آیا خدا شناختنی است؟

پاسخ فارابی به این پرسش این است که خدا هم شناختنی است و هم ناشناختنی، هم عیان و هم نهان و بهترین معرفت به او، معرفت به این است که ذات باری، چیزی است که ذهن را یارای حصول معرفت به …

پاسخ فارابی به این پرسش این است که خدا هم شناختنی است و هم ناشناختنی، هم عیان و هم نهان و بهترین معرفت به او، معرفت به این است که ذات باری، چیزی است که ذهن را یارای حصول معرفت به او نیست.

به لحاظ نارسایی عقل ما، دانستن اینکه خدا چیست، بسیار مشکل است. خداوند از آن جهت که بسیط است، حد و تعریف و جنس و فصل ندارد، زیرا حد و تعریف، ترکیب است و تعریف یا به جنس و فصل است یا به ماده و صورت و همه اینها با بساطت ذات باری منافات دارد.

به عقیده فارابی ما اشیا را هر اندازه که در وجود، کامل باشند، در حد تعریف می‌شناسیم و چون خدا وجود تام است و دارای ماهیت نیست، معرفت ما نسبت به او بیرون از حد و تعریف است.

انسان‌ها، بسته به اینکه تا چه اندازه از لوث ماده رها شده باشند، خداوند را می‌شناسند. هر چه خود را از حجاب‌های مادی بیرون بکشیم، به همان اندازه، معرفت باری برایمان واضح‌تر و کامل‌تر خواهد شد. از نظر فارابی، وجود الهی مطلق الکمال است و از این جهت، مافوق قوای ادراکی ماست.

ادراک متناهی، قادر به درک آن کمال نامتناهی نیست. خداوند از آن جهت که وجودی کامل و فراتر از زمان و مکان است، به حیطه ادراک عقل آدمی درنمی‌آید.

در حقیقت، عقل آدمی به سبب نقص و آمیختگی با شوائب ماده، در برابر جمال و جلال آن موجود کامل که متجلی فی‌نفسه است و استعلا و تنزه از ماسوی دارد، مات و مبهوت می‌شود و صرفاً ظهوری ضعیف از آن را درک می‌کند.

فارابی، علی‌رغم تردید در شناختنی بودن ذات باری، تأکید دارد که شناخت خدا، هدف هر فلسفه‌ای است و آدمی موظف است به اندازه توان و طاقت خویش، خدا را بشناسد و به او تشبه جوید.