به جای خشونت فیزیکی استفاده می‌کنیم اما این اشتباه است و باید اصلاح شود. تنبیه به معنی آگاه کردن است و آگاه کردن به این نحو اصلا صحیح نیست. در مورد تاثیر خشونت بر روان کودکان باید بگویم که خشونت عوارض بسیار وسیعی را بر رشد و تکامل کودک دارد. یکی از مهم‌ترین پیامدهای آن، ایجاد حس ناامنی است. ما برای یک زندگی خوب نیاز به احساس امنیت داریم. اگر این‌طور نباشد، هر لحظه احساس گوش به زنگی پیدا می‌کنیم و نمی‌توانیم از زندگی لذت ببریم....

وقتی کودکان را با خشونت روبه‌رو می‌کنیم یا کتک می‌زنیم، آنها حس امنیت را از دست داده و نسبت به دنیای اطراف بدبین و بدگمان می‌شوند. حس می‌کنند این دنیا به آنها آزار می‌رساند. بسته به شدت خشونت‌ها کودکان غیر از مشکلات جسمانی که پیدا می‌کنند روح و روان آنها هم تحت تاثیر قرار می‌گیرد.

زمانی که ما کودک را با خشونت آزار می‌دهیم، وی با شناخت محدودی که از دنیا دارد، خشونت را تهدید حیاتی خود می‌داند و دچار اضطراب شدید می‌شود.

مشکل دیگری که پیش می‌آید، تاثیر گذاشتن خشونت بر هویت کودکان است. اعتماد به نفس کودکان از جایی نشأت می‌گیرد که خود را از نظر خودانگاری، آدم‌های خوبی تلقی کنند. اگر فکر کنند آدم بدی هستند، همانندسازی کرده و کارهای ناشایست انجام می‌دهند. وقتی کودکی تحت رفتار خشونت‌آمیز قرار می‌گیرد، معنی دیگری از خشونت برداشت می‌کند. یکی از معانی این است که تو فرد بدی هستی. اگر این حس به او دست دهد، تبدیل به آدم بدی می‌شود.

گاهی این خشم به درون کودک می‌ریزد و باعث می‌شود کودک از خودش متنفر شده و حس افسردگی در او شکل بگیرد. این حالت حتی گاهی تا بزرگسالی هم در فرد باقی می‌ماند. اگر خشم به بیرون از کودک نفوذ کند، باعث می‌شود خود اهل رفتار خشونت‌آمیز شود. بچه‌هایی که کتک می‌خورند، در بزرگسالی وقتی والد می‌شوند، بیشتر کودکان‌شان را کتک می‌زنند. اگر بخواهیم در طیف اثرات خشونت بر کودکان صحبت کنیم، می‌توانیم چندین کتاب بنویسیم.

توصیه اصلی ما به خانواده‌ها این است که بدانند خشونت راه آگاه کردن کودکان نیست. برای آگاه کردن کودکان روش‌های بهتری وجود دارد. در درجه اول می‌توان اجازه داد کودک با عواقب کار خود روبه‌رو شود. اگر کودک شما درس نمی‌خواند، به جای کتک زدن او باید به او یک بار توضیح دهید که درس نخواندن سبب کم شدن نمرات امتحانی می‌شود. اجازه بدهید کودک تجربه کند و یکی دو بار عاقبت کار خود را ببیند. یکی دیگر از روش‌ها برای مسایلی که عواقب فوری ندارند، مانند خراب شدن دندان در اثر مسواک نزدن، استفاده از محرومیت‌های ملایم است؛ یعنی اگر کودک شما مسواک نزند، ۵ دقیقه از زمان تماشای تلویزیون یا پارک رفتن او کاسته می‌شود. اوایل به دلیل این محرومیت کودک تلاش می‌کند کار سپرده‌شده را انجام دهد و به تدریج این کار برای او تبدیل به عادت می‌شود.

روش دیگر، استفاده از تشویق عمل عکسی است؛ مثلا اگر کودک شما فحش می‌دهد، بهترین کار این است که برای رفتارهای خوب مانند سلام کردن او نمره مثبتی در نظر بگیرید و برای هر ۵ نمره مثبت یک تشویق تعیین کنید. البته تشویق هم انواع دارد. تشویق‌های فعالیتی بهترین نوع تشویق هستند؛ برای مثال می‌توانید همراه او بازی کرده یا کیک درست کنید. تشویق‌های کلامی و فیزیکی مانند بیان کلمات محبت‌آمیز و بغل کردن و در نهایت تشویق‌های غیراجتماعی که همان کادو خریدن است و از کم‌اهمیت‌ترین انواع تشویق محسوب می‌شود. اگر تشویق جوابگو نبود، می‌توان از تنبیه‌های محرومیتی استفاده کرد.

دکتر نسرین امیری

روان‌پزشک کودک