اتحاد بین مذاهب اسلامی و دیگر ادیان

همیشه اندیشه وحدت بین مذاهب اسلامی به عنوان حل مشکل تفرقه بین مسلمین یکی از دغدغه‌های اصلی علمای روشنفکر اسلامی و اندیشمندان بزرگ بوده و هست .

دانشگاه جامع الازهر مصر ، به دلیل قدمت تاریخی و عوامل محیطی و ظهور عالمانی چون سید جمال‌الدین اسدآبادی و شیخ محمد عبده و شاگردان آنان که همگی منادی وحدت بین مسلمانان بودند و نیز حضور طلاب این مدرسه در جنگهای با اسرائیل و نزدیکی به سرزمین فلسطین ، پیش از سایر مراکز علمی جهان اعلام ، ندای وحدت سر داد . این خواسته از سوی بسیاری از عالمان جهان اسلام مورد حمایت و تأیید قرار گرفت . ۱

از جمله این علما و بزرگان حضرت آیت الله بروجردی بودند.

ایشان از آغاز مرجعیت خویش به مسأله وحدت میان مذاهب اسلامی توجه خاصی داشتند و معتقد بودند که سامان دادن به این موضوع ، از وظایف هر عالم شیعی است . ایشان طرح بعضی از مباحث از جمله اینکه « چه کسی خلیفه بود و کدا م بر حق است و کدام باطل » ، را برای امروز جامعه اسلامی ، بحثی بی فایده است ، و خطاب به عالمان شیعه می‌گفت :

« مسأله خلافت امروز مورد نیاز مسلمانان نیست که ما با هم دعوا کنیم ، هر که بود ، امروز چه نتیجه‌ای به حال مسلمانان دارد ، آنچه که امروز به حال مسلمانان مفید است ، این است که بدانند احکام را باید از چه مأخذی اخذ بکنند .»۲

آیه الله شهید مطهری می فرمود :

از حسن تصادف ، چند سال قبل از زعامت و ریاست آیه الله بروجردی که هنوز ایشان در بروجرد بودند، « دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه » به همت جمعی از روشنفکران سنی و شیعه تأسیس شده و معظم له در دوره زعامت خود تا حد ممکن با این فکر و با این مؤسسه کمک و همکاری کرد.

برای اولین بار بعد از چند صد سال ، بین زعیم روحانی شیعه و زعیم روحانی سنی شیخ عبدالمجید سلیم و بعد از فوت او شیخ محمود شلتوت مفتی حاضر و رئیس جامع الازهر ، روابط دوستانه برقرار شد و نامه مبادله گردید ..... معظم له عاشق و دلباخته این موضوع بود و مرغ دلش برای این موضوع پر می‌زد ، عجیب این است که از دو منبع موثق شنیدم که در حادثه قلبی اخیر که منجر به فوت ایشان شد ، بعد از حمله قلبی اول که عارض شد ،‌مدتی بیهوش بوده‌اند بعد به هوش آمدند ، قبل از آنکه توجهی به حال خود بکنند و در این موضوع حرفی بزنند ، موضوع تقریب مذاهب و وحدت مسلمانان را مطرح می‌کنند و می‌گویند من آرزوها در این زمینه داشتم .» ۳

آیت‌الله بروجردی از تأسیس و توسعه دارالتقریب حمایت کرد ، ایشان در درس خارج فقه خود در بعضی مواقع ، فتاوی علمای عامه را بیان می‌کرد و می‌فرمود سیر تاریخ فقه اسلامی با مطالعه در فتاوی علمای عامه روشن‌تر می‌شود . به همین منظور حاج شیخ محمدتقی قمی را به عنوان نماینده خود به مصر فرستاد به عنوان یک عالم شیعی در مرکز علمای اهل سنت مصر با رؤسای الازهر ارتباط داشتند و نامه‌ها مبادله می‌کردند.۴

اما آنچه مهم است که به آن توجه شود اینست که :

وحدت واقعی ( نه اعتباری و سیاسی ) بین همه مسلمانان جهان ، ممکن نیست ؛ مگر آنکه علمای دو فرقه ( سنی و شیعی ) بتوانند در یک اجتهاد فقهی شجاعانه جدید و بدور از حب و بغض های فرقه ای تاریخی ، اعلام کنند که :

" هر یک از سنی و شیعه اگر به وظایف شرعی که برای او از روی اجتهاد یا تقلید ثابت می شود عمل کنند نزد خدا ماجورند و مورد قبول ."

در این راستا قدمهای زیر برداشته شده که قابل تحسین بوده و بایستی پیگیری شود :

● قدم اول : فتوای شجاعانه شیخ شلتوت :۵

شیخ محمود شلتوت که خود ازمنادیان وحدت اسلامی بود درسال ۱۳۷۸ هجری قمری(۱۳۳۷ شمسی) درمقام رئیس دانشگاه " الازهر" قاهره ، اولین قدم را دراین مورد برداشت و فتوای شجاعانه ای صادرکرد که دارای سه عنصراصلی بود بدین شرح :

اول : هیچ مسلمانی ملزم نیست که حتما تابع یکی ازمذاهب چهارگانه فقهی اهل سنت(مذهب حنفی ، شافعی ، مالکی وحنبلی ) باشد بلکه هر مسلمانی در انتخاب هر یک از مذاهب فقهی ، آزاد است .

