سیاست در گرافیک

نگاهی به روی جلد های مجله «تایم» به مناسبت اختصاص روی جلد اخیر خود به «روحانی»

هیچ اثری را نمی‌توان بدون درنظرگرفتن مدیومی آن تحلیل کرد. روی جلد مجلات، همواره ترکیبی از عکس و نوشته است و برای خوانش و تحلیل عکس روی جلد مجله، نمی‌توان به نوشته و عنوان کنار عکس بی‌توجه بود. عکس و نوشته با تمام ناهم‌جنس بودن‌شان، با هم در ارتباط و در کارند و نمی‌توان معناهای صریح یا ضمنی یکی از آنها را مستقل از دیگری تحلیل کرد.

روی جلدهای مجله تایم هم استثنا نیست، خاصه آن زمان که تصویر رییسان‌جمهور ایران را منتشر می‌کند. علی‌اکبر هاشمی‌رفسنجانی، نخستین رییس‌جمهور ایران است که چهره‌اش روی جلد مجله تایم، در سال ۱۳۶۵ منتشر شد. عکس ایشان در اندازه کوچک و در پایین کادر، رو به سوی غرب است و تصویر ریگان، رییس‌جمهور وقت ایالات‌متحده در بالای کادر و رو به شرق. راستای نگاه این دو رییس‌جمهور به سمت همدیگر است اما خط نگاهشان به واسطه نوشته‌ای به هم مرتبط شده‌اند. این مستقیم‌نبودن و باواسطه‌بودن با کلمه «محرمانه» در عنوان روی جلد ارتباط فرمی دارند. نوشته این است: «معاملات محرمانه ریگان با ایران» اما اینکه چرا در بالای کادر عکس ریگان را می‌بینیم و در پایین عکس هاشمی‌رفسنجانی را، در ظاهر مربوط به ساختار جمله است.

اما اگر می‌نوشتند: «معاملات محرمانه ایران با ریگان»، مجبور بودند عکس هاشمی‌رفسنجانی را بالاتر از عکس رییس‌جمهور آمریکا قرار دهند؛ کاری که انتظار نمی‌رود مجله آمریکایی تایم زیر بار آن رود. جنگ تمام می‌شود، رییس‌جمهور ایران عوض شد و محمد خاتمی بی‌آنکه به روی جلد تایم برسد، ریاست‌جمهوری‌اش تمام می‌شود. نوبت رییس‌جمهور بعدی است. تصویر نهمین رییس‌جمهور ایران، دوبار روی جلد مجله تایم منتشر می‌شود. اولی تصویر چهره دستکاری‌شده او است به همراه نوشته‌ای با موضوع جنگ. «جنگ با ایران چگونه خواهد بود؟ و چگونه می‌شود از آن اجتناب کرد؟» تصویر بعدی او، باز هم دستکاری و مونتاژشده است.

در این تصویر، سر و تن احمدی‌نژاد، به هم نمی‌آیند، چهره‌اش به‌هم‌ریخته است و جیب‌هایش خالی است و دستان نیز تهی. زاویه چشمانش به سوی کسی است که بالاتر از او است. نوشته روی جلد هم مربوط به سلاح‌های هسته‌ای است. در این سه تصویری که از رییسان‌جمهور ایران در مجله تایم منتشر شده است، نوشته کنار عکس‌ها مربوط به این سه موضوع است: معامله اسلحه، جنگ با ایران، سلاح‌های هسته‌ای. تمام این عنوان‌ها، ایران را به موضوع‌های جنگ و اسلحه پیوند می‌داد. اما روحانی در آخرین روی جلد مجله تایم این سیر را بر هم می‌زند. برخلاف چهره احمدی‌نژاد، مجله تایم، تصویری واقعی و دستکاری‌نشده‌ای از او نشان می‌دهد.

روحانی رو به سوی غرب تصویر دارد، یعنی به جایی که مجله گشوده می‌شود. تصویر دکتر حسن روحانی، یک رنگ است و رنگ مشکی پس‌زمینه تمام توجه را بعد از گذشت دوماه از ریاست‌جمهوری به سوی او کشانده است. اما آنچه این روی جلد را با روجلدهای پیشین متمایز می‌کند، نوشته کنار تصویر با موضوع «صلح» است: «معامله بر سر چیست؟ چطور حسن روحانی می‌تواند با آمریکا صلح کند؟»

اما اینکه عنوان‌ها و تصویرها، چقدر آگاهانه از سوی مجله تایم انتخاب و طراحی شده‌اند، قابل اثبات یا رد نیست. فقط می‌توان حدس زد. رولان بارت در پیام عکس می‌نویسد: رمزگان معنای ضمنی، به احتمال بسیار، نه «طبیعی» است و نه «مصنوعی»، بلکه تاریخی یا بهتر بگوییم «فرهنگی» است.

تورج صابری‌وند

طراح گرافیک