دوم : انتقال از یک مذهب فقهی به مذهب فقهی دیگر، جایز است .

سوم : هر مسلمانی اگر چه سنی باشد می تواند به فقه شیعه امامیه عمل کند .

● قدم دوم : فتوای شجاعانه فقیه بزرگ صالحی نجف آبادی ۶

حاج شیخ نعمت الله صالحی نجف آبادی صاحب کتاب های ارزشمند " شهید جاوید " و " پژوهشی جدید در چند مبحث فقهی " ، در سال ۱۳۶۳ فتوا و نظر زیر را صادر کرد :

اول : عمل به فقه اهل سنت برای آنان مجزی است و نزد خدا ماجورند .

دوم : اگر مجتهد شیعی در مواردی فقه اهل سنت را صحیح تر تشخیص دهد باید در آن موارد به فقه اهل سنت عمل کند .

● ادیان دیگر از نطر اسلام

۱- " در صورتی که پیروان ادیان سابق ، به رغم آمدن دین جدید ، همچنان بر عقیده خود اصرار بورزند و پایبندی خود را بر آن اعلام کنند ، دو صورت برای آن قابل تصور است :

یکی این که واقعا به آن اعتقاد دارند و آن را از جانب خداوند می‎دانند و حقانیت دین جدید برای آنان ثابت نشده است ،

و دیگر این که از سر لجاجت و عناد و با علم به حقانیت دین جدید آن را نمی پذیرند .

در صورت اول ، ایمان آنان پذیرفته است و اسلام هم آنان را به رسمیت می‎شناسد . (لیسوا سواء من أهل الکتاب أمة قائمة یتلون آیات الله آناء اللیل و هم یسجدون ( سوره آل عمران ، آیه ۱۱۳) ) " همه اهل کتاب مساوی نیستند ; گروهی از آنان در دل شب ایستاده آیات خدا را تلاوت می‎کنند و سجده می‎نمایند ."

گروه دوم که در برابر دین حق سرسختی نشان می‎دهند و آن را نمی پذیرند و حاضر نیستند تعصب و سرسختی بی دلیل خود را کنار گذاشته و دین حق را بپذیرند، همانند کافرانی اند که حاضر نمی شدند در برابر پیامبران الهی تسلیم شوند : (یا أهل الکتاب لم تکفرون بآیات الله و أنتم تشهدون (سوره آل عمران - آیه ۷۰ ) ) ؛ " ای اهل کتاب ! چرا به آیات خدا کافر می‎شوید، در حالی که خود شاهد آن هستید . ۷

۲- " بهشت برای تمامی نیکان و پاکان و مومنان است و ۳ شرط اساسی زیر را دارد :

۱- ایمان بخدا

۲- ایمان به قیامت

۳- کردار شایسته ( عمل صالح )

حال می خواهد مسلمان باشد ( یا نباشد ) ، مسلمانش شیعه باشد یا سنی باشد . شیعه ها ۱۲ فرقه اند که یکی از آنها دوازده امامی است که ما هستیم . همه اینها اگر این ۳ شرط را داشته باشند ، به بهشت می روند . آیه اش اینست :

" آنهایی که مسلمانند ، یهودیند ، نصرانیند و آنهایی که صائبین اند ( فرقه های دیگرخداپرست مانند زرتشتیان ) ، اگر این سه شرط را داشته باشند ، اهل بهشت اند . سوره بقره، آیه ۶۲ و سوره مائده، آیه ۶۹ " ۸

محمد صالحی

منابع و زیر نویسها :

۱ - حسینیان ، روح‌الله ، بیست سال تکاپوی اسلام شیعی در ایران ( ۱۳۲۰ – ۱۳۴۰ ) ، مرکز اسناد انقلاب اسلامی ، تهران ، ۱۳۸۱ ، ص ۳۹۰

۲ - مجله ۶ ، حوزه ف شماره‌های ۴۴ و ۴۳ – ص ۱۵ ۰ اباذری ، عبدالرحیم ، آیت‌الله بروجردی ( آیت‌ اخلاص ) ، معاونت فرهنگی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی ، تهران ، ۱۳۸۳ ، ص ۶۵

۳ - مطهری ، مرتضی ، تکامل اجتماع ، انتشارات صدرا ، تهران ، ۱۳۷۲- صص ۲۰۵-۲۰۴

۴- دوانی ، علی ، خاطرات و مبارزات حجه‌الاسلام فلسفی ، مرکز اسناد انقلاب اسلامی ، ص۱۸۸

۵ و ۶ - کتاب مجموعه مقالات – مقاله وحدت اسلامی – صالحی نجف آبادی

۷- کتاب : اسلام دین فطرت ص ۶۴ تا ۶۷ – آیه اله منتظری

۸- کتاب : قضاوت زن در فقه اسلامی – مقاله اپوزیسیون در اسلام " - ص ۶۲ – مرحوم آیه اله صالحی نجف آبادی

http://mahsan.parsiblog.com